Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 259/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. M. właściciela PPHU "K." w Ł.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Przędzalni Czesankowej "P."
Spółce Akcyjnej w Ł.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 października 2005 r., sygn. akt (...),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanego kwotę 1.800zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód J. M. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą PPHU „K.”
w Ł., w pozwie skierowanym przeciwko Przędzalni Czesankowej „P.” Spółce
Akcyjnej (w miejsce której wstąpił do sprawy Syndyk Masy Upadłości tego
przedsiębiorstwa) domagał się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w
postaci aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza E. D. dniu 19 listopada
1997 r., rep. A nr (...), w Kancelarii Notarialnej w Ł. przy ul. (...), zaopatrzonego w
klauzulę wykonalności. W wymienionym akcie notarialnym powód poddał się
egzekucji co do zapłaty kwoty 220.863 zł stanowiącej resztę ceny zakupu od
pozwanej prawa użytkowania wieczystego działek gruntu i własności usytuowanych
na nich budynków.
W uzasadnieniu zgłoszonego żądania powód wskazał, że na skutek
opóźnienia się przez pozwaną z wydaniem nieruchomości nie osiągnął dochodów,
jakie mógłby uzyskać wynajmując zakupione powierzchnie magazynowe.
Należność z tego tytułu w kwocie 220.863 zł powód przedstawił do potrącenia
z wierzytelności objętej tytułem wykonawczym.
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 31 marca 2005 r. oddalił
powództwo i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 12.015 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu opierając się na następujących ustaleniach i wnioskach.
W dniu 19 listopada 1997 r. Przędzalnia Czesankowa „P.” Spółka
Akcyjna w Ł. na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego dokonała
sprzedaży na rzecz powoda J. M. prawa użytkowania wieczystego działek gruntu
położonych w Ł. przy ulicy W. nr(...) i nr (...) oraz P. nr (...) wraz z prawem
własności usytuowanych na tych działkach budynków. Strony uzgodniły, że część
ceny w kwocie 220.863 zł nabywca zapłaci w terminie do 10 stycznia 1998 r., a do
tego czasu zbywca będzie korzystał nieodpłatnie z części magazynu o powierzchni
1112 metrów kwadratowych. Powód nie uregulował należności wynikającej z aktu
notarialnego. Pozwana korzystała z pomieszczeń powoda do końca marca 1998 r.
3
Strony nawiązały współpracę przed zawarciem powyższej umowy.
Powód sprzedawał pozwanej surowiec do produkcji i wynajmował od niej
powierzchnie magazynowe. Z tytułu zaległego czynszu był winien pozwanej kwotę
10.996,61 zł. Pozwana uznając, że w okresie od 11 stycznia 1998 r. do 31 marca
1998 r. korzystała bezumownie z części hali magazynowej zakupionej przez
powoda, dokonała potrącenia z przypadającej mu z tego tytułu wierzytelności
własnej wierzytelności wynikającej z zaległego czynszu.
Sąd Okręgowy uznał, że powód nie wykazał faktu poniesienia szkody
w rozmiarze większym niż uwzględniony przez stronę pozwaną przy dokonaniu
potrącenia. Standard pomieszczeń, z których korzystała bezumownie pozwana nie
uległ zmianie od czasu, kiedy wynajmował je powód. Przyjęcie przez pozwaną do
wzajemnych rozliczeń jednakowej stawki czynszu (3.29 zł za metr kwadratowy)
było więc usprawiedliwione. Uzyskanie przez powoda wyższych stawek czynszu
(11 – 12 zł za metr kwadratowy) bez przeprowadzeniu kosztownego remontu
pomieszczeń magazynowych nie było realne.
Na skutek apelacji powoda Sąd Apelacyjny zaskarżonym skargą
kasacyjna wyrokiem zmienił wyrok Sądu Okręgowego i pozbawił wykonalności
objęty żądaniem pozwu tytuł wykonawczy w zakresie kwoty 39.173 zł wraz
z ustawowymi odsetkami od tej sumy poczynając od 9 lutego 1999 r., oddalił
apelacje w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny ustalił, iż przed sporządzeniem w dniu 19 listopada
1997 r. aktu notarialnego strony uzgodniły na piśmie, że pozwana do 10 stycznia
1998 r. będzie korzystać nieodpłatnie z pomieszczeń magazynowych na działce nr
134/24. Tym samym strony zawarły umowę użyczenia części nieruchomości na
czas oznaczony. Po upływie okresu trwania umowy pozwana obowiązana była
zwrócić powodowi przedmiot użyczenia. W konsekwencji Sąd Apelacyjny przyjął,
że bezumowne korzystanie przez pozwaną z hali magazynowej powoda miało
miejsce od 11 stycznia 1998 r. do 30 kwietnia 1998 r. i należne powodowi
odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści może obejmować jedynie ten okres.
Powód nie miał problemu ze znalezieniem najemców na to pomieszczenie, o czym
świadczą zawarte przez niego w krótkim odstępie czasu umowy najmu (w dniu
4
5 stycznia 1998 r. z PPHU „E.” w Ł. oraz w dniu 5 lutego 1998 r. z firmą „S.” w Ł.).
Na przeszkodzie wynajęciu pomieszczeń magazynowych w okresie do lata 1998 r.
stanęła jednak decyzja Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, nakazująca
przeprowadzenie ich remontu. Po dokonaniu stosownych prac remontowych powód
niezwłocznie pomieszczenia te wynajął. W związku z zachowaniem strony
pozwanej powód nie mógł zatem osiągnąć spodziewanych korzyści jedynie przez
okres trzech miesięcy i dwudziestu dni.
Sąd Apelacyjny nie podzielił zapatrywania Sądu pierwszej instancji, że
podstawę do obliczenia należnego powodowi odszkodowania winny stanowić
stawki czynszu stosowane przez strony przed zawarciem w dniu 19 listopada
1997 r. umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności
budynków. Uznał przy tym, że nie ma podstaw do kwestionowania stawki czynszu
określonej w zawartych przez powoda w dniach 5 stycznia 1998 r. i 5 lutego 1998 r.
umowach (w wysokości 12 zł za metr kwadratowy). Wysokość należnego
powodowi od strony pozwanej odszkodowania zamyka się więc kwotą 48.928 zł
(1112 m2
x 12 zł x 3 miesiące i 20 dni). Suma ta uległa jednak zmniejszeniu
o potrąconą bezsporną należność pozwanej z tytułu nie uregulowanego przez
powoda czynszu najmu w kwocie 9.755 zł. Oświadczenie powoda o dokonaniu
potrącenia przysługującej mu wierzytelności z wierzytelności pozwanej wynikającej
z tytułu wykonawczego okazało się skuteczne jedynie w zakresie kwoty 39.173 zł.
W tej tylko części powództwo zasługiwało na uwzględnienie (art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c.).
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt
1 k.p.c., powód zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 361 § 2 k.c. poprzez
jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powodowi przysługuje
odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści jedynie za okres od 11 stycznia 1998 r.
do 30 kwietnia 1998 r., mimo iż treść przedstawionych przez niego umów, których
wiarygodność nie została zakwestionowana, wskazuje na utratę spodziewanych
korzyści również po tej dacie.
Powołując się na powyższą podstawę kasacyjną, powód wniósł
o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
5
temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjna strona pozwana wniosła o jej
oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie pozostawała kwestia
skuteczności dokonanego przez powoda potrącenia przysługującej mu wobec
pozwanej wierzytelności z tytułu utraconych korzyści z wierzytelności wzajemnej
pozwanej wynikającej z tytułu wykonawczego obejmującego akt notarialny
sporządzony w dniu 19 listopada 1997 r. przez notariusza E. D. (rep. A nr (...)). W
skuteczności tego potrącenia powód upatrywał wygaśnięcia zaciągniętego w akcie
notarialnym zobowiązania do zapłaty stronie pozwanej reszty ceny nabycia prawa
użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków, usprawiedliwiającego
żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało więc ustalenie, czy i
ewentualnie w jakim rozmiarze powód utracił korzyści wskutek nienależytego
wykonania zobowiązania przez stronę pozwaną (opóźnienia się ze zwrotem
przedmiotu użyczenia).
Ustawodawca, statuując w art. 361 § 2 k.c. obowiązek naprawienia
szkody w postaci utraconych korzyści (lucrum cessans), nie sprecyzował kryteriów
właściwych dla ustalenia wystąpienia tego rodzaju uszczerbku.
W judykaturze podkreśla się, że ustalenie szkody w postaci utraconych
korzyści ma ze swej natury charakter hipotetyczny. Dlatego też akcentuje się
konieczność wykazania realności tej postaci szkody z takim
prawdopodobieństwem, które uzasadnia przyjęcie wniosku, że utrata korzyści
rzeczywiście nastąpiła (por. wyroki SN: z dnia 3 października 1979 r., II Cr 304/79,
OSNCP 1980/9/164; z dnia 28 stycznia 1999 r., III CKN 133/98, nie publ.; z dnia
21 czerwca 2001 r., IV CKN 382/00, nie publ.; z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CK
495/02, nie publ.; z dnia 26 stycznia 2005 r., V CK 426/04, nie publ). Nie ulega przy
tym wątpliwości, że podstawą skutecznego domagania się odszkodowania z tytułu
6
utraconych korzyści, podobnie jak w przypadku szkody w postaci damnum
emergens, jest wykazanie przez wierzyciela istnienia pomiędzy niewykonaniem lub
nienależytym wykonaniem przez dłużnika umowy a szkodą normalnego związku
przyczynowego, określonego w art. 361 § 1 k.c. Tak rozumiany związek
przyczynowy zachodzi wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków
oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez szczególnego zbiegu okoliczności, szkoda
jest typowym następstwem określonego rodzaju zdarzeń. Ciężar wykazania
wskazanych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej – zgodnie z ogólna
regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. – spoczywa na stronie dochodzącej
odszkodowania.
Powód zgłoszone w pozwie żądanie oparł na twierdzeniach, że
przedstawiona przez niego do potrącenia wierzytelność obejmowała utracone
korzyści w następstwie rozwiązania przez jego kontrahenta zawartej na okres
dwóch lat umowy najmu pomieszczeń magazynowych zajmowanych bezprawnie
przez pozwaną, a także należne mu od pozwanej odszkodowanie z tytułu
bezumownego korzystania z tych pomieszczeń przez okres siedmiu miesięcy,
poczynając od dnia 19 listopada 1997 r. Sąd Apelacyjny w znacznej mierze
twierdzenia powyższe zweryfikował negatywnie. Ustalił bowiem, że od daty
zawarcia przez strony umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu
i własności usytuowanych na nich budynków (od dnia 19 listopada 1997 r.) do dnia
10 stycznia 1998 r. pozwana korzystała z pomieszczeń magazynowych powoda
w ramach użyczenia. W konsekwencji uznał żądanie odszkodowania za ten okres
czasu za bezzasadne.
Sąd Apelacyjny stwierdził też wyraźnie, iż powód nie miał trudności ze
znalezieniem chętnych do wynajęcia zwolnionych przez pozwaną pomieszczeń.
Niezależnie od tego wskazał na przeszkody w ewentualnym zawarciu przez
powoda umowy najmu przedmiotowych pomieszczeń z uwagi na zastrzeżenia co
do ich stanu ze strony służb sanitarno-epidemiologicznych. Z ustaleń tych
wyprowadził wniosek, iż wskazywany w pozwie uszczerbek w postaci utraty
czynszu najmu przewidzianego w rozwiązanej umowie z dnia 5 stycznia 1998 r. nie
pozostaje w normalnym związku przyczynowym z zachowaniem strony pozwanej.
7
Z przytoczonych motywów kwestionowanego rozstrzygnięcia nie wynika
wcale – jak odczytuje to skarżący – iż Sąd Apelacyjny nie dostrzegł hipotetycznego
charakteru szkody w postaci utraconych korzyści. Przywołana argumentacja
wskazuje jednoznacznie na brak przesłanek pozwalających przyjąć, iż powód
wykazał dostatecznie wysokie prawdopodobieństwo powstania po jego stronie
wierzytelności wobec pozwanej z tytułu utraconych korzyści w następstwie
rozwiązania zawartej w dniu 5 stycznia 1998 r. na okres dwuletni umowy najmu.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, trafności powyższej konstatacji nie
podważa uznanie przez Sąd Apelacyjny faktu zawarcia wzmiankowanej umowy za
wiarygodny. Z okoliczności tej, podobnie jak i z faktu zawarcia przez powoda w dniu
5 lutego 1998 r. kolejnej przedwstępnej umowy najmu, nie można jeszcze zasadnie
wywodzić, iż powód nie miał realnej możliwości wynajęcia pomieszczeń
magazynowych innym kontrahentem. Trafnie też Sąd Apelacyjny dostrzegł, iż
powód bezzasadnie domagał się odszkodowania za bezumowne korzystanie z hali
magazynowej przez pozwaną i jednocześnie odszkodowania – częściowo za ten
sam okres – z tytułu utraconych korzyści wskutek niemożności wynajęcia tych
samych pomieszczeń, a więc niejako podwójnej kompensaty doznanego
uszczerbku.
W świetle przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku ustaleń
faktycznych podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut niewłaściwego zastosowania
art. 361 § 2 k.p.c. trzeba ocenić jako chybiony.
Z tych też względów Sąd Najwyższy - podzielając słuszność oceny Sądu
Apelacyjnego, iż powód mógł skutecznie przedstawić do potrącenia
z wierzytelności wynikającej z tytułu wykonawczego własną wierzytelność
w kwocie 39.173 zł, - orzekł, jak w sentencji (art. 39814
, art. 98 § 1 i 3 i art. 108
§ 1 k.p.c.).
db
/tp/