Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 181/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa "M." S.A.
przeciwko Z.T.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 grudnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 grudnia 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
pozwanego kwotę 1800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów procesu w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Wyrok oddalający powództwo powodowej Spółki o zapłatę 150.000 zł został
wydany przez Sąd Apelacyjny w następującym stanie faktycznym:
Pozwany w procesie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego Z.T.
uzyskał klauzulę wykonalności na podstawie aktu notarialnego w którym Pozwany
Z.T. wraz z żoną i synem wygrali przetarg na sprzedaż nieruchomości powódki i
zawarli w dniu 9 listopada 2004 r. ze Spółką warunkową umową sprzedaży,
oznaczając w niej termin umowy przenoszącej użytkowanie wieczyste i własność
budynków. W § 7 aktu notarialnego zapisano zobowiązanie powódki do
zapłacenia, przelewem na rachunek Z.T., kwoty 150 000 zł, jako zwrotu wadium, w
razie skorzystania przez dzierżawcę nabywanej nieruchomości W.B. z
przysługującego mu z ustawy prawa pierwokupu.
Uprawniony dzierżawca w dniu 1 grudnia 2004 r. złożył oświadczenie, że
korzysta z prawa pierwokupu, ale powódka w dniu 6 grudnia 2004 r. wezwała
nabywców do zapłacenia pełnej ceny do dnia 10 grudnia 2004 r. W.B. pismem z 20
grudnia 2004 r. oświadczył, że nie może otrzymać kredytu i nie jest w stanie
wykonać pierwokupu, a oświadczenie z dnia 1 grudnia należy uznać za
bezskuteczne. Powódka następnego dnia, tj. 21 grudnia 2004 r. wezwała Z.T. do
zapłaty reszty ceny w kwocie 1 550 000 zł do dnia 28 grudnia 2004 r. deklarując, że
w tym samym dniu zostanie zawarta umowa o skutku rzeczowym. W dniu 27
grudnia 2004 r. powódka rozwiązała na podstawie porozumienia umowę dzierżawy
z dniem 28 grudnia tegoż roku. Z.T. mający pełnomocnictwo żony i syna nie stawił
się kancelarii notarialnej w dniu 28 grudnia w celu zawarcia umowy przenoszącej
prawa objęte umową sprzedaży.
W dniu 1 lutego 2005 r. sąd nadał klauzulę wykonalności aktowi
notarialnemu w części objętej § 7 na 150 000 zł i w późniejszym czasie (29 marca
2005 r.) pozwany wyegzekwował tę sumę z rachunku powódki.
Powódka podjęła obronę przed egzekucją wnosząc powództwo
przeciwegzekucyjne. Ponadto na skutek jej powództwa w Sądzie Okręgowym w K.
toczyła się sprawa o uznanie za bezskuteczne oświadczenia W.B. o wykonaniu
3
prawa pierwokupu. Wyrok z 13 października 2005 r. wydany przy uznaniu
roszczenia przez pozwanego uwzględniał powództwo i stał się prawomocny. Sąd
uznał, że ze względu na przedmiot umowy (użytkowanie wieczyste (skutek
rozporządzający nastąpić mógł po wpisaniu użytkowania wieczystego do księgi
wieczystej. Powódka podjęła obronę przed egzekucją prowadzoną przez Z.T.
wnosząc powództwo przeciwegzekucyjne, a następnie zmieniła żądanie pozwu i
domagała się zasądzenia wyegzekwowanej od niej kwoty 150 000 zł.
Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo ze względu na treść wyroku w sprawie
o uznanie bezskuteczności oświadczenia W.B. o wykonaniu pierwokupu
argumentując, że ponieważ Z.T. uchylił się od zawarcia umowy (art. 704
§ 2 k.c.),
to wzbogacił się bezpodstawnie egzekwując kwotę wadium.
Wyrok ten zaskarżył pozwany apelacją, którą uwzględnił Sąd Apelacyjny
uznając, że wykonanie prawa pierwokupu zerwało więź obligacyjną między
stronami umowy sprzedaży, a pozwany Z.T. został zwolniony z obowiązku
zawarcia umowy przenoszącej własność i użytkowanie wieczyste. Wygaśnięcie
zobowiązania wynikającego z treści umowy powoduje, że dotychczasowy nabywca
przestaje być jej stroną i nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia
nieważności umowy, która doszła do skutku (wyrok SN z 24 marca 1988 r. II CR
17/88 niepubl.).
Powodowa spółka wniosła skargę kasacyjną opartą na naruszeniu prawa
materialnego: art. 58 § 1, art. 405, art. 488 § 1, art. 597 § 1, art. 600 § 1 i art. 601
k.c., oraz § 12 ust. 2 i § 19 rozp. RM z 26 sierpnia 1997 r. z dnia 26 sierpnia 1997 r.
w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu organizowania przetargu
publicznego na sprzedaż majątku trwałego innym podmiotom przez spółkę
powstałą w wyniku komercjalizacji oraz warunków, w których dopuszcza się
odstąpienie od przetargu (Dz. U. nr 108, poz. 696), przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie. Zarzuca, że złożenie wadliwego oświadczenia przez
W.B. nie mogło doprowadzić do upadku umowy warunkowej, ponieważ nie ziścił się
warunek sformułowany negatywnie w zwrocie: „uprawniony z prawa pierwokupu nie
skorzysta ze swego prawa”.
4
W ramach drugiej podstawy (art. 3981
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarżąca zarzuciła
naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. przez pominięcie wyroku Sądu Okręgowego w K. z 13
X 2005 r.
Prokurator Generalny, do którego Sąd Najwyższy zwrócił się o zajęcie
stanowiska w kwestii zasadności skargi kasacyjnej, wyraził zapatrywanie, że skarga
powinna być oddalona.
Pozwany odpowiadając na skargę kasacyjną domagał się ostatecznie jej
oddalenia i zasądzenia zwrotu kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powoływane przepisy rozp. Rady Ministrów z dnia 26 sierpnia 1997 r.
nakazują uiszczenie przez nabywcę wyłonionego w przetargu ceny nabycia
najpóźniej w chwili zawarcia umowy w formie aktu notarialnego (§ 19)
i postanawiają o utracie na rzecz sprzedającego złożonego wadium w razie
uchylenia się kupującego od zawarcia umowy. Nie regulują jednak konsekwencji
oświadczenia złożonego przez uprawnionego z ustawy do pierwokupu
nieruchomości zbywanej w trybie przetargowym. Stanowiący podstawę
rozporządzenia art. 19 ust. 2 z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji
i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (tekst pierwotny: Dz.U. z 1996 r.
nr 118, poz. 561) upoważniał Radę Ministrów do określenia, w drodze
rozporządzenia, szczegółowych zasad i trybu organizowania przetargu oraz
warunków, w których dopuszczalne byłoby odstąpienie od przetargu. Treść § § 25
i 26 wskazuje, że chodzi tu o sprzedaż bez przeprowadzenia przetargu, a nie
odstąpienie sprzedającego lub kupującego od zobowiązania powstałego w wyniku
jego przeprowadzenia. Zagadnienia związane z wykonaniem prawa pierwokupu
przysługującego dzierżawcy (również do nieruchomości objętej przepisami ustawy
komercjalizacji i prywatyzacji) muszą być rozwiązywane na podstawie przepisów
kodeksu cywilnego, w których zostało ono zagwarantowane sankcją określaną
w orzecznictwie jako nieważność (orz. SN z 15 listopada 2002 r. V CKN 1374/00,
OSNC 2004, nr 3, poz. 45). W okolicznościach sprawy istotny jest art. 597 § 2 k.c.
określający, jako sposób wykonania prawa pierwokupu, oświadczenie wierzyciela
złożone dłużnikowi. Chwilę złożenia tego oświadczenia określa art. 61 § k.c. i jest
ona miarodajna dla określenia stanu zobowiązania nabywcy wyłonionego w drodze
5
przetargu, jak i skuteczności rezygnacji uprawnionego z wykorzystania
przysługującego mu uprawnienia. Po dojściu oświadczenia do adresata odmienne
ukształtowanie stanu prawnego (wygaśnięcia zobowiązania mającego źródło
w ustawie) wymaga dokonania następnej czynności prawnej, wobec tego nabywca
wyłoniony w drodze przetargu, powiadomiony przez sprzedającego o złożeniu
oświadczenia przez dzierżawcę jest zwolniony z zobowiązania zaciągniętego
w umowie sprzedaży zawartej pod warunkiem i należy się mu zwrot wadium.
Powód bezpodstawnie upatruje obowiązek pozwanego zawarcia umowy
przenoszącej własność (a tym samym zapłacenia ceny nieruchomości)
w bezskuteczności oświadczenia dzierżawcy, przekazanego do wiadomości
pozwanego – jako nabywcy wyłonionego w przetargu. W świetle przepisów
przytoczonych wyżej, dzierżawca złożył oświadczenie prawokształtujące,
zmieniające umowę pod względem podmiotowym i eliminujące warunek z treści
umowy. Składając je, uprawniony z prawa pierwokupu przejął (art. 600 § 1 zdanie
pierwsze k.c.) zobowiązanie ciążące dotychczas na pozwanym, a niemożliwość
następcza wykonania umowy w zakresie zapłaty ceny, jak i późniejsze ustalenie
bezskuteczności tego oświadczenia nie przywracały między stronami procesu
stanu zobowiązania z chwili zawarcia warunkowej umowy sprzedaży. Ponieważ
pozwanego, jako osobę trzecią w stosunku do uprawnionego w zakresie prawa
pierwokupu, nie łączył z nim żaden stosunek zobowiązaniowy, brak podstawy do
wymagania od niego, aby weryfikował skuteczność oświadczenia woli złożonego
przed notariuszem przez W.B., bądź oczekiwał orzeczenia sądu, ustalającego
wadę tego oświadczenia, gdyby nawet nie podzielić zapatrywania o braku interesu
prawnego osoby trzeciej w ustalaniu nieważności umowy zawartej w wyniku
wykonania prawa pierwokupu.
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu (art. 39814
jako pozbawiona usprawiedliwionej podstawy. O kosztach procesu na rzecz strony
pozwanej zastąpionej przez pełnomocnika adwokata orzeczono na podstawie
stosowanego odpowiednio art. 98 § 1 i 3 k.p.c.