Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 235/06
POSTANOWIENIE
Dnia 30 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku P. Spółki z o.o. w K.
przy uczestnictwie L. M.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania od postanowienia
Sądu Okręgowego w W.
z dnia 9 września 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestnika postępowania o wpis zmiany
wierzyciela hipotecznego w dziale IV księgi wieczystej nr […] prowadzonej przez
Sąd Rejonowy uwzględniając następujące bezsporne okoliczności:
Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w W. działający jako Syndyk Masy
Upadłości Banku Spółdzielczego w K. będącego wierzycielem hipotecznym przelał
na P. Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w K., wierzytelność zabezpieczoną
hipoteką przymusową w kwocie 1 890 294,13 zł. Na podstawie umowy przelewu,
Sąd prowadzący księgę wieczystą dokonał wpisu zmiany wierzyciela. Apelację od
tego wpisu, opartą na zarzucie naruszenia art. 79 u.k.w.h. polegającego na
dokonaniu wpisu zmiany wierzyciela mimo braku klauzuli wykonalności nadanej na
rzecz cesjonariusza, wniósł L. M. współwłaściciel 18/1000 części nieruchomości
obciążonej - uczestnik postępowania z tego tytułu.
Sąd Okręgowy oddalił apelację.
W skardze kasacyjnej opartej na pierwszej podstawie (art. 3983
pkt 1 k.p.c.)
uczestnik postępowania wskazał naruszenie art. 109 i 110 ukwh przez ich
niezastosowanie. Skarżący wyraził zapatrywanie, że ujawnienie nabywcy jako
wierzyciela wymaga, stosownie do powołanych przepisów, dołączenia jako
podstawy wpisu tytułu wykonawczego z klauzulą wykonalności na rzecz
cesjonariusza.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 109 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
(tekst jednolity Dz.U. 2001 r. nr 124 poz. 1361 ze zm.) stanowi, że hipotekę
przymusową może uzyskać wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona
tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym,
na podstawie tego tytułu.
Tytuł wykonawczy określa nie tylko wierzytelność ale i podmioty:
uprawnionego oraz zobowiązanego, gdyż jego integralną częścią jest tytuł
3
egzekucyjny wskazujący dłużnika oraz wierzyciela, na rzecz którego nadawana jest
klauzula wykonalności.
Istota zagadnienia prawnego podnoszonego przez skarżącego zawiera się
w tym, czy art. 109 u.k.w.h. ma zastosowanie również w razie zmiany wierzyciela,
wynikającej z przelewu wierzytelności zabezpieczonej. Nie dostrzega tej różnicy
skarżący powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego z 20 marca 2003 r.
sygn. III CKN 205/00, OSNC 2004/6/93 dotyczące podstawy wpisu (ustanowienia)
hipoteki a nie wpisu zmiany wierzyciela.
Rozważając zarzuty podniesione w skardze należy wskazać wyjątkowość
regulacji zawartej w art. 109 u.k.w.h., w stosunku do zasad przenoszenia własności
stosowanych również do ustanawiania ograniczonego prawa rzeczowego (art. 245
§ 1 w związku z art. 155 § 1 k.c.). Wyjątkowość polega na uprawnieniu wierzyciela,
który uzyskał tytuł wykonawczy, do ingerencji w treść prawa własności dłużnika bez
jego zgody – ze skutkami określonymi przede wszystkim w art. 65 ust. 1 u.k.w.h.
Od chwili powstania hipoteki przymusowej jej akcesoryjność – jak hipoteki umownej
zwykłej - dotyczy wierzytelności, a nie tytułu wykonawczego będącego podstawą
wpisu. Od chwili wpisu jego skutki wyrażają się w treści hipoteki, natomiast
doniosłość tytułu objawia się ponownie w fazie egzekucji (art. 75 u.k.w.h.).
Przepisy ustawy nie zawierają postanowień uzależniających istnienie omawianego
prawa rzeczowego od posiadania przez wierzyciela tytułu wykonawczego,
a hipoteka zabezpieczająca wierzytelność przed skutkami upływu czasu nie
zobowiązuje wierzyciela nawet do wszczynania egzekucji.
Dłużnik może zwolnić rzecz od obciążenia hipotecznego wskazując
zdarzenie powodujące wygaśnięcie wierzytelności, natomiast skutku takiego nie
osiągnie zgłaszając np. zarzut utraty tytułu wykonawczego.
Nie można pominąć konsekwencji związanych ze swobodą obrotu
wierzytelnościami, jeżeli ograniczenia nie wynikają z ustawy lub czynności prawnej.
Dopuszczalność przelewu (art. 509 § 1 k.c.) znalazła swoje odbicie w ustawie
o księgach wieczystych i hipotece której przepisy modyfikują jedynie skutki cesji
w zakresie hipoteki, wynikające z akcesoryjności (art. 79), rękojmi ( art. 80) oraz
4
zaostrzenia ochrony dłużnika spełniającego świadczenie do rąk zbywcy (art. 81
i 82).
Przyjęcie ścisłej akcesoryjności hipoteki przymusowej i tytułu wykonawczego
– jak domaga się skarżący podważałoby celowość art. 112 u.k.w.h., ponieważ
wierzyciel dysponujący tytułem wykonawczym nie powołuje się na ochronę nabycia
wierzytelności wynikającą z art. 80 w związku z art. 5 u.k.w.h. Tymczasem
odrzucenie poglądu o istnieniu takiej zależności (akcesoryjności) i dopuszczenie
wpisu cesjonariusza bez powoływania jako podstawy tytułu wykonawczego
pozwala zrozumieć ratio legis unormowania sprowadzającego się do nałożenia na
wierzyciela hipotecznego obowiązku wykazywania swej wierzytelności
w postępowaniu egzekucyjnym. Nie deprecjonuje to hipoteki jako sposobu
zabezpieczenia, a jedynie w odniesieniu do tego rodzaju hipoteki pozbawia
wierzyciela niezbyt istotnego w praktyce przywileju: domniemania istnienia
wierzytelności wynikającego z wpisu.
Podzielenie zapatrywania przedstawionego w skardze kasacyjnej
osłabiałoby znaczenie hipoteki przymusowej w razie – powszechnego
w gospodarce rynkowej – obrotu wierzytelnościami, a to ze względu na warunki
prawne przelewu wierzytelności hipotecznej. Zgodnie z art. 2451
k.c. do
przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest
umowa między uprawnionym a nabywcą, a jeżeli prawo jest ujawnione w księdze
wieczystej również wpis do tej księgi. Umowa przelewu uprawnia sąd według art.
788 § 1 k.p.c. do nadania klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy, jeżeli przejście
będzie wykazane odpowiednim dokumentem. Ponieważ wpis ma charakter
konstytutywny wierzytelność przechodzi na nabywcę po jego dokonaniu. Dlatego
wniosek o nadanie klauzuli wykonalności nie będzie uwzględniony przed
dokonaniem wpisu. Gdyby nawet skutecznie zakwestionować przesłankę
konstytutywności wpisu, do czego nie ma podstaw, to należy wskazać dalsze
konsekwencję odrębnego postępowania klauzulowego. W postępowaniu o wpis
zmiany w dziale IV. sąd wieczystoksięgowy nie mógłby uwzględnić wniosku
cesjonariusza jako wierzyciela hipotecznego przed zakończeniem postępowania
klauzulowego, nie można natomiast wykluczyć rozstrzygnięcia przeciwnego.
Uwzględnienie zapatrywania skargi kasacyjnej prowadzi wiec do figury logicznej
5
zwanej błędnym kołem, niedopuszczalnej w procesie wykładni. Poza tym okres
trwania postępowania klauzulowego mógłby wykorzystać nierzetelny dłużnik,
co prowadziłoby do powstawania kolejnych skomplikowanych stosunków prawnych
miedzy cedentem a cesjonariuszem.
Przytoczone rozważania prowadzą do wniosku, że w razie przelewu wierzytelności
stwierdzonej tytułem wykonawczym i zabezpieczonej hipoteką przymusową
podstawą wpisu nabywcy jako wierzyciela hipotecznego jest umowa przelewu
stwierdzona pismem (art. 511 k.c.).
Na zakończenie trzeba dodać, że sprzedaż przez syndyka wierzytelności
wchodzących w skład osobnej masy podlega przepisom art. 447 ustawy dnia
28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, stanowiącego w ust. 5, iż
umowa sprzedaży wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, o której mowa w ust. 2,
stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej. Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia
nie obejmowała hipotezy tego przepisu, a jego naruszenia nie podniesiono
w skardze kasacyjnej, wobec czego pozostaje również poza zakresem rozważań
Sądu Najwyższego. Rozstrzygnięcie skargi jest bowiem możliwe na podstawie
przepisów przytoczonych w jej podstawie.
Kierując się zasadami wyżej przedstawionymi Sąd Najwyższy na podstawie art.
39813
§ 1 k.p.c. oraz art. 39814
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.
jz