Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 188/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości "S." Spółki Akcyjnej
przeciwko S.S.
o zapłatę,
i z powództwa wzajemnego S.S.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości "S." Spółki Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej (powódki wzajemnej) od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 czerwca 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza na rzecz powoda Syndyka
Masy Upadłości "S." S.A. od pozwanej (powódki wzajemnej) S.S.
kwotę 1800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem kosztów procesu w
postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji powoda Syndyka
Masy Upadłości „S” S.A. oraz powódki wzajemnej S.S. od wyroku Sądu
Okręgowego uwzględniającego powództwo główne o 194 655, 63 zł z odsetkami i
powództwo wzajemne o 195.000 zł z odsetkami zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że oddalił powództwo wzajemne oraz apelację powódki wzajemnej
skierowaną przeciw rozstrzygnięciu o powództwie głównym i zasądził od pozwanej
na rzecz powoda koszty procesu w kwocie 6 300 złotych.
Wymaga wskazania, że kwota zasądzona od S.S. na rzecz powoda
głównego stanowiła cenę dostarczonego (umowa dostawy) szkła budowlanego
przeznaczonego i wykorzystanego na pokrycie szklarni powódki wzajemnej,
a kwota zasądzona wyrokiem Sądu Okręgowego od Syndyka, stanowiła
odszkodowanie z tytułu nienależytego (opóźnionego) wykonania umowy przez
dostawcę, co według twierdzeń powódki wzajemnej doprowadziło do opóźnienia
w rozpoczęciu uprawy pomidorów i nie osiągnięcia dochodu w miesiącach kwietniu
i maju 2003 r.
Uzasadniając rozstrzygnięcie powództwa wzajemnego Sąd pierwszej
instancji uznał istnienie szkody określonej mianem „znacznej”, pozostającej
w związku przyczynowym z opóźnieniem dostawcy, wynikłej z przyczyn, za które
ponosi on odpowiedzialność. Sąd wskazał, że wznoszona przez powódkę szklarnia
była tego samego typu i podobnej wielkości co istniejąca szklarnia jej siostry I.S.
Obydwie plantatorki należały do tej samej grupy producenckiej V. spółka z ogr.
odp., używają takiej samej technologii i nasion. Porównując znane dochody I.S. ze
szklarni nieco mniejszej i dochody S.S., Sąd Okręgowy stwierdził, że utracone
korzyści powódki wzajemnej wynoszą około 1 186 919, 11 zł.
Sąd Apelacyjny nie podważył podstawy odpowiedzialności powoda w postaci
nienależytego wykonania zobowiązania dostawy szkła, zwrócił jednak uwagę na
obowiązek powoda wykazania szkody odwołując się do utrwalonego zapatrywania,
że przy jej postaci lucrum cessans chodzi o wykazanie dostatecznie dużego
prawdopodobieństwa utraty korzyści. Oceniając pod tym kątem przedstawione
dowody Sąd drugiej instancji stwierdził poniesienie w 2004 r. przez powódkę
3
wydatków na zakup oleju opałowego i nawozów (środków chemicznych) oraz
obciążenie tymi kwotami spółki V. Odmówił Sąd znaczenia opinii uzyskanej poza
procesem na zlecenie S.S. ze względu na prywatny charakter tego dokumentu oraz
jego treść, wskazującą na możliwość uprawy pomidorów w m-cu styczniu określoną
metodą. Wątpliwości Sądu powiększyły faktury za sadzonki pomidorów oraz inne
środki i przybory produkcyjne z okresu od listopada 2003 r. do połowy lutego 2004
r., prowadzące do wniosku, że mimo trudności z budową szklarni powódka
prowadziła uprawę pomidorów, co nie pozwala – zdaniem Sądu – przyjmować jako
dowodu szkody, porównania szklarni powódki wzajemnej i szklarni jej siostry, tym
bardziej, że tego rodzaju ustalenia wymagają wiadomości specjalnych.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w części oddalającej powództwo wzajemne
i orzekającej o kosztach procesu i opłatach należnych Skarbowi Państwa
zaskarżyła powódka wzajemna opierając skargę na obydwu podstawach (art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.).
Wśród naruszonych przepisów postępowania skarżąca wskazała art. 322
i 378 § 1 k.p.c. Naruszenie art. 322 k.p.c. polegało na jego niezastosowaniu, mimo
że zgromadzony materiał wykazywał, iż ścisłe udowodnienie wysokości szkody jest
utrudnione. Naruszenie drugiego ze wskazanych przepisów polegało na
przekroczeniu granic apelacji przez rozpoznanie apelacji powoda głównego,
z punktu widzenia - niepodniesionego zdaniem skarżącej - zarzutu naruszenia
prawa materialnego i poprzestania na zarzutach odnoszących się do naruszenia
art. 233 k.p.c.
Pierwszą podstawę skargi kasacyjnej skarżąca upatruje w błędnej wykładni
art. 361 k.p.c. polegająca na utożsamieniu szkody rzeczywiście poniesionej
z pojęciem utraconych korzyści.
Powódka wzajemna domaga się uchylenia zaskarżonego wyroku w części
wskazanej i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
oraz zasądzenia kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ramach pierwszej podstawy skarżący trafnie zauważył, że dochodzone
roszczenie obejmuje utracone korzyści (lucrum cessans) a nie straty (damnum
4
emergens) i z tego wyprowadza wniosek, że Sąd Apelacyjny pisząc w uzasadnieniu
o stratach nie rozróżnia tych dwóch postaci szkody. Postawienie takiego zarzutu
Sądowi Apelacyjnemu, rozstrzygającemu w swej praktyce sprawy o naprawienie
obydwu postaci szkody byłoby usprawiedliwione tylko w razie wyraźnego
zamieszczenia w uzasadnieniu wyroku przypisywanego zdania. Tymczasem strona
skarżąca cytując fragment uzasadnienia (ostatni akapit na str. 8.) pomija
wcześniejsze jednoznaczne stwierdzenia, że dochodziła utraconych korzyści i nie
sprostała obowiązkowi wykazania /.../, że utraciła korzyści do wartości („co
najmniej”) 195.000 zł. W ich świetle sens kilkukrotnego odwołania się do
niewykazania „także” straty, może być wyjaśniony zamiarem podkreślenia (ponad
potrzebę), że powódka wzajemna nie wykazała żadnej postaci szkody. Nadmiar
argumentacji nawet w razie negatywnej oceny na płaszczyźnie art. 328 § 2 k.p.c.,
pozostaje bez wpływu na treść wyroku. Nie ma natomiast podstawy do uznania, że
treść tę kształtowała błędna wykładnia art. 361 § 2 k.c.
Nieuzasadnione jest utożsamianie przez skarżącą zarzutów i granic apelacji.
Granice apelacji wyznaczają zakres dopuszczalnej zmiany (uchylenia)
zaskarżonego wyroku, natomiast zarzuty wskazują kierunek ponownego
rozpoznania sprawy w drugiej instancji, obligując sąd odwoławczy do ponownego
zbadania sprawy w ich świetle. Weryfikacja ustaleń dokonanych przez Sąd
pierwszej instancji odnośnie do powstania szkody będącej następstwem opóźnienia
dostaw szkła nie wykroczyła poza zarzuty powoda głównego, podważające metodę
porównawczą ustalania wysokości szkody i przypisujące jej tylko wartość hipotezy.
Przepis art. 382 k.p.c. bezspornie nakazuje uwzględnienie całego zebranego
materiału, wobec tego nie można zgodzić się ze skarżącą postulującą rewizyjny
model rozpoznania sprawy w postępowaniu apelacyjnym.
Nieusprawiedliwiony jest również zarzut naruszenia art. 322 k.p.c.
Przepis ustanawia wyjątek od reguły nakładającej obowiązek udowodnienia
wysokości należnego świadczenia pieniężnego. Zgodnie z jego brzmieniem sąd
może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej wszechstronnej oceny
jeżeli uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader
utrudnione. Rodzi się pytanie, kiedy aktualizuje się to uprawnienie sądu i jakie
zależności zachodzą między uprawnieniem sądu a obowiązkiem strony dawania
5
wyjaśnień i przedstawiania dowodów (art. 3 k.p.c.). W tej kwestii decydujące
znaczenie ma dochowanie zasad procesu cywilnego, w tym zasady
kontradyktoryjności. W związku z nią, w zakresie dowodzenia faktów, działanie
sądu z urzędu jest istotnie ograniczone. Dlatego strony powinny – również
w sprawach wymienionych w art. 322 k.p.c. – przedstawiać dowody wykazujące
wysokość szkody oraz informować sąd o trudnościach lub niemożliwości wskazania
odpowiedniego środka dowodowego. Wcześniejsze rozstrzygnięcie o wysokości
szkody na podstawie własnej oceny naruszałoby zasadę równości stron w procesie.
Pogląd podobnej treści był wyrażany nawet w okresie dominacji zasady „prawdy
obiektywnej” (wyrok SN z 24 września 1957 r. I CR 253/57, OSNCK 1959/3/73),
a tym bardziej jest uzasadniony obecnie.
W rozpoznawanej sprawie powódka wzajemna twierdzenia swe o doznaniu
szkody uzasadniała wskazywaniem dochodów swej siostry. Twierdzenia takie
mogłyby stanowić podstawę ustalania wysokości szkody przy pomocy domniemań
faktycznych (art. 231 k.p.c.) gdyby między faktami udowodnionymi (dochody Iwony
Szklarz) a istotnymi dla rozstrzygnięcia żądania powódki wzajemnej istniała
zupełna symetria. Tymczasem w produkcji roślinnej działanie człowieka odgrywa
istotną rolę, a poza tym ustalanie szkody metodą porównawczą zostało zakłócone
ujawnieniem okoliczności zakupu środków produkcji, co do których sąd nie miał
danych o sposobie i terminie wykorzystania.
Wskazywane przez powódkę wzajemną okoliczności faktyczne
uzasadniające roszczenie były tego rodzaju, że bez wiadomości specjalnych nie
było możliwe ustalenie prawdopodobieństwa zbiorów pomidorów określonej
wartości. Konieczność zgłoszenia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii
instytutu lub biegłego oraz jego sformułowanie (art. 278 § 1 k.p.c.) nie stanowiły
zaskoczenia lub trudności dla strony reprezentowanej przez zawodowego
pełnomocnika, tym bardziej, że domagając się wyrównania nieosiągniętych
korzyści strona powodowa miała obowiązek wykazania wysokiego
prawdopodobieństwa ich uzyskania w razie dostarczenia szkła w terminie.
Konkludując, należy stwierdzić, że w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej nie
było podstaw do uznania, że została spełniona przesłanka zasądzenia przez sąd
sumy odpowiedniej, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy,
6
a powódka wzajemna takiej inicjatywy nie podjęła. Sąd Apelacyjny nie naruszył art.
322 k.p.c. zmieniając wyrok, gdy powódka wzajemna nie domagała się
rozstrzygnięcia w sposób określony w tym przepisie i nie zgłaszała trudności co do
uzyskania opinii biegłego powołanego przez sąd.
Brak usprawiedliwionych podstaw skargi kasacyjnej nakazuje jej oddalenie (art.
39814
k.p.c.). Ponieważ pozwany wzajemny zastąpiony był przez pełnomocnika,
który wniósł odpowiedź na skargę kasacyjną, w której domagał się jej oddalenia
i zasądzenia kosztów procesu, Sąd Najwyższy na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.
zasądził je od powódki wzajemnej, w wysokości określonej w rozporządzeniu
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nie opłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.