Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 225/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Lech Walentynowicz
w sprawie z powództwa M.S.
przeciwko A.M.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 lutego 2007 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 22 lutego 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda
M.S. od wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 4 lipca 2006 r. oddalającego
powództwo przeciwko A.M. o ustalenie.
Powód był wspólnikiem „A.” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wraz z
pozwanym oraz B.L. Spółka została zawiązana w lutym 1999 r. z kapitałem
zakładowym w wysokości 5.000 zł podzielonym na 100 równych i niepodzielnych
udziałów objętych przez wspólników w sposób następujący: powód 26 udziałów,
pozwany 25 udziałów, B.L. - 49 udziałów. W dniu 17 kwietnia 1999 r. odbyło się
nadzwyczajne zgromadzenie wspólników, na którym podjęto uchwałę o
podwyższeniu kapitału zakładowego do kwoty 1.705.000 zł, przy czym kapitał nadal
dzielił się na 100 udziałów o wartości 17.050 zł każdy. Ilość udziałów posiadanych
przez każdego ze wspólników nie uległa zmianie. Wspólnicy złożyli oświadczenie o
objęciu udziałów. Mimo, że zgromadzenie wspólników nie było protokołowane
przez notariusza, sąd rejestrowy dokonał wpisu podwyższenia kapitału
zakładowego postanowieniem z dnia 20 kwietnia 1999 r.
W dniu 17 marca 2000 r. odbyło się kolejne zgromadzenie wspólników, także
nie protokołowane przez notariusza, na którym podjęto uchwałę o zmianie uchwały
z 17 kwietnia 1999 r. w ten sposób, że powrócono do wartości udziału 50 zł,
natomiast zwiększeniu uległa liczba udziałów. W rejestrze pozostał jednak nadal
wpis, z którego wynikało, że kapitał spółki dzieli się na 100 udziałów o wartości
17.050 zł.
Według twierdzeń powoda w dniu 17 marca 2000 r. została zawarta umowa
sprzedaży podpisana przez wszystkich wspólników, z której wynikało, że powód
nabył od pozwanego 8.840 udziałów o wartości 442.000 zł, a B.L. - 16.600 udziałów
o wartości 853.000 zł. Pozwany zarzucił, że umowa ta odzwierciedlała planowaną
sprzedaż udziałów, data miała być wpisana po zapłacie ceny za udziały, a powód
nie zapłacił umówionej ceny w ogóle.
W dniu 3 kwietnia 2000 r. pozwany wniósł aport w postaci własności
nieruchomości o wartości 1.700.000 zł i on też objął nowe udziały w podwyższonym
3
kapitale zakładowym składając stosowne oświadczenie. Wartość udziału nie uległa
zmianie i wynosiła 50 zł.
Opisane zdarzenia nie znalazły odzwierciedlenia w rejestrze. Zmiana wpisu
nastąpiła dopiero po nadzwyczajnym walnym zgromadzeniu wspólników w dniu
19 kwietnia 2004 r., na którym wyrażono zgodę na zbycie przez pozwanego na
rzecz B.L. 16.600 udziałów w kapitale zakładowym spółki.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd pierwszej instancji, przyjmując, że
w sprawie chodzi o ustalenie istnienia prawa (art. 189 k.p.c.) uznał brak po stronie
powoda interesu prawnego w domaganiu się takiego ustalenia. Powództwo
o ustalenie powinno zostać wytoczone przeciwko spółce, a przeciwko pozwanemu
powód mógł wystąpić z roszczeniem wywodzonym z umowy z dnia 17 marca
2000 r. Ponadto Sąd przyjął, że pozwany nie mógł sprzedać powodowi udziałów
o wartości 50 zł każdy, skoro z rejestru wynika, iż udziały miały wartość po
17.050 zł każdy.
Oddalając apelację powoda Sąd Apelacyjny przede wszystkim zwrócił
uwagę, że postanowienie sądu rejestrowego z dnia 20 kwietnia 1999 r. było
pozbawione podstaw, gdyż uchwały zgromadzenia wspólników zapadłe w toku
zgromadzenia nieprotokołowanego przez notariusza, nie mogły stanowić takiej
podstawy. Dostosowanie sytuacji spółki „A." do wymagań przewidzianych
w kodeksie spółek handlowych nastąpiło dopiero w dniu 19 kwietnia 2004 r. na
nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników protokołowanym przez notariusza.
Zgodnie z aktualnym wpisem w Krajowym Rejestrze Sądowym „A.” Spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością dysponuje kapitałem zakładowym w wysokości
1.705.000 zł, obejmującym aport w wysokości 1.700.000 zł. Kapitał ten jest objęty
przez wspólników w sposób następujący: powód - 26 udziałów o łącznej wartości
1.300 zł, pozwany - 17365 udziałów o wartości 868.250 zł, B.L. - 16.709 udziałów o
wartości 835.450 zł. Wpis jest zgodny z uchwałą wspólników podjętą w dniu 19
kwietnia 2004 r., a jego wzruszenie byłoby możliwe jedynie w drodze uzyskania
wyroku uchylającego uchwały stanowiące podstawę wpisu (art. 254 k.s.h.).
Wytoczone przez powoda powództwo o ustalenie stanowi próbę obejścia
bezwzględnie obowiązujących przepisów art. 250 - 252 k.s.h. Przedkładane zaś
przez powoda dokumenty pochodzące z okresu obowiązywania kodeksu
4
handlowego i dotyczące okresu sprzed zmiany umowy spółki i wpisu do KRS jest
bezprzedmiotowe, gdyż dokumenty te mają jedynie charakter archiwalny.
Skarga kasacyjna powoda oparta została na obu podstawach kasacyjnych
i zawiera zarzuty:
W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego: art. 2, 21 ust. 1 i 2, art.
64 ust. 1-3 Konstytucji RP; art. 246 § 3, art. 249 § 1, art. 254 § 1 i 4 k.s.h.; art. 189
k.p.c.; art. 623 § 1 i 2 w związku z art. 613 § 1 k.s.h.; art. 254 § 5, art. 255 § 2, art.
256, art. 173 § 3 i 4 w związku z art. 254 § 6 k.h. i w związku z art. 612 in fine, art.
613 § 1 i 2, art. 619 i 620 § 1 k.s.h.; art. 155 § 1 k.c. w związku z art. 180 k.s.h. i art.
555 k.c. w związku z art. 620 § 1 k.s.h. oraz art. 612 in fine oraz art. 613 § 1 i 2
k.s.h. oraz w związku z art. 2 k.s.h.; art. 103 § 1 k.c. w związku z art. 104 zdanie
drugie k.c. i w związku z art. 2 i art. 1 § 1 k.s.h. W ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania wskazuje się: art. 385 k.p.c. w związku z art. 189 k.p.c.;
art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.; art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 255 §
2 k.h. i w związku z art. 104 zdanie drugie i art. 103 § 1 k.c. w związku z art. 173 §
4, art. 254 § 6 oraz art. 180 k.h., a także w związku z art. 535 § 1 i art. 555 k.c.
Wskazuje się także na nie rozpoznanie przez Sąd drugiej instancji istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z ustalonym porządkiem w pierwszej kolejności należy odnieść się
do zarzutów sformułowanych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej, a przede
wszystkim do zarzutu nierozpoznania przez Sąd drugiej instancji istoty sprawy.
Zdaniem skarżącego jego żądanie nie było oparte jedynie na art. 189 k.p.c.,
ale także na przepisach art. 254 § 5 i art. 255 § 2 oraz art. 256 k.h., jak również na
art. 155 § 1 k.c. w związku z art. 180 k.h. i art. 535 i 555 k.c. Skarżący nie precyzuje
bliżej, jakie roszczenie i przeciwko komu wywodzi z powołanych przepisów. Jeżeli
bowiem uważa, że naruszone zostało jego prawo pierwszeństwa objęcia
podwyższonego kapitału (art. 255 § 2 k.h.) to związane z tym roszczenie powinien
kierować do spółki, gdyż wezwanie do wykonania prawa pierwszeństwa kieruje do
wspólników zarząd spółki. Z art. 254 § 5 i art. 256 k.h. nie wynikają zaś żadne
roszczenia. Jeżeli natomiast swoje roszczenia powód wywodzi z przepisów
dotyczących umowy sprzedaży, to mogą to być kierowane do drugiej strony
roszczenia o wykonanie umowy lub o odszkodowanie z tytułu nie wykonania lub
5
nienależytego wykonania zobowiązania. Takie żądania nie zostały zaś
sformułowane. W tej sytuacji nie sposób uznać zarzutu nie rozpoznania istoty
sprawy przez Sąd pierwszej instancji, a raczej zarzutu nie uwzględnienia tego przez
Sąd drugiej instancji za uzasadniony.
Co do pozostałych zarzutów sformułowanych w ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania, także nie znajdują one uzasadnionych
podstaw, przy czym wynika to z oceny zarzutów sformułowanych w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej. Do tych kwestii Sąd Najwyższy odniesie się
w dalszej części swoich wywodów.
Mnogość zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej w ramach podstawy
naruszenia prawa materialnego czyni niemożliwym ustosunkowanie się do każdego
z nich z osobna, zwłaszcza że zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego
sprowadzają się do określonych problemów. Po pierwsze, powód skutecznie nabył
w wyniku umowy zawartej w dniu 17 marca 2000 r. 8.840 udziałów wartości 50 zł
każdy w spółce „A." i objął te udziały potwierdzając oświadczenie złożone przez
inną osobę bez umocowania. Po drugie, wpis w rejestrze handlowym dokonany w
dniu 20 kwietnia 1999 r. na podstawie uchwał zapadłych na zgromadzeniu
wspólników nieprotokołowanym przez notariusza po upływie pięciu lat został
sanowany zgodnie z art. 173 § 4 w związku z art. 253 § 6 k.h. Po trzecie, zmiany
dokonane uchwałą wspólników z dnia 19 kwietnia 2004 r. pozostają bez wpływu na
sytuację prawną powoda, w szczególności nie mogą naruszać jego praw nabytych.
Odnosząc się do tych problemów należy zauważyć, co następuje:
Co do umowy zawartej, zgodnie z twierdzeniami powoda, w dniu 17 marca
2000 r. i przenoszącej na niego 8.840 udziałów o wartości 50 zł każdy, to została
ona zawarta w okresie, kiedy z treści wpisu w rejestrze handlowym dokonanym
w dniu 20 kwietnia 1999 r. wynikało, że kapitał zakładowy Spółki „A." wynosi
1.705.000 zł i dzieli się na 100 równych i niepodzielnych udziałów po 17.050 zł
każdy. Wobec tego, że - zgodnie z art. 254 § 5 k.h. obowiązującym w dacie
zawarcia umowy i powoływanym przez powoda w skardze kasacyjnej - przed
zarejestrowaniem zmiana umowy spółki nie ma skutków prawnych, umowa zawarta
w dniu 17 marca 2000 r. nie mogła wywołać skutku w postaci nabycia przez
powoda 8.840 udziałów, gdyż zwiększenie ilości udziałów z jednoczesnym
6
obniżeniem wartości każdego z nich, dokonane uchwałą pojętą w dniu 17 marca
2000 r., nie wywołało skutków prawnych. Warto zauważyć, że sąd odmówił zmiany
wpisu w rejestrze handlowym, gdyż uchwała podjęta została na zgromadzeniu
wspólników, które nie było protokołowane przez notariusza. Powód nie mógł zatem
na podstawie wskazanej umowy nabyć udziałów w spółce.
Powyższe stwierdzenie czyni oczywistym wniosek, że zarzuty dotyczące
naruszenia przepisów kodeksu handlowego powołanych w skardze kasacyjnej,
a także przepisów kodeksu cywilnego dotyczących możliwości potwierdzenia
oświadczenia o objęciu udziałów złożone przez osobę nie mającą pełnomocnictwa
do jego złożenia w imieniu powoda, są bezzasadne.
Nie znajdują uzasadnionych podstaw także te zarzuty, które odnoszą się do
nieuwzględnienia przez Sąd drugiej instancji treści art. 173 § 4 w związku z art. 253
§ 6 k.h. Z przepisów tych wynika, że po upływie pięciu lat od dokonania wpisu do
rejestru z naruszeniem prawa, nie jest możliwe jego wzruszenie. Skarżący odnosi
to do wpisu dokonanego przez sąd rejestrowy w dniu 20 kwietnia 1999 r., z którego
wynika, że powodowi przysługuje 26 udziałów o wartości 17.050 zł każdy. Nie
można z takiego wpisu wywodzić, że powodowi przysługują udziały o określonej
wartości i jeżeli wartość jednego udziału została uchwałą wspólników obniżona, to
powodowi nadal przysługują udziały o określonej łącznej wartości, a nie ilość
udziałów wynikająca z wpisu do rejestru. Nieuwzględnienie przez Sądy orzekające
takiego „przerachowania” ilości przysługujących powodowi udziałów nie narusza
prawa. Z wpisu dokonanego w dniu 20 kwietnia 1999 r. wynika bowiem, że
powodowi przysługuje 26 udziałów w Spółce „A." (tak też wynika z wpisu do KRS
dokonanego na podstawie uchwały podjętej w dniu 19 kwietnia 2004 r.).
Nie znajdują także podstaw te wszystkie zarzuty, które odnoszą się do zmian
dokonanych uchwałą wspólników podjętą na zgromadzeniu wspólników w dniu
19 kwietnia 2004 r. Dopiero w tym dniu w sposób skuteczny doprowadzono do
obniżenia wartości udziału do 50 zł i zwiększenia w związku z tym liczby udziałów.
Jeżeli uchwała ta podjęta została z naruszeniem przepisów kodeksu spółek
handlowych, powodowi służyły środki wzruszenia takiej uchwały przewidziane
w tym akcie prawnym. Z art. 252 § 1 zdanie drugie k.s.h. wynika przy tym wyraźnie,
7
że wyłączone jest stosowanie art. 189 k.p.c. Powództwo oparte na tej podstawie
prawnej powinno ulec oddaleniu, co zresztą nastąpiło w niniejszej sprawie.
Jak wynika z powyższego wywodu w rozpoznawanej sprawie nie nastąpiło
naruszenie przepisów prawa materialnego ani przepisów postępowania. Z tych
względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).