Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 296/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa E.P.
przeciwko W.J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 grudnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 kwietnia 2006 r., sygn. akt [...],
1. uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
pozwanej i orzekającej o kosztach postępowania za drugą
instancję i zmienia wyrok Sądu Okręgowego w O. z dnia 14
2
września 2005 r., w pkt. 1 sentencji w ten sposób, że oddala
powództwo również w części dotyczącej kwoty 150.000 (sto
pięćdziesiąt tysięcy) zł oraz w pkt 3 sentencji w ten sposób, że
zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 7.200 (siedem
tysięcy dwieście) zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a ponadto
zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.800 (dwa tysiące
osiemset) zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, a
także ściąga od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sądu
Okręgowego w O. kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) zł tytułem
nieuiszczonego wpisu sądowego od apelacji;
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.830
(dwa tysiące osiemset trzydzieści) zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego;
3. ściąga od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego kwotę 6.570 (sześć tysięcy pięćset
siedemdziesiąt) zł tytułem nie uiszczonej opłaty sądowej
od skargi kasacyjnej.
3
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2006 r. oddalił zarówno apelację
powoda, jak i apelację pozwanej od wyroku, na podstawie którego od pozwanej
zasądzona została na rzecz powoda kwota 150 000 zł, stanowiąca zadatek
wręczony pozwanej przez powoda przy zawarciu umowy przedwstępnej z dnia 24
października 2003 r. sprzedaży prawa wieczystego użytkowania działki gruntu oraz
prawa własności posadowionych na tym gruncie domków campingowych. W
umowie tej strony nie oznaczyły terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, uzgodniły
natomiast, że powód „jako dłużnik osobiście zobowiązany” spłaci, zabezpieczone
hipotekami obciążającymi przedmiotową nieruchomość, resztę kredytów
udzielonych pozwanej. Warunki spłaty kredytów powód miał ustalić z bankami –
kredytodawcami. W listopadzie 2003 r. pozwana przekazała powodowi dokumenty
bankowe niezbędne do przejęcia długu, jednak powód nie podjął żadnych
czynności w tym zakresie. Po upływie roku od zawarcia umowy przedwstępnej
powód pismem z dnia 15 listopada 2004 r. wyznaczył pozwanej termin do zawarcia
umowy przyrzeczonej, na który pozwana się nie stawiła. W zaistniałej sytuacji
powód wystąpił z roszczeniem o zwrot podwójnego zadatku.
Sąd Apelacyjny uznał, że wprawdzie powód nie wykonał zobowiązania
przyjętego w umowie przedwstępnej, a polegającego na przejęciu długów
obciążających pozwaną, ale okoliczności tej nie można kwalifikować jako przyczynę
niezawarcia umowy przyrzeczonej, za którą powód miałby odpowiadać zgodnie
z art. 394 k.c. Strony nie uzależniły bowiem wyznaczenie terminu do zawarcia
umowy przyrzeczonej od uprzedniego przejęcia długu przez powoda, ani też nie
określiły terminu wykonania tego zobowiązania (przejecie długu) przez powoda.
Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, że po upływie roku od zawarcia umowy
przedwstępnej wygasa uprawnienie do wyznaczenia terminu do zawarcia umowy
przyrzeczonej, a w konsekwencji roszczenie z umowy przedwstępnej. Następuje
więc stan analogiczny do rozwiązania umowy. W takiej sytuacji - stosowanie
do art. 394 § 3 k.c. – działanie zadatku ulega zniweczeniu, a to oznacza,
4
że podlega zwrotowi i brak jest podstaw do żądania zapłaty zadatku podwójnego.
Z tych przyczyn od pozwanej zasądzona została kwota 150 000 zł, a dalej idące
żądanie podlegało oddaleniu.
Skarga kasacyjna pozwanej oparta została na podstawie naruszenia art. 394
k.c. w zw. z art. 389 § 2 k.c. przez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu,
że z chwilą bezskutecznego upływu rocznego terminu do zawarcia umowy
przyrzeczonej, działanie zadatku ulega zniweczeniu, mimo że umowa przyrzeczona
nie została zawarta z przyczyn leżących po stronie powoda. Skarżąca zarzuciła
ponadto naruszenie art. 65 k.c. przez jego niezastosowanie w celu dokonania
właściwej wykładni oświadczeń woli stron zawartych w umowie przedwstępnej,
co skutkowało uwolnieniem powoda od odpowiedzialności za niewykonanie
obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej. Zdaniem skarżącej naruszony został
również art. 385 k.p.c., przez jego niezastosowanie, mimo że apelacja pozwanej
była zasadna.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny naruszył
wskazane w skardze kasacyjnej przepisy art. 65 i 394 k.c. w zw. z art. 389 § 2 k.c.
Prawidłowa – zgodna z dyrektywami podanymi w art. 65 k.c. - analiza i wykładnia
oświadczeń woli, składających się na treść umowy przedwstępnej, którą strony
zawarły, wskazuje, że celem umowy było przeniesienie prawa użytkowania
wieczystego gruntu oraz prawa własności posadowionych na tym gruncie domków
campingowych. Cel ten mógł zostać zrealizowany tylko w przypadku przejęcia
przez powoda długów pozwanej, opisanych w umowie, które zabezpieczone były
hipotekami. Innymi słowy zawarcie umowy przyrzeczonej uzależnione zostało od
spełnienia przez powoda zobowiązań określonych w umowie przedwstępnej. Skoro
strony umowy przedwstępnej nie wyznaczyły terminu zawarcia umowy
przyrzeczonej, to przyjąć należało – jak trafnie zaznaczyła skarżąca – że poddały
się regulacji ustawowej, wynikającej z art. 389 § 2 k.c. To oznacza, że zarówno
powód, jak i pozwana uprawnieni byli do wyznaczenia terminu zawarcia umowy
przyrzeczonej. Uprawnienie powoda do wyznaczenia terminu zawarcia umowy
przyrzeczonej powstać mogło tylko po wykonaniu przyjętych przez niego
5
zobowiązań polegających na przejęciu długów pozwanej. Dodać należy,
że zobowiązania te powinny zostać spełnione przed upływem roku od zawarcia
umowy przedwstępnej, skoro po upływie tego terminu nie można żądać zawarcia
umowy przyrzeczonej. Przeciwne tłumaczenie oświadczeń stron zawartych
w umowie przedwstępnej - jak to uczynił Sąd Apelacyjny - sprzeczne jest
ze zgodnym zamiarem stron i celem zawartej umowy. Wykładnia tych oświadczeń
zaprezentowana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku prowadzi do pozbawionego
sensu wniosku, że pozwana godziła się na zawarcie umowy przyrzeczonej także
w sytuacji, gdy powód nie spełni zobowiązań przyjętych na siebie w umowie
przedwstępnej.
Skoro powód nie wykonał zobowiązań przyjętych w umowie przedwstępnej,
to przyjąć należało, że z jego winy, nie zaś z winy pozwanej – jak bezzasadnie
uznał Sąd Apelacyjny – umowa nie została wykonana. W tej sytuacji pozwana –
zgodnie z art. 394 § 1 i art. 390 § 1 zdanie drugie k.c. – miała prawo otrzymany
zadatek zachować.
Z przytoczonych względów należało orzec jak w sentencji (art. 39816
k.p.c.
oraz art. 98 § 1 i 2 w zw. z art.108 § 1, art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c., a także art.
113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 98 § 1 i 2 k.p.c.).