Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 31/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa S. Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o zatwierdzenie taryfy za usługi przesłania gazu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 5 czerwca 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie:
2
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki decyzją z dnia 16 grudnia 2005 r.
zatwierdził ustaloną przez S. S.A. taryfę za usługi przesyłania gazu ziemnego
wysokometanowego na okres 12 miesięcy, mając na uwadze przepis art. 47 ust. 1 i
2 Prawa energetycznego. Decyzja została wydana po ustaleniu, że w dniu 22
listopada 2005 r. na wniosek powoda, posiadającego koncesję na wykonywanie
działalności gospodarczej w zakresie przesyłania paliw gazowych, zostało
wszczęte postępowanie administracyjne w sprawie zatwierdzenia takiej taryfy.
Ponadto, powód opracował taryfę zgodnie z przepisami art. 45 i 45 Prawa
energetycznego
Sąd Okręgowy w W. – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z
dnia 11 grudnia 2006 r. uchylił zaskarżoną odwołaniem powoda decyzję Prezesa
Urzędu.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, podstawowe znaczenie w sprawie, w
świetle art. 47 ust. 1 i 2 Prawa energetycznego, ma kwestia zgodności treści taryfy
z wolą przedsiębiorstwa energetycznego.
Sąd rozważył, że przedsiębiorstwo energetyczne jest osobą prawną
działającą w formie spółki akcyjnej. Z przepisów art. 373 § 1 Kodeksu spółek
handlowych wynika domniemanie, ze podjęta czynność jest wyrazem określonego
sposobu prowadzenia spraw spółki. Domniemanie to zostaje jednak obalone w
wypadku podejmowania przez poszczególnych członków zarządu, wprawdzie
skutecznych prawnie, jednak wzajemnie wykluczających się działań. Sytuacja taka
miała miejsce w niniejszej sprawie, ponieważ różni członkowie zarządu
przedstawiali równolegle do zatwierdzenia dwie różniące się od siebie taryfy. Treść
kolejnych zmodyfikowanych taryf nie dawała podstaw do uznania, że
przedstawiane przez konkretnych członków zarządu wnioski były modyfikacją taryf
składanych przez pozostałych członków.
W tej sytuacji, dokonanie przez pozwanego wyboru jednej z taryf
przedstawianych do zatwierdzenia taryf stanowiło w istocie rozstrzygnięcie sporu w
Spółce, do czego Prezes Urzędu nie był uprawniony. Równoległe przedstawienie
dwóch taryf powodowało, że nie był określony w sposób jednoznaczny przedmiot
postępowania administracyjnego, co stanowiło negatywną przesłankę jego
3
prowadzenia. Brak ten – zdaniem Sądu pierwszej instancji - powinien był zostać
usunięty w trybie art. 64 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 czerwca 2007 r. oddalił apelację
pozwanego.
Sąd uznał, że w świetle prowadzonej przez Prezesa URE z powodem
korespondencji ( s. 8) kolejne pisma wpływające od dwóch konkretnych członków
zarządu nie mogą być traktowane jako modyfikacja stanowiska oponentów.
Niewiarygodne jest stanowisko Prezesa Urzędu zaprezentowane po raz pierwszy w
apelacji, jakoby rozpatrzył taką wersję wniosku, która odpowiadała przepisom
prawa, traktując ją jako modyfikację wystąpień poprzednich.
Obowiązujące procedury, w tym administracyjna, bazują – zdaniem Sądu
Apelacyjnego – ma zasadzie rozpatrywania wystąpień o skonkretyzowanej treści
(art. 63 § 1 k.p.a.). Nie może być więc mowy o tym, aby rozpatrzeniu w
postępowaniu administracyjnym podlegał wniosek spółki rozumiany abstrakcyjnie,
treść zaś wniosku by nie była istotna albo też podlegałaby ustaleniu przez organ
administracji publicznej. Przedmiot postępowania wymaga konkretyzacji, czemu w
razie potrzeby służy art. 64 § 2 k.p.a. Do zakresu kompetencji Prezesa należy
jedynie zatwierdzenie lub odmowa zatwierdzenia taryfy, którą tworzy
przedsiębiorstwo.
Pozwany Prezes Urzędu zaskarżył w całości powyższy wyrok skargą
kasacyjną, w której zarzucił naruszenie zaskarżonym wyrokiem przepisów prawa
materialnego, tj. art. 47 ust. 1 i 2 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 Prawa
energetycznego przez niezastosowanie tych przepisów i uznanie, że żądanie
powoda zatwierdzenia taryfy nie zostało skutecznie ujawnione w postępowaniu
administracyjnym i postępowaniu cywilnym, co powinno skutkować pozostawieniem
wniosku powoda bez rozpoznania, oraz przepisów postępowania cywilnego przez
oczywiście błędne przyjęcie, że w świetle zebranego w sprawie materiału
dowodowego Prezes URE nie powinien wydać decyzji zatwierdzającej taryfę, bo
nie miał wiedzy, jaki jest dokładnie przedmiot postępowania, i w konsekwencji
naruszenie przez Sądy obu instancji art. 64 § 2 k.p.a. poprzez jego błędne
zastosowanie polegające na uznaniu, że Prezes Urzędu nie skorzystał z uprawnień
4
wynikających z tego przepisu i nie pozostawił wniosku powoda o zatwierdzenie
taryfy bez rozpoznania.
Wskazując na powyższe podstawy, Prezes Urzędu wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i poprzedzającego go wyroku Sadu Okręgowego w
W. – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 11 grudnia 2006 r. oraz
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy.
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy Prezes Urzędu był uprawniony do
zatwierdzenia taryfy dla powoda na podstawie art. 47 ust. 2 Prawa energetycznego
w sytuacji, gdy powód w tym samym postępowaniu administracyjnym o
zatwierdzenie taryfy wszczętym wnioskiem powoda z dnia 22 listopada 2005 r.
przedstawił do zatwierdzenia dwie różniące się od siebie taryfy za usługi
przesyłania gazu ziemnego metanowego na okres 12 miesięcy od dnia
wprowadzenia jej do stosowania.
W ocenie Sądu Najwyższego, rozstrzygnięcie sporu wymaga uprzedniego
rozważenia dwóch kwestii prawnych, a mianowicie po pierwsze -problemu
skuteczności czynności podejmowanych w postępowaniu administracyjnym przez
stronę taką jak powód w sytuacji, w której dwóch członków czteroosobowego
zarządu przedstawia Prezesowi Urzędu do zatwierdzenia przygotowaną przez
powoda taryfę, a pozostałych dwóch członków tego zarządu przedstawia następnie
do zatwierdzenia w tym samym postępowaniu inną, również przygotowaną przez
powoda, taryfę różniącą się znacznie od tej pierwszej, po drugie – zagadnienia
kompetencji Prezesa Urzędu do ewentualnego wyboru jednej z tych taryf do
zatwierdzenia lub sprecyzowania w inny sposób przedmiotu postępowania w
sprawie zatwierdzenia taryfy albo obowiązku skorzystania przez Prezesa Urzędu z
przepisu art. 64 Kodeksu postępowania administracyjnego, po trzecie – problemu
zakresu kompetencji Prezesa Urzędu określonego w art. 47 ust. 2 Prawa
energetycznego, a w szczególności, czy przepis ten ogranicza kompetencje
5
Prezesa tylko do zatwierdzenia taryfy lub odmowy jej zatwierdzenia, oraz czy
przeciwnie nie stoi na przeszkodzie analizie i weryfikacji przez Prezesa Urzędu
kosztów przyjmowanych przez przedsiębiorstwo dla kalkulacji taryfy (art. 23 ust. 2
pkt 2 Prawa energetycznego), co może zobowiązywać powoda do modyfikacji
przedstawionej do zatwierdzenia taryfy.
Odnośnie do pierwszej kwestii należy zważyć, że zgodnie z art. 30 Prawa
energetycznego do postępowania przed Prezesem URE stosuje się, z
zastrzeżeniem ust. 2- 4 przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, a
zatem także przepisy tego Kodeksu dotyczące strony (art. 28-34). W
rozpoznawanej sprawie nie jest sporne, że powód w postępowaniu
administracyjnym w sprawie zatwierdzenia taryfy miał status strony tego
postępowania w rozumieniu art. 28 k.p.a. Nie jest też sporne, że w imieniu powoda
dwóch członków zarządu przedłożyło w dniu 22 listopada 2005 r. wniosek o
zatwierdzenie taryfy opłat za usługi przesyłowe gazu ziemnego
wysokometanowego na rok 2006 r., a następnie dwóch pozostałych członków
zarządu powoda przedłożyło w dniu 23 listopada 2005 r. kolejny wniosek o
zatwierdzenie taryfy na te same usługi i za ten sam okres. Nie jest też sporne, że
wniosek powoda z dnia 22 listopada 2005 r. zawierający żądanie zatwierdzenia
taryfy wszczął postępowanie przed Prezesem Urzędu w sprawie zatwierdzenia
taryfy. Zgodnie zaś z przepisem art. 61 § 3 k.p.a. datą wszczęcia postępowania na
żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej.
Niezależnie jednak od tego, czy drugi wniosek powoda został złożony przed
datą wszczęcia postępowania wnioskiem z dnia 22 listopada 2005 r. lub po dacie
wszczęcia, jest niesporne, że w toku rozpoznawania sprawy o zatwierdzenie taryfy
dla powodowego przedsiębiorstwa Prezes Urzędu dysponował dwoma różniącymi
się wnioskami o zatwierdzenie taryfy dla tego samego przedsiębiorstwa, na te
same usługi i za ten sam okres. Zdaniem Sądu Najwyższego, sądy rozpoznające
sprawę zatwierdzenia taryfy dla powoda, były obowiązane rozstrzygnąć kwestię
podnoszoną przez powoda w postępowaniu sądowym, a mianowicie, czy oba
wnioski zostały złożone skutecznie w imieniu powoda, co wymagało bardziej
szczegółowej analizy postanowień (jednolitego tekstu) Statutu Spółki Akcyjnej
przyjętego przez Walne Zgromadzenie w dniu 23 września 1993 r. oraz
6
Regulaminu Zarządu spółki akcyjnej pod firmą: S. Spółka Akcyjna w W. W sytuacji
bowiem, gdy powód kwestionował skuteczność złożenia pierwszego wniosku z dnia
22 listopada 2005 r. z tym uzasadnieniem, że został złożony wbrew uchwale
zarządu Spółki, to Sądy były obowiązane rozważyć w świetle stosownych
przepisów Kodeksu spółek handlowych, postanowień Statutu spółki i Regulaminu
zarządu, czy złożenie wniosku o zatwierdzenie taryfy jest sprawą przekraczającą
zwykły zarząd, a przez to wymagającą uchwały zarządu ( § 32 ust. 2 Statutu), a
jeśli tak, to który z wniosków powoda złożonych w dniu 22 i 23 listopada 2005 r. był
wniesiony na podstawie uchwały Zarządu przyjętej zgodnie z wymaganiami Statutu
i Regulaminu. Troskliwa analiza tego zagadnienia prawnego jest konieczna w
sytuacji, gdy zarząd jest czteroosobowy, a sprzeczne ze sobą lub różniące się
znacznie wnioski i żądania zatwierdzenia taryfy są przedkładane w imieniu powoda
każdorazowo przez innych dwóch członków zarządu. Rzeczą Sądów jest ocena,
czy przewidziane w Kodeksie spółek handlowych, Statucie Spółki i Regulaminie
Zarządu zasady i mechanizmy pozwolą na jednoznaczne rozstrzygnięcie, który z
wniosków złożonych w imieniu powoda jest prawnie skutecznym wnioskiem o
zatwierdzenie taryfy.
W wypadku, gdyby analiza tych przepisów nie pozwalała na jednoznacznie
rozstrzygnięcie tej kwestii proceduralnej, należy uwzględnić, że dysponowanie
przez Prezesa Urzędu dwoma różniącymi się wnioskami powoda o zatwierdzenie
taryfy, zobowiązywało Prezesa Urzędu do podjęcia wszelkich koniecznych i
rozsądnych działań celem sprecyzowania przedmiotu postępowania przez stronę
postępowania. Wymaga szczególnego podkreślenia, że w sytuacji takiej jak w
niniejszej sprawie i przy założeniu, że oba wnioski o zatwierdzenie taryfy zostały
skutecznie przedstawione Prezesowi Urzędu do zatwierdzenia, Prezes Urzędu nie
ma uprawnienia do samodzielnego decydowania za stronę lub wbrew woli strony,
jaka jest ostatecznie treść żądania strony. Pogląd ten jest tym bardziej
uzasadniony, że postępowanie w sprawie zatwierdzenia taryfy było wszczęte z
inicjatywy powodowej Spółki, przy której pozostaje uprawnienie do ostatecznego
sprecyzowania przedmiotu postępowania w tej sprawie.
Nie bez znaczenia prawnego jest także okoliczność, że Prezes Urzędu
podjął stosowne czynności procesowe zmierzające do nakłonienia powoda do
7
zajęcia ostatecznego i jasnego stanowiska w przedmiocie treści żądania powoda, a
nadto wzywał powoda do dokonania korekt w taryfie. Prezes Urzędu wyczerpał
zatem swoje możliwości procesowe, które jednak okazały się ostatecznie
bezskuteczne, bowiem powód nadal przedstawiał różniące się co do meritum
stanowiska i poglądy, co wynikało, jak ustaliły Sądy, z wewnętrznego konfliktu w
czteroosobowym zarządzie, w którym dwóch członków zarządu zajmowało w
przedmiocie taryfy stanowisko inne niż dwóch pozostałych. Wewnętrzny konflikt w
zarządzie Spółki jest jednak problemem faktycznym, który nie powinien przesłaniać
Sądom konieczności zastosowania przepisów Kodeksu spółek handlowych, Statutu
i Regulaminu celem wyjaśnienia, czy mechanizm głosowania, przyjmowania uchwał
i skuteczności czynności podejmowanych na ich podstawie lub bez umocowania w
uchwałach Zarządu, może ostatecznie zapobiec sytuacji, w której nie da się
sensownie orzec, jakie jest w istocie żądanie powoda w przedmiocie zatwierdzenia
taryfy.
W ocenie Sądu Najwyższego przepis art. 64 k.p.a. nie miał zastosowania w
postępowaniu przed Prezesem Urzędu, ponieważ nie została spełniona żadna z
wymienionych w tym przepisie przesłanek pozostawienia żądania bez rozpoznania.
W szczególności zaś nie ma podstaw do zastosowania § 2 tego przepisu, który
stanowi, że jeżeli podanie nie czyni zadość innym wymaganiom przewidzianym w
przepisach prawa, należy wezwać wnoszącego podanie do usunięcia tych braków
w terminie siedmiu dni z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje
pozostawienie podania bez rozpoznania. Jak bowiem ustalił Prezes Urzędu,
wniosek o zatwierdzenie taryfy został sporządzony zgodnie z wymaganiami Prawa
energetycznego, a zatem wniosek ten „czynił zadość innym wymaganiom
ustalonym w przepisach prawa”.
Zgodnie z przepisem art. 47 ust. 1 Prawa energetycznego przedsiębiorstwo
energetyczne posiadające koncesję ustala taryfę dla paliw gazowych i energii, która
podlega zatwierdzeniu przez Prezesa Urzędu oraz proponuje okres jej
obowiązywania. Z kolei zgodnie z ust. 2 tego artykułu Prezes Urzędu zatwierdza
taryfę bądź odmawia jej zatwierdzenia w przypadku stwierdzenia niezgodności
taryfy z zasadami i przepisami, o których mowa w art. 44-46. Ponadto, stosownie
do przepisu art. 23 ust. 2 pkt 2 Prawa energetycznego do zakresu działania
8
Prezesa Urzędu należy zatwierdzanie i kontrolowanie stosowania taryf paliw
gazowych, energii elektrycznej i ciepła pod względem zgodności z zasadami
określonymi w art. 44, 45 i 46, w tym analizowanie i weryfikowanie kosztów
przyjmowanych przez przedsiębiorstwa energetyczne jako uzasadnione do
kalkulacji cen i stawek opłat w taryfach.
Z przepisów tych wynika jednoznacznie, że Prezes Urzędu jest właściwy do
oceny zgodności z przepisami art. 44-46 Prawa energetycznego taryfy ustalonej
przez przedsiębiorstwo energetyczne i przedstawionej Prezesowi do zatwierdzenia
w trybie art. 47 ust. 1 Prawa energetycznego. Z przepisu art. 47 ust. 2 Prawa
energetycznego w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 Prawa energetycznego wynika
także, że Prezes Urzędu jest właściwy do weryfikowania kosztów przyjmowanych
przez przedsiębiorstwa energetyczne jako uzasadnione do kalkulacji cen i stawek
opłat w taryfach taryfy, co ze względu na konstrukcję taryfy, uprawnia Prezesa do
żądania modyfikacji przez przedsiębiorstwo przedstawionej do zatwierdzenia
taryfy. W ocenie Sądu Najwyższego nie można z treści przepisu art. 47 ust. 2
Prawa energetycznego określającego hipotetyczną treść decyzji kończących
postępowanie w sprawie zatwierdzenia taryfy wnioskować o charakterze uprawnień
procesowych Prezesa Urzędu w tym postępowaniu i uznać, jak uczyniły to Sądy w
niniejszej sprawie, że Prezes Urzędu nie ma uprawnień do żądania modyfikacji
przedstawionej do zatwierdzenia taryfy. Z przepisu art. 47 ust. 2 Prawa
energetycznego nie da się wywieść zasady związania Prezesa Urzędu treścią
żądania zatwierdzenia taryfy, tym bardziej że zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego obowiązek poddania się procedurze
zatwierdzenia taryfy jest obowiązkiem publicznoprawnym. Oznacza to, że Prezes
Urzędu w razie stwierdzenia w toku postępowania, że przedstawiona do
zatwierdzenia taryfa nie w pełni odpowiada wymaganiom art. 44-46 może w
granicach określonych przez przepis art. 23 ust. 2 pkt 2 Prawa energetycznego
żądać od przedsiębiorstwa energetycznego dostosowania przedstawionej taryfy do
tych wymagań. W wypadku, gdy przedsiębiorstwo odmówi w toku postępowania
zmiany przedstawionej taryfy celem dostosowania jej do wymagań określonych w
art. 44-46 Prawa energetycznego, to Prezes Urzędu zgodnie z dyspozycją art. 47
ust. 2 odmówi zatwierdzenia taryfy.
9
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.