Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 277/07
POSTANOWIENIE
Dnia 28 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSA Michał Kłos
w sprawie z powództwa E.Z.
przeciwko J.P. i S.P.
przy udziale Prokuratora Rejonowego w D.
o rozwiązanie przysposobienia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 1 marca 2007 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Rejonowego w D. z dnia 15 stycznia 2007 r., sygn. akt [...] i
odrzuca pozew.
2
Uzasadnienie
Powódka E.Z. w pozwie z dnia 6 września 2007 r. skierowanym przeciwko
J.P. i S.P. wnosiła o rozwiązanie przysposobienia jej przez pozwanych
orzeczonego postanowieniem Sądu Rejonowego w D. z dnia 28 stycznia 1963 r.
Wskazała, że nie wiedziała o przysposobieniu, które faktycznie nie było
wykonywane, bowiem wychowywała ją jej naturalna matka, która nie poinformowała
powódki o przysposobieniu.
Sąd Rejonowy w D. ustalił między innymi, że pozwani, którzy przysposobili
powódkę w 1963 r., nie żyją: S.P. zmarła w dniu 4 kwietnia 1985 r., a J.P. w dniu 3
czerwca 1992 r.
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2007 r. Sąd Rejonowy w D. oddalił powództwo,
a Sąd Okręgowy w Ś. zaskarżonym wyrokiem z dnia 1 marca 2007 r. oddalił
apelację powódki.
Sądy obu instancji stwierdzając, że do rozwiązania stosunku
przysposobienia powódki, orzeczonego przed wejściem w życie kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego, mają zastosowanie przepisy tego kodeksu, uznały,
że wobec śmierci przysposabiających przed wytoczeniem powództwa, podlega
ono oddaleniu na podstawie art. 125 § 2 zdanie pierwsze k.r.o., który stanowi,
że po śmierci przysposobionego lub przysposabiającego rozwiązanie stosunku
przysposobienia nie jest dopuszczalne. W sprawie nie ma zastosowania zdanie
drugie tego przepisu stanowiące, że jeżeli przysposabiający zmarł po wszczęciu
sprawy o rozwiązanie stosunku przysposobienia, wówczas w miejsce
przysposabiającego w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd i sprawa
toczy się dalej z jego udziałem.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, opartej na zarzucie
naruszenia art. 125 § 2 k.r.o., powódka wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ś.
podnosząc, że w sprawie Sądy powinny w drodze analogii zastosować przepis art.
3
125 § 2 zd. drugie k.r.o. i powinna się ona toczyć z udziałem kuratora w miejsce nie
żyjących przysposabiających.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sprawy o rozwiązanie stosunku przysposobienia toczą się w trybie procesu w
postępowaniu odrębnym uregulowanym w dziale II tytułu VII k.p.c. Przepisy
regulujące to postępowanie nie zawierają odrębnych unormowań dotyczących
zdolności sądowej stron, ani skutków procesowych jej braku, poza art. 125 § 2 zd.
drugie k.p.c., ale jedynie w odniesieniu do sytuacji, gdy śmierć przysposabiającego
nastąpiła w toku procesu o rozwiązanie przysposobienia. Poza tym powyższy przepis
zawiera tylko zakaz rozwiązania stosunku przysposobienia po śmierci
przysposobionego i przysposabiającego. Zgodnie zatem z art. 13 § 2 k.p.c.
we wszystkich innych przypadkach stosuje się w tym zakresie przepisy art. 64,
art. 70, art. 71 i art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.
Zgodnie z art. 64 § 1 k.p.c. zdolność sądowa osoby fizycznej trwa od chwili jej
urodzenia do chwili śmierci. Osoba fizyczna nieżyjąca w chwili wytoczenia
powództwa nie ma zdolności sądowej i brak ten nie może być uzupełniony w żaden
sposób, nie ma więc zastosowania art. 70 ani art. 199 § 2 k.p.c. Jedynie w sprawach
o prawa majątkowe można wytoczyć nowy proces z udziałem po stronie pozwanej
następców prawnych osoby nieżyjącej, co jest niemożliwe w sprawach o prawa
niemajątkowe, do jakich należą sprawy o rozwiązanie przysposobienia.
Jeżeli zatem zostało wytoczone powództwo o rozwiązanie stosunku
przysposobienia przeciwko przysposabiającym, którzy nie żyli w chwili jego
wytoczenia, zachodziła bezwzględna i nieusuwalna przeszkoda procesowa, którą
Sąd ma obowiązek brać pod uwagę z urzędu w każdym stadium postępowania.
Nieusuwalny brak zdolności sądowej pozwanych prowadzi do odrzucenia pozwu
zgodnie z art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., co powinien był uczynić z urzędu Sąd pierwszej
instancji, a skoro tego nie zrobił, Sąd drugiej instancji powinien był wydać orzeczenie
przewidziane w art. 386 § 3 k.p.c. Obowiązkiem sądu jest przede wszystkim badanie
bezwzględnych przesłanek dopuszczalności procesu sądowego i w razie
ich braku odrzucenie pozwu, które jest decyzją odmawiającą z przyczyn
procesowych merytorycznego rozpatrywania sprawy.
4
Ustawodawca zawierając w art. 125 § 2 k.r.o. zakaz rozwiązania
przysposobienia po śmierci przysposobionego lub przysposabiającego, odniósł
go do sytuacji, gdy ma nastąpić rozpoznanie sprawy przez sąd, a więc,
gdy w chwili wniesienia pozwu nie zachodziły podstawy do jego
zwrotu lub odrzucenia. Regulacja ta w istocie dotyczy zatem sytuacji
gdy śmierć przysposobionego nastąpiła w toku procesu oraz sytuacji,
gdy powództwo o rozwiązanie przysposobienia wytoczył prokurator pozywając
przysposobionego i przysposabiającego, który zmarł przed wytoczeniem procesu.
W takiej sytuacji nie miałby zastosowania art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., a zatem dla
wykluczenia możliwości rozwiązania przysposobienia, konieczna była regulacja
szczególna, którą zamieszczono w art. 125 § 2 k.p.c. W rozpoznawanej sprawie
natomiast brak było w ogóle bezwzględnej przesłanki procesowej w postaci
zdolności sądowej strony pozwanej, a więc w istocie brak było strony pozwanej
(co uwidoczniło się w komparycji wyroku Sądu Okręgowego, nie zawierającej
wskazania strony pozwanej). Proces zatem nie mógł się toczyć i konieczne było
odrzucenie pozwu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39819
k.p.c. uchylił wyroki
Sądów obu instancji i odrzucił pozew.