Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 172/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Józef Iwulski
w sprawie z wniosku M. L.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę socjalną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 stycznia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie II i w tej części
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2009 r., Sąd Apelacyjny zmienił, na skutek
apelacji wnioskodawczyni M. L., wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ubezpieczeń
Społecznych w W. oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego – Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 maja 2006 r. - w ten sposób, że przyznał
wnioskodawczyni rentę socjalną od dnia 23 października 2008 r. do dnia 30
października 2010 r., oddalając apelację w pozostałej części.
W ustalonym stanie faktycznym, wnioskodawczyni, urodzona 22 lutego 1988
r. złożyła wniosek o przyznanie renty socjalnej, będąc uczennicą liceum
ogólnokształcącego w klasie integracyjnej zgodnie z orzeczeniem o potrzebie
kształcenia specjalnego, wydanym przez Poradnię Psychologiczno - Pedagogiczną,
ponieważ z uwagi na stan zdrowia, napotykała na liczne trudności w procesie
edukacji, które objawiały się problemami w przyswajaniu materiału szkolnego,
budowaniu wypowiedzi, rozumieniu zadawanego pytania, a także nawiązywania
kontaktów z rówieśnikami. W celu ustalenia czy wnioskodawczyni jest osobą
całkowicie niezdolną do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu Sąd
pierwszej instancji dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych lekarzy specjalistów
z zakresu psychiatrii, neurologii oraz okulistyki. Biegli w odrębnie sporządzonych
opiniach nie znaleźli podstaw do stwierdzenia u badanej cech całkowitej
niezdolność do pracy, oceniając, że stan psychiczny, neurologiczny i okulistyczny
wnioskodawczyni uzasadnia stwierdzenie jedynie jej częściowej trwałej
niezdolności do pracy istniejącej od dzieciństwa, ponieważ stwierdzone schorzenia
nie powodują niemożliwości wykonywania samodzielnej pracy, a wada wzroku
ogranicza jedynie zdolność do pracy, wyłączając pracę wymagającą znacznego
wysiłku fizycznego, pracę precyzyjną, na wysokości, przy maszynach w ruchu oraz
prowadzenie pojazdów mechanicznych.
Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w W. oddalił odwołanie wnioskodawczyni wobec niestwierdzenia u
niej całkowitej niezdolności do pracy. Mając na uwadze uregulowanie zawarte w
art. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268
ze zm.), zgodnie z którym świadczenie to przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie
3
niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało
przed ukończeniem 18 roku życia, Sąd Okręgowy uznał, że z zebranego w sprawie
materiału dowodowego wynika, iż wnioskodawczyni cierpi na liczne schorzenia i
niedomagania utrudniające samodzielną egzystencję, mające charakter trwały i
powodujące niepełnosprawność od dzieciństwa, które nie powodują jednak
całkowitej niezdolności do pracy.
Na skutek apelacji wnioskodawczyni, Sąd drugiej instancji, uznając za
zasadny zarzut braku łącznej opinii biegłych lekarzy uzupełnił postępowanie
dowodowe, dopuszczając dowód z łącznej opinii biegłych lekarzy: psychiatry,
neurologa, psychologa i okulisty w celu ustalenia czy i ewentualnie od kiedy
wnioskodawczyni jest całkowicie niezdolna do pracy, czy ewentualna niezdolność
ma charakter trwały czy okresowy oraz czy związana jest ona z naruszeniem
sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18 roku życia, bądź w
trakcie nauki w szkole przed ukończeniem 25 roku życia. Biegli wypowiedzieli się w
odrębnych opiniach (lekarz okulista k. 264, psycholog k. 282, neurolog k. 289 i
psychiatra k. 291), natomiast opinia łączna z dnia 13 listopada 2008 r. (k. 295)
została sporządzona przez biegłych: psychiatrę, neurologa i psychologa. Biegły
okulista w opinii z dnia 28 sierpnia 2008 r. stwierdził, że wnioskodawczyni nie jest
osobą niezdolną do pracy z przyczyn okulistycznych i może pracować w każdym
zawodzie i na każdym stanowisku pracy, gdzie nie jest wymagane widzenie
obuoczne, z możliwością używania korekcji okularowej. W opinii łącznej biegli
stwierdzili, że wnioskodawczyni jest całkowicie niezdolna do pracy w okresie 2 lat
od daty badania w Sądzie, a niezdolność ta związana jest z naruszeniem
sprawności organizmu powstałym przed 18 rokiem życia i przed zakończeniem
nauki z powodu wady rozwojowej centralnego układu nerwowego na podłożu
genetycznym, powodującej lekkie upośledzenie umysłowe z funkcjonowaniem na
poziomie upośledzenia umysłowego umiarkowanego, organicznymi zaburzeniami
osobowości, organicznymi zaburzeniami ustroju i zaburzeniami lękowymi.
Uzasadniając swoje stanowisko biegli stwierdzili, że rozpoznany lekki stopień
upośledzenia umysłowego nie obejmuje całości obrazu chorobowego, należy
bowiem brać pod uwagę nieharmonijny rozwój intelektualny ze współistniejącym
spowolnieniem psychoruchowym, częste napady padaczkowe trudno poddające się
4
leczeniu ze względu na problemy psychiczne, znaczne zaburzenia emocjonalne na
tle organicznym, trudności w kontaktach, trudności w radzeniu sobie z problemami
życia codziennego, co powoduje całkowitą niezdolność do pracy. Opinia biegłych
nie była kwestionowana przez Przewodniczącą Komisji Lekarskich Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, natomiast wnioskodawczyni kwestionowała zarówno
początkową datę stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy, wskazując na
utrwalone naruszenie sprawności organizmu powstałe przed zakończeniem 18 roku
życia i przed zakończeniem nauki, jak i ustalenie okresowego jedynie charakteru
trwania niezdolności (powołała się na orzeczenie Miejskiego Zespołu do Spraw
Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 17 października 2008 r. stwierdzające
u niej umiarkowany i trwały stopień niepełnosprawności istniejący od urodzenia
oraz stwierdzoną częściową potrzebę stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy
innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji). Sąd
Apelacyjny nie znalazł podstaw do kwestionowania opinii biegłych, a z ich opinii
wyprowadził wniosek, że ustalenie daty badania w Sądzie jako początkowej daty
powstania całkowitej niezdolności do pracy związane było z trudnością oceny
stopnia niezdolności do pracy ubezpieczonej w czasie uczęszczania przez nią do
szkoły. Z łącznej opinii biegłych wynika, że ubezpieczona z powodu licznych
schorzeń nie jest zdolna do wykonywania jakiejkolwiek pracy, co w świetle art. 12
ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst; Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227)
uzasadnia zaliczenie jej do kategorii osób całkowicie niezdolnych do pracy.
Orzeczenie niezdolności na okres nie dłuższy niż dwa lata jest zgodne z art. 13 ust.
2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym niezdolność do pracy
orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, zaś na okres dłuższy jeżeli według wiedzy
medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego
okresu. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny ustalił, że wnioskodawczyni jest osobą
całkowicie niezdolną do pracy w okresie od 23 października 2008 r. do dnia 30
października 2010 r. z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało
przed 18 rokiem życia, wobec czego z mocy art. 4 ustawy o rencie socjalnej w tym
samym okresie nabyła prawo do renty socjalnej, oddalając jej apelację w pozostałej
części.
5
Powyższy wyrok zaskarżył w części (w zakresie pkt II) skargą kasacyjną
pełnomocnik wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 4
ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej w związku z art. 12 ust. 2
ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach FUS poprzez błędną
wykładnię oraz odmowę zastosowania tego przepisu w okresie od 23 lutego 2006 r.
do dnia 22 października 2008 r. wbrew zgromadzonemu materiałowi dowodowemu,
oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 5 k.p.c. poprzez nie poinformowanie
nieprofesjonalnego pełnomocnika wnioskodawczyni o uprawnieniu do złożenia
zastrzeżeń do łącznej opinii biegłych oraz złożenia wniosku o przesłuchanie
biegłych podczas rozprawy lub uzupełnienie opinii w formie pisemnej, art. 278 § 1 i
art. 285 § 1 k.p.c. w związku z art. 236 k.p.c. poprzez niedokonanie oceny zdrowia
wnioskodawczyni w okresie przed badaniem i przyjęcie łącznej opinii biegłych z
dnia 13 listopada 2008 r. jako kompletnej i zgodnej w zakresie określającym
zdolność do pracy w okresie od 23 lutego 2006 r. do 22 października 2008 r., mimo
braku jednoznacznej tezy, wniosków opinii częściowych oraz inne bogatej
dokumentacji lekarskiej oraz art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. poprzez
brak uzasadnienia wyroku w zakresie oddalającym odwołanie, wniósł o uchylenie
wyroku w zaskarżonej części (pkt II) i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu wraz zorzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy i stąd zasługuje na
uwzględnienie. Skarga została oparta na obydwu podstawach wymienionych w art.
3983
k.p.c., tak więc przede wszystkim należy odnieść się do zarzutów naruszenia
przepisów postępowania i zbadać czy mogło mieć ono istotny wpływ na wynik
sprawy. W związku ze wskazanymi zarzutami należy przede wszystkim uznać za
zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 278 § 1 i art. 285 § 1 k.p.c.,
zwłaszcza w kontekście czynności procesowych tego Sądu, w szczególności
przeprowadzonego uzupełniającego postępowania dowodowego z łącznej opinii
biegłych sądowych, lekarzy odpowiednich do rozpoznanych u wnioskodawczyni
schorzeń. Przepis art. 278 § 1 k.p.c. dotyczący postępowania dowodowego,
uprawnia sąd do dopuszczenia dowodu z opinii biegłego lub biegłych, jeżeli w
sprawie istnieje potrzeba wyjaśnienia okoliczności wymagających wiadomości
6
specjalnych, a nadto do zażądania ustnego uzupełnienia opinii złożonej na piśmie,
w sytuacji gdy opinia nie jest wyczerpująca lub też z innych względów, według
oceny sądu, wymaga uzupełnienia lub wyjaśnienia. W stanie faktycznym sprawy,
zarzut skargi kasacyjnej w istocie kwestionuje kompletność postępowania
dowodowego, wskazując na błędne przyjęcie przez Sąd Apelacyjny „daty badania
w sądzie, jako początkowej daty powstania całkowitej niezdolności do pracy
ubezpieczonej w czasie uczęszczania przez nią do szkoły przy sprzecznych tezach
opinii częściowych”. Jak słusznie wskazuje się w skardze w rozpatrywanej sprawie
kluczowe znaczenie ma łączna opinia biegłych z dnia 13 listopada 2008 r.
dopuszczona na etapie postępowania przed Sądem drugiej instancji, w której biegli,
wbrew tezie dowodowej (protokół z rozprawy z dnia 31 lipca 2008 r.) nie
odpowiedzieli na pytanie od kiedy powódka jest całkowicie niezdolna do pracy
zarobkowej oraz pominęli prawie dwuletni okres od złożenia wniosku do organu
rentowego do dnia badania (od 23 lutego 2006 r. do 22 października 2008 r.). Sąd
drugiej instancji nie dopuścił z urzędu opinii uzupełniającej, ani też nie pouczył
nieprofesjonalnego pełnomocnika powódki o prawie do zgłoszenia zastrzeżeń do
opinii, czy złożenia wniosku o opinię uzupełniającą (protokół z rozprawy z dnia 29
stycznia 2009 r.). Swoje rozstrzygnięcie, co do okresu od 23 lutego 2006 r. do 22
października 2008 r. Sąd oparł na łącznej opinii biegłych, wskazując na brak
podstaw w materiale dowodowym do przyznania renty socjalnej „od dnia
ukończenia 18 lat życia a nie po dniu określonym w opinii biegłych”, mimo że opinie
częściowe zawierają stwierdzenia wskazujące, że naruszenie sprawności
organizmu nastąpiło przed ukończeniem 18 lat życia przez wnioskodawczynię.
Należy równocześnie zauważyć, że w rozumieniu art. 285 § 1 k.p.c. warunki opinii
łącznej w kwestii niezdolności do pracy spełnia opinia zespołu biegłych, wydana po
wspólnym badaniu i analizie dokumentacji lekarskiej, uwzględniająca wyniki
badania przedmiotowego jako całości i zawierająca wspólną konkluzję co do oceny
zdolności do zatrudnienia osoby badanej, którego to warunku nie spełnia opinia
biegłych z 13 listopada 2008 r. pomijając – w istocie bez uzasadnienia - okres od
23 lutego 2006 r. do 22 października 2008 r. W ocenianej sprawie zarzuty skargi, w
tej części, dotyczyły właściwie ustalenia faktów, przez zakwestionowanie braku
7
wydania uzupełniającej opinii biegłych, a nadto oceny dowodów przez
nierozważenie wszystkich dowodów.
W związku z powyższym znajduje także uzasadnienie zarzut naruszenia
prawa materialnego przez błędne zastosowanie art. 4 ust 1 ustawy z dnia 27
czerwca o rencie socjalnej w sytuacji, gdy stan faktyczny sprawy nie został w pełni
wyjaśniony. Renta socjalna ma charakter świadczenia zabezpieczającego, a jej
celem jest kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z
systemu ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita niezdolność do
pracy powstała przed wejściem na rynek pracy. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o
rencie socjalnej, świadczenie to przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie
niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało
przed ukończeniem 18 roku życia, w trakcie nauki lub nauki w szkole wyższej przed
ukończeniem 25 roku życia lub w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury
naukowej. W ust. 2 wskazano, że osobie, która spełniła warunki określone w ust. 1,
przysługuje renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała,
bądź renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest
okresowa. Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy, dokonuje się na zasadach i
w trybie określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, stosując odpowiednio między innymi art. 12 -
14 tej ustawy (art. 5 i 15 ustawy o rencie socjalnej). We wskazanym w skardze
kasacyjnej niewystarczająco wyjaśnionym okresie (od 23 lutego 2006 r. do 22
października 2008 r.) za usprawiedliwiony należało uznać zarzut naruszenia art. 4
ustawy o rencie socjalnej.
Wobec powyższego, zarzutom skargi kasacyjnej nie można odmówić
słuszności, ponieważ na gruncie zebranego materiału dowodowego sprawa nie
dojrzała do ostatecznego wyrokowania.
W konsekwencji Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c.