Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 203/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Maria Grzelka
w sprawie z powództwa M.O.
przeciwko „B.” Spółce z o.o.
o nakazanie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 listopada 2005 r., sygn. akt [....],
oddala skargę kasacyjną
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 25 maja 2004 r., uwzględniwszy
częściowo powództwo M.O. o ochronę praw autorskich, nakazał pozwanej B.
spółce z o.o. zaniechanie zwielokrotniania, w szczególności wytwarzania i
wprowadzania do obrotu egzemplarzy następujących utworów: belownicy 40-60 kN,
belownicy B 18, minikompaktora, prasy beczek, prasy Z 4 i rol-kompaktora 9000.
Apelację pozwanej Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia 17 listopada
2005 r., opartym na następujących ustaleniach i ocenie prawnej.
Powód jest autorem oryginalnych rozwiązań powstałych na bazie projektów
znanych i produkowanych maszyn do zgniatania i utylizacji śmieci. Powód,
uwzględniając indywidualne oczekiwania klientów, wprowadził zmiany konstrukcji
i wyglądu tych urządzeń, które je rozwijały i ulepszały. Projekty techniczne
i wytwarzane na ich podstawie prototypy urządzeń cechowały się nowymi
oryginalnymi rozwiązaniami, będącymi wynikiem intelektualnej, twórczej pracy
powoda i – w pewnym zakresie – pracy innych osób. Powód jest współtwórcą dzieł,
których materialnym nośnikiem są projekty techniczne zmienionych, ulepszonych
wersji maszyn oraz produkty finalne w postaci urządzeń, w których te zmiany
zostały ucieleśnione. Ustalenie to odnosi się do każdego z urządzeń objętych
rozstrzygnięciem. Pozwany nie ma tytułu prawnego do korzystania z autorskich
projektów powoda ani do wytwarzania na ich podstawie określonych urządzeń.
Wymienione dzieła powoda, będące opracowaniami dzieł wcześniej istniejących,
stanowią przedmiot prawa autorskiego. Spełniają one kryteria utworu w rozumieniu
art. 1 ust. 1 prawa autorskiego, cechuje je bowiem oryginalność pomysłu, nowość
i indywidualność rozwiązań. Oznacza to, że powodowi przysługuje ochrona
prawnoautorska.
Sąd Apelacyjny odrzucił zarzut pozwanego, który twierdził, że ochrona taka służy
powodowi tylko co do opracowanego przez niego innowacyjnego rozwiązania
konstrukcyjnego, a nie do całości utworu. W ocenie tego Sądu, z art. 9 ust. 4 prawa
autorskiego wynika, że powodowi jako współautorowi przysługuje legitymacja
3
czynna do dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości
utworu.
Pozwana oparła skargę kasacyjną od tego wyroku na podstawie naruszenia
prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 1 prawa
autorskiego „polegające na przyjęciu”, że utworem w rozumieniu tego przepisu są
sporne urządzenia, nie zaś tylko innowacyjne rozwiązania konstrukcyjne w nich
zastosowane oraz na podstawie mającego wpływ na wynik sprawy naruszenia
przepisów postępowania – art. 278 § 1 233 § 1 k.p.c. - przez uznanie, że
w sprawach wymagających wiadomości specjalnych wystarczające jest
przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, a nie jest konieczne
przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.
W konkluzji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i uchylenie wyroku
Sądu pierwszej instancji oraz o przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania ewentualnie o uchylenie zaskarżonych wyroków i orzeczenie co do
istoty sprawy przez oddalenie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Sądy obu instancji ustaliły, bez powzięcia i rozważenia jakichkolwiek
wątpliwości, że przedmiotem prawa autorskiego są zarówno projekty techniczne,
jak i urządzenia techniczne wytworzone na ich podstawie. Chociaż generalnie nie
kwestionuje się możliwości zaliczania dzieł technicznych do obiektów chronionych
przez prawo autorskie, to czyni się to z zastrzeżeniem, że ochronie
prawnoautorskiej nie podlega techniczna strona twórczej myśli, chroniona
odpowiednimi przepisami należącymi do dziedziny prawa własności przemysłowej.
Wyraźne wyłączenie dotyczy jedynie opublikowanych opisów patentowych lub
ochronnych (art. 4 pkt 3 pr. aut.). Nie zmienia to faktu, że w wypadku dzieł
technicznych rozważenia ze szczególną uwagą wymaga, czy w rezultacie wysiłku
twórcy zawarte są elementy subiektywne zależne wyłącznie od osobistego ujęcia,
świadczące o indywidualności utworu, w ujęciu właściwym dla prawa autorskiego.
Twórczość w rozumieniu prawa autorskiego ma inne znaczenie niż twórczość
w sferze własności przemysłowej, która jest pojmowana w sposób
zobiektywizowany. Na różnice te zwraca się uwagę w nowszym orzecznictwie Sądu
Najwyższego (por. wyrok z dnia 25 stycznia 2006 r., I CK 281/05, OSNC
4
2006/11/186), co ma znaczenie także ze względu na dostrzegalną tendencję do
nadmiernie szerokiego ujmowania pojęcia utworu i twórczości autorskiej.
Wymaganie „twórczego” charakteru, w rozumieniu prawa autorskiego, dotyczy
również opracowania, co oznacza, że także dzieło zależne musi spełniać
zasadniczy warunek przyznania mu ochrony autorskiej, czyli być rezultatem
twórczości w rozumieniu wskazanym na wstępie. W sprawie niniejszej Sąd ustalił,
odwołując się do kryteriów wynikających z art. 1 ust. 1 pr. aut., że opracowane
przez powoda urządzenia do utylizacji śmieci są utworami w rozumieniu tego
przepisu. Niezakwestionowanie tej zasady w skardze kasacyjnej nie pozwoliło
Sądowi Najwyższemu na ocenę zagadnienia pod zasygnalizowanym kątem.
Istota sporu, wobec przesłanek rozstrzygnięcia oraz podstaw skargi
kasacyjnej została usytuowana na innej płaszczyźnie.
Sąd ustalił, że sporne urządzenia stanowią twórcze opracowania przez
powoda urządzeń już istniejących, co oznacza, że powodowi przysługuje pełna
ochrona prawnoautorska. Powołanie się przez Sąd dla uzasadnienie tego
stanowiska na art. 9 ust. 4 pr. aut. jest chybione, bowiem z przepisu tego wynika
tylko, że powód może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia praw do całości
opracowań, pomimo, że jest jedynie ich współtwórcą.
Źródłem praw powoda do urządzeń jest, przy ustaleniach Sądu, art. 2 ust.1
pr. aut., przyznający opracowaniu status przedmiotu prawa autorskiego. Jest ono
tzw. prawem zależnym, przysługującym na dobru niematerialnym, które powstało
w oparciu o cudzy utwór korzystający z ochrony prawnoautorskiej. Twórcze
opracowania cudzego (macierzystego) utworu podlegają pełnej ochronie, co
oznacza trafność tego stwierdzenia Sądu Apelacyjnego, pomimo niedoskonałości
jego uzasadnienia.
Skarżący nie zakwestionował w skardze kasacyjnej ani autorskiego charakteru
utworów macierzystych (co jest konieczną przesłanką powstania autorskich praw
zależnych), ani tego, że sporne urządzenia stanowią opracowania w rozumieniu
powołanego przepisu. Ze stanowiska skarżącego, tak jak zostało ono wysłowione,
wynika, że z opracowania (urządzenia jako całości) należy wyabstrahować
„innowacyjne rozwiązania konstrukcyjne zastosowane w tych urządzeniach” i tylko
im przyznać status utworu.
5
Pogląd skarżącego jest chybiony.
W doktrynie prawa autorskiego różnie postrzega się relację pomiędzy
dziełem zależnym, a utworem macierzystym, co wyraża się w szczególności
w różnych koncepcjach, tzw. warstwowej lub integralnej budowy utworu. Bez
względu jednak na to, którą z tych teorii wybierze się jako właściwą, ochrona autora
opracowania rozciąga się na opracowanie jako całość. Przedmiotem autorskich
praw zależnych jest całe dzieło, wchodzące w obrót w stosunkach zewnętrznych.
„Zależność” dzieła ujawnia się w stosunkach wewnętrznych pomiędzy autorami
dzieła macierzystego i opracowania (art. 2 ust. 2, 3 i 5 pr. aut.). Nie powoduje ona
natomiast ograniczeń w stosunkach zewnętrznych i nie rozciąga się na tzw.
uprawnienia zakazowe. Dzieło zależne jest, jako całość, odrębnym utworem,
a twórcy opracowania przysługują wszystkie roszczenia o ochronę praw
autorskich do dzieła zależnego. Tak zwane uprawnienia zakazowe wiążą się
z obowiązkiem zaniechania określonych czynności przez osoby trzecie, co między
innymi obejmuje możliwość zakazywania wykonywania i rozpowszechniania dzieła
zależnego.
Inną oczywiście jest rzeczą, że przedmiotem prawa przysługującego
autorowi dzieła zależnego jest tylko opracowanie, natomiast prawo to nie rozciąga
się na utwór macierzysty i jego twórcze elementy.
Dlatego nieuzasadnione są obawy skarżącego, jakoby przyznanie ochrony
utworowi (tu: urządzeniu) mogło powodować „brak możliwości produkcji przez inne
podmioty nie tylko tego konkretnego urządzenia, ale również urządzenia
podobnego”. Ochrona przysługuje autorowi utworu zależnego tylko do danego
opracowania. Tak rzecz się miała w niniejszym procesie, w którym powód
dochodził, bo tylko takie uprawnienie mu przysługiwało, tzw. roszczeń zakazowych
wyłącznie w odniesieniu do urządzeń w wersji obejmującej wprowadzone przez
niego ulepszenia. Do nich tylko bowiem przysługuje mu ochrona prawnoautorska
z tytułu stworzenia opracowania. Inną jest rzeczą, czy opis urządzeń w wyroku
odzwierciedla to w sposób dość jasny; jednak pozwany nie twierdził, by
orzeczeniem objęto urządzenia inne, niż powstałe w wyniku opracowania
pierwotnych maszyn przez powoda i nie sformułował tego rodzaju zarzutu
w skardze kasacyjnej.
6
W ustalonych okolicznościach sprawy zarzuty powołane w ramach podstawy
naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 1 prawa
autorskiego, nie były skuteczne.
Zarzut procesowy naruszenia art. 278 k.p.c. został przez skarżącego
odniesiony do opracowanych przez powoda projektów urządzeń technicznych.
Przede wszystkim trzeba zauważyć, że zarzut ten został sformułowany wadliwie, bo
bez powiązania z przepisami dotyczącymi postępowania apelacyjnego, które
miałby naruszyć Sąd drugiej instancji.
O tym czy, do rozstrzygnięcia sprawy potrzebne są wiadomości specjalne,
decyduje sąd orzekający (por. m.in. uzasadnienie orzeczenia Sądu Najwyższego
z dnia 25 marca 1997 r., III CKN 11/97, OSNC 1997/9/126). Sąd pierwszej
instancji uzasadnił przyczyny, dla których ocenę charakteru spornych projektów
oparł na przeprowadzonych dowodach, które okazały się w tym zakresie
wystarczające. Stanowisko to zaaprobował Sąd Apelacyjny. Skarżący nie wskazał
konkretnych przyczyn mogących stanowić podstawę zakwestionowania tej oceny.
Nie wykazał, by bez opinii biegłego (którego specjalności także nie sprecyzował),
ocena projektów nie mogła być dokonana. Wbrew zarzutom skarżącego, nie
doszło w sprawie do „niedopuszczalnego zastąpienia” dowodu z opinii biegłego
dowodem z zeznań świadków sytuacji, gdy do rozstrzygnięcia sprawy potrzebne
były wiadomości specjalne, bowiem Sąd w ramach swych uprawnień ocenił, że nie
zachodziła w sprawie sytuacja wymagająca zasięgnięcia opinii biegłego w kwestii
wymagającej wiadomości specjalnych .
Powołana w skardze kasacyjnej podstawa naruszenia przepisów postępowania
okazała się także nieuzasadniona.
Z omówionych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c.,
orzekł o oddaleniu skargi.