Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 103/06
UCHWAŁA
Dnia 8 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Zawistowski
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa "Ś." - sp. z o.o. w T.
przeciwko M. K.- prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą "S." w Ł.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 8 listopada 2006 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w T.
postanowieniem z dnia 31 lipca 2006 r.,:
"Czy przepis art. 139 § 3 kodeksu postępowania cywilnego ma
zastosowanie wobec przedsiębiorców prowadzących jednoosobowo
działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji
działalności gospodarczej ?"
podjął uchwałę:
Artykuł 139 § 3 k.p.c. nie ma zastosowania do przedsiębiorcy –
osoby fizycznej wpisanej do ewidencji działalności
gospodarczej.
2
Uzasadnienie
Wydany w postępowaniu nakazowym nakaz zapłaty z załącznikami Sąd
Rejonowy przesłał pozwanej M. K. na adres zamieszkania wskazany przez
powodową Spółkę, który został ujawniony w ewidencji działalności gospodarczej i
jest tożsamy z deklarowanym przez pozwaną miejscem prowadzonej przez nią
działalności gospodarczej. Przesyłka ta została zwrócona nadawcy z adnotacją
„adresat wyprowadził się”. W odpowiedzi na wezwanie Sądu Rejonowego -
wystosowane pod rygorem zawieszenia postępowania o wskazanie aktualnego
adresu pozwanej strona powodowa odwołała się do aktualnych - jej zdaniem –
danych zawartych w ewidencji działalności gospodarczej. Sąd Rejonowy zawiesił
postępowanie w sprawie stwierdzając, że adres pozwanej M. K. wskazany w
pozwie okazał się nieprawidłowy a powodowa Spółka – w zakreślonym terminie -
nie podała nowego adresu, co stanowi przeszkodę do kontynuowania
postępowania (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.).
W złożonym zażaleniu strona powodowa zakwestionowała zasadność
zawieszenia postępowania i argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia. Rozpoznając zażalenie Sąd Okręgowy przedstawił – sformułowane
na wstępie – zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. Sąd Okręgowy
z powołaniem się na przepisy ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. prawo
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) obowiązujące po
wejściu w życie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) wskazał, że rejestrem właściwym
dla przedsiębiorców będących osobami fizycznymi była, na zasadzie wyłączności,
ewidencja działalności gospodarczej prowadzona przez właściwą gminę.
Każdy przedsiębiorca był obowiązany zgłosić organowi prowadzącemu ewidencję
wszelkie zmiany, które dotyczyły danych ujawnionych w ewidencji obejmujących
także adres i miejsce wykonywania działalności. Konsekwencji zaniechania
wykonania tego obowiązku nie można - zdaniem tego Sądu – rozpatrywać
w oderwaniu od treści art. 139 § 3 i 4 k.p.c. O ile sformułowanie części wstępnej
§ 3 art. 139 pozwala na przyjęcie, że odnosi się także do osób fizycznych jeśli
3
podlegają one, na podstawie odrębnych przepisów, wpisowi do rejestru lub
ewidencji, to w dalszej części tego przepisu posługuje się on pojęciem rejestru
pomijając, wpis do ewidencji. Nadto Sąd Okręgowy wskazał, że warunkiem
zastosowania § 3 art. 139 k.p.c. jest udzielenie pouczenia, o którym stanowi § 4 art.
139 k.p.c. Takiego wymagania nie zawierają przepisy ustaw prawo działalności
gospodarczej i o swobodzie działalności gospodarczej w zakresie w jakim w chwili
obecnej już obowiązują. Dostrzegalny brak konsekwencji ustawodawcy może
prowadzić do wniosku, że art. 139 § 3 k.p.c. nie ma zastosowania do
przedsiębiorców – osób fizycznych podlegających wpisowi do ewidencji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istnieją podstawy do stwierdzenia, że ustawa z dnia 2 lipca 2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) eliminuje
przedłużający się stan niepewności i długotrwałego wahania ustawodawcy,
wyrażający się przedkładaniem w kolejnych ustawach daty wejścia w życie
przepisów regulujących wpis do rejestru sądowego wszystkich przedsiębiorców
w tym także osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Dał temu aż
podwójny wyraz prawodawca. Mianowicie art. 14 powołanej ustawy, obowiązujący
od dnia 21 sierpnia 2004 r., stanowi że wpisowi do ewidencji podlegają
przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi i stwierdza, iż zasady wpisu do rejestru
przedsiębiorców określają odrębne przepisy. Jednocześnie ustawodawca
pozostawił nadal w mocy, do dnia 31 grudnia 2006 r., przepisy art. 7- 7i ustawy
z dnia 19 listopada 1999 r. – prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz.
1178 ze zm.). W myśl art. 7 ust. 2 ostatnio powołanej ustawy przedsiębiorca
będący osobą fizyczną może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu
do ewidencji działalności gospodarczej. Ewidencję działalności gospodarczej
prowadzi gmina właściwa dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy. Jego miejscem
zamieszkania jest miejscowość w której przebywa z zamiarem stałego pobytu
(art. 7a ustawy – prawo działalności gospodarczej). Zgodnie z art. 7 d tej ustawy
przedsiębiorca jest obowiązany zgłaszać organowi ewidencyjnemu zmiany stanu
faktycznego i prawnego odnoszące się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez
niego działalności gospodarczej, w zakresie danych zawartych w zgłoszeniu,
o którym mowa w art. 7b ust. 2, powstałe po dniu dokonania wpisu do ewidencji
4
działalności gospodarczej, w terminie 14 dni od dnia powstania, tych zmian, a także
informację o zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej. Do zgłoszenia
zmian stosuje się odpowiednio przepisy art. 7b ust. 1-3 oraz art. 7c. A zatem
ustawodawca nałożył na przedsiębiorcę obowiązek poinformowania o zmianie
adresów ujawnionych w ewidencji. Zgodnie bowiem z art. 7b ust. 2 ustawy prawo
działalności gospodarczej zgłoszenie o wpis do ewidencji winno zawierać
oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu przedsiębiorcy, a jeżeli stale wykonuje
działalność poza miejscem zamieszkania – również wskazanie tego miejsca
i adresu zakładu głównego oddziału lub innego miejsca, o którym mowa w art. 11
ust. 1. Jednakże ustawa nie określa negatywnych skutków niewywiązywania się
z tego obowiązku. Nie określają tych skutków także przepisy o ewidencji
działalności gospodarczej zawarte w rozdziale 3 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej, które wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2007 r.
Treść art. 139 § 3 k.p.c., którego zastosowanie wobec pozwanej M. K.
wzbudziło wątpliwości Sądu Okręgowego, ustalona została ustawą nowelizacyjną z
dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804). Przepis ten stanowi, że pisma
procesowe dla osób prawnych, organizacji oraz osób fizycznych podlegających
wpisowi do rejestru albo ewidencji na podstawie odrębnych przepisów – w razie
niemożności ich doręczenia w sposób przewidziany w ustawie procesowej z uwagi
na nieujawnienie w rejestrze zmiany adresu, pozostawia się w aktach sprawy ze
skutkiem doręczenia, chyba że sądowi znany jest nowy – aktualny adres. Ta
podstawa pozostawienia pisma w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia wymaga
uprzedniego pouczenia przedsiębiorcy o przewidzianym w tym przepisie skutku.
Sąd rejestrowy – jak stanowi art. 139 § 4 k.p.c. – przy ogłoszeniu lub doręczeniu
postanowienia o dokonanym wpisie poucza wnioskodawcę o skutkach zaniedbania
ujawnienia w rejestrze zmian, o których mowa w powyżej przytoczonym § 3 tego
artykułu. Z powyższego wynika, że warunkiem zastosowania nowej –
wprowadzonej w art. 139 § 3 k.p.c. – podstawy pozostawienia pisma sądowego w
aktach sprawy ze skutkiem doręczenia jest uprzednie pouczenie strony przez sąd
rejestrowy o przewidzianym w tym przepisie skutku. Obowiązek pouczenia został
nałożony na sąd rejestrowy jako organ prowadzący postępowanie rejestrowe.
5
Trafnie wskazuje się w literaturze przedmiotu na odrębność ewidencji wynikająca z
art. 7b ust. 2 ustawy prawo działalności gospodarczej, który wymaga wskazania
miejsca zamieszkania przedsiębiorcy ale także adresu zakładu głównego lub
oddziału w przypadku, gdy działalność jest stale wykonywana poza miejscem
zamieszkania. Czy zatem skutek określony w art. 139 § 3 k.p.c. mógłby dotyczyć
braku zawiadomienia o zmianie drugiego z adresów. Wątpliwości tej nie usuwają
przepisy art. 23-45 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, które wejdą w
życie z dniem 1 stycznia 2007 r. W myśl art. 30 ust. 1 pkt 3 tej ustawy wpisami do
ewidencji podlegają następujące dane: oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu
do doręczeń przedsiębiorcy, adres, pod którym jest wykonywana działalność
gospodarcza, a jeżeli przedsiębiorca wykonuje działalność poza miejscem
zamieszkania – adres głównego miejsca wykonywania działalności i oddziału, jeżeli
został utworzony.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego o doręczeniu mają charakter
obligatoryjny a sankcji związanej z rygoryzmem przewidzianym w art. 139 § 3 k.p.c.
nie można domniemywać, rozciągać na podmioty tam nie wymienione ani też
interpretować tego przepisu rozszerzająco. Część wstępna tego przepisu,
stanowiąca o kręgu podmiotów do których kierowane są pisma, realizuje – jak
można wnosić z toku czynności legislacyjnych poprzedzających uchwalenie ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej – założenia ustawodawcy bowiem dotyczy
przedsiębiorców w pisanych do ewidencji na podstawie odrębnych przepisów.
Natomiast drugi człon tego przepisu rozstrzygający o pozostawieniu pisma
w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia odnosi się tylko do pomiotu wpisanego
w rejestrze, który – pomimo udzielonego pouczenia – zaniedbał ujawnienia
w rejestrze zmiany adresu (art. 139 § 3 i 4 k.p.c.). Nie budzi wątpliwości, że § 4 art.
139 k.p.c. odnosi się do sądu jako organu prowadzącego postępowanie rejestrowe
i obowiązek z niego wynikający nie obejmuje organu ewidencyjnego w ustawie
prawo działalności gospodarczej. Jednoznaczna treść tego przepisu
odczytywanego i stosowanego przy uwzględnieniu § 3 art. 139 k.p.c. wyklucza
możliwość przyjęcia jakoby zwrot „z uwagi na nieujawnienie w rejestrze zmiany
adresu” powinien, czy też może być uznany za dotyczący także ewidencji
prowadzonej na podstawie odrębnych przepisów. Pominiętego sformułowania
6
i niespójnej treści § 3 art. 193 k.p.c. nie można traktować jako wyraz rezygnacji
prawodawcy z powtarzania pełnej formuły „w rejestrze lub ewidencji” użytej na
wstępie tego przepisu skoro przedmiotem regulacji było wprowadzenie nowej
podstawy pozostawienia pisma sądowego w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia
także w odniesieniu do podmiotów mających obowiązek uzyskania wpisu do
ewidencji działalności gospodarczej.
Z powyższego wynika, że odpowiedź pozytywna na przedstawione
zagadnienie prawne nie znajduje umocowania w ustawie. Wzgląd na
przyśpieszenie biegu postępowania – w omawianych sprawach – nie może
wywoływać osłabienia ochrony strony w takim stopniu, że mogłaby naruszać
możliwości obrony w procesie cywilnym zarówno w sferze prawa, jak i faktu. Z tych
przyczyn orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).
jz