Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 192/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa […] Bank Spółki Akcyjnej przeciwko J. B., B. W. i M. W.
o zapłatę kwoty 113.020 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 27 grudnia 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2005 r. utrzymał w mocy
nakaz zapłaty z dnia 20 grudnia 2004 r. nakazujący pozwanym […], aby zapłacili
powodowemu Bankowi 113020 zł z odsetkami.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 grudnia 2005 r. zmienił powyższy wyrok
w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty i powództwo oddalił. U podłoża tego
rozstrzygnięcia legło stanowisko, że pozwani dokonali ważnego potrącenia, a
ponadto, że wykazali, iż powód nabywając w dniu 23 kwietnia 2003 r. weksle, na
których podstawie wydany został nakaz zapłaty z dnia 20 grudnia 2004 r., działał
świadomie na ich szkodę (art. 19 zd. drugie prawa wekslowego). Takie stanowisko,
zdaniem Sądu Apelacyjnego, znajduje uzasadnienie w piśmie pozwanych do
powodowego Banku z dnia 1 kwietnia 2003 r., w którym pozwani twierdzą, że nie
mają żadnych zobowiązań wobec remitenta oraz piśmie pozwanych do Polskiej
Grupy Aptekarskiej „H." S.A. z dnia 1 kwietnia 2003 r., doręczonego powodowi
wraz z odpisem zarzutów, a nadto w piśmie Polskiej Grupy Aptekarskiej „H." S.A.
do powoda z dnia 21 listopada 2003 r. o omyłkowym indosie.
Skarga kasacyjna powoda - oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. -
zawiera zarzut naruszenia art. 6, 65, 498, 499 k.c., art. 19 ust. 2 prawa
wekslowego, art. 485, 493, 368, 370 i 373 k.p.c., i zmierza do uchylenia
zaskarżonego wyroku i oddalenia apelacji, bądź przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Oddalenie powództwa o zapłatę na podstawie potrącenia uregulowanego w art.
498 k.c. oznacza implicite, że Sąd Apelacyjny przyjął, iż pozwanym przysługiwała
wzajemna wierzytelność pieniężna. Skuteczność potrącenia zależy bowiem od
tego, czy istnieją wzajemne wierzytelności, oraz czy nadają się one do potrącenia,
odpowiadając wymaganiom art. 498 § 1 k.c. Okoliczności związane z ustawowymi
przesłankami potrącenia składają się na „stan potrącalności", w ramach którego
może dojść do potrącenia wykonywanego przez oświadczenie woli stosownie do
treści art. 499 k.c. Potrącenie jest instytucją prawa materialnego i wywołuje skutki
prawne w tej sferze stosunków.
W sprawie wynikł spór ze względu na sporność wierzytelności, którą pozwani
przeznaczyli do potrącenia. Spór ten powinien Sąd Apelacyjny rozstrzygnąć, jeżeli
3
oddalił powództwo na zasadzie potrącenia. Było to niezbędne dlatego, że, jak
wskazano, skuteczność oświadczenia o potrąceniu zależy od zaistnienia łącznie
wszystkich przesłanek potrącenia z art. 498 k.c. Dla uznania, że potrącenie
wywołało skutek prawny w postaci wygaśnięcia (umorzenia) wzajemnych
wierzytelności, nie wystarcza samo powoływanie się przez pozwanych
składających oświadczenie o potrąceniu na fakt przysługiwania im wierzytelności
przeznaczonej do potrącenia. Istnienie tej wierzytelności muszą udowodnić.
Wychodząc z tych zasad na grunt okoliczności rozpoznawanej sprawy -
skarżący trafnie zarzucił, że wyrok Sądu Apelacyjnego zapadł z naruszeniem art.
498 i 499 k.c., gdyż sąd ten zaniechał rozstrzygnięcia sporu o istnienie
wierzytelności pozwanych przeznaczonej do potrącenia. Skarżący od samego
początku procesu kwestionował istnienie tej wierzytelności, w tym istnienie faktur
z których ta wierzytelność miała rzekomo wynikać. Pozwani natomiast, pomimo
zarzutów skarżącego, nie przedłożyli dowodów na istnienie tej wierzytelności.
Z przedłożonej umowy cesji z dnia 28 lutego 2003 r. wynika bowiem, co najwyżej,
iż pozwani mogli nabyć od PPHU Hurtowni Farmaceutycznej „I.” w K. wierzytelność
w kwocie 36 243,57 zł. Zaniechanie dołączenia do umowy cesji wymienionych w tej
umowie faktur wyklucza zaś możliwość ustalenia istnienia tej wierzytelności, tym
bardziej, że strony umowy - Apteka Prywatna C. oraz PPHU Hurtownią
Farmaceutyczną I. - były osobowo powiązane […].
W konsekwencji zaskarżony wyrok oparty został na błędnym założeniu, że
dla spełnienia się przesłanek potrącenia wystarczy powołanie się na wzajemną
wierzytelność pieniężną. Z tych zatem już przyczyn wyrok ten nie mógł się ostać.
Uzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 19 ust. 2 prawa
wekslowego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli indos zawiera wzmiankę wyrażającą
zastaw, posiadacz może wykonywać wszelkie prawa z weksla, aczkolwiek indos
jego ma znaczenie tylko indosu pełnomocniczego. W tym przypadku dłużnicy
wekslowi nie mogą zasłaniać się wobec posiadacza zarzutami opartymi na swych
stosunkach osobistych z indosantem, chyba że posiadacz biorąc weksel, działał
świadomie na ich szkodę.
Inaczej mówiąc, według art. 19 ust. 2 prawa wekslowego indosatariusz
zastawniczy pod względem zarzutów osobistych, opartych na stosunkach
4
osobistych dłużnika z zastawnikiem (indosantem), zrównany jest w zupełności
z indosatariuszem, który nabył weksel przy pomocy indosu własnościowego; toteż
zarzuty te dopuszczalne są tylko wówczas, jeżeli posiadacz biorąc weksel „działał
świadomie na szkodę dłużnika”. Przy wykładni tego ustawowego zwrotu
powszechnie przyjmuje się, że nie wystarczy sama zła wiara nabywcy. Także
rażące niedbalstwo nabywcy nie uzasadnia dopuszczalności podniesienia zarzutów
osobistych (subiektywnych). Dłużnik musi udowodnić, że nabywca działał
świadomie na jego szkodę, przy czym nie każde pozbawienie dłużnika zarzutów
jest takim świadomym działaniem. Ponadto dłużnik musi udowodnić, że nabywca
miał świadomość możliwości wyrządzenia szkody i co najmniej się na to godził
(dolus eventualis). Decyduje tu chwila nabycia weksla, która nie zawsze się
pokrywa z momentem powstania zarzutu przysługującego dłużnikowi. Przepis art.
19 ust. 2 prawa wekslowego nie ma zastosowania, jeżeli w chwili nabycia weksla
dłużnikowi nie przysługiwał jeszcze odpowiedni zarzut (np. potrącenia). Tak samo,
jeżeli nabywca dopiero później dowiedział się o okolicznościach uzasadniających
pozbawienie dłużnika zarzutów. Nabywca nie ma bowiem obowiązku dowiadywania
się u dłużnika wekslowego o okolicznościach dotyczących powstania jego
zobowiązania.
W świetle tego co powiedziano skarżący zasadnie zarzuca, że w dniu
indosu, tj. w dniu 23 kwietnia 2003 r., nie mógł działać świadomie na szkodę
pozwanych (art. 19 ust. 2 prawa wekslowego), skoro na podstawie przedłożonych
jemu dokumentów, wskazanych przez Sąd Apelacyjny, nie miał wiedzy o tym, że
pozwanym przysługuje, twierdzona przez nich, wzajemna wierzytelność
podlegająca potrąceniu z wierzytelnością wekslową. W powołanym przez Sąd
Apelacyjny piśmie z dnia 1 kwietnia 2003 r. pozwani zaprzeczyli jedynie istnieniu
długu wekslowego, co, jak wskazuje doświadczenie życiowe, często czynią
dłużnicy.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
5
db