Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 352/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
Prezes SN Walerian Sanetra (przewodniczący)
SSN Teresa Flemming-Kulesza
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. Ł.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 kwietnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 października 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 8 sierpnia 2008 r., … 386/08, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddziału w B. z dnia 12 czerwca 2008 r. w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonemu J. Ł. prawo do emerytury od dnia 8 maja 2008 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony (urodzony 20 marca 1945 r.)
złożył w dniu 14 maja 2008 r. wniosek o emeryturę. Wnioskodawca wykazał staż
ubezpieczeniowy wynoszący łącznie 39 lat, 11 miesięcy i 16 dni, w tym 35 lat, 5
miesięcy i 16 dni okresów składkowych oraz 4 lata i 6 miesięcy okresów
nieskładkowych. Przez okres 23 lat, 10 miesięcy i 15 dni był objęty ubezpieczeniem
społecznym z tytułu umowy o pracę. Od 6 września 2003 r. ubezpieczony otrzymuje
świadczenie przedemerytalne. W okresie pobierania tego świadczenia
wnioskodawca zawarł umowę zlecenia z U. spółką jawną Z. J. P. i R. D. w S. na
okres od 29 kwietnia do 30 czerwca 2005 r. Umowa ta stanowiła tytuł
ubezpieczenia społecznego i od uzyskanego na jej podstawie przychodu
odprowadzone zostały składki.
Przy takich ustaleniach Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że
wnioskodawca legitymuje się wymaganymi przez art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (aktualnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) przesłankami nabycia
prawa do emerytury, bowiem ma odpowiedni wiek (63 lata) oraz staż
ubezpieczeniowy (ponad 35 lat). Odnosząc się do podlegania przez wnioskodawcę
ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia, Sąd pierwszej instancji
wywiódł, że jako pobierającego w tym czasie świadczenie przedemerytalne, nie
może to pozbawiać go statusu „ubezpieczonego będącego pracownikiem", bowiem
okres podlegania ubezpieczeniu w związku z zawartą umową zlecenia był „bardzo
krótki, dwumiesięczny", zaś wnioskodawca w chwili składania wniosku o emeryturę
nie podlegał już ubezpieczeniom z tego tytułu, a złożenie wniosku miało miejsce w
okresie pobierania świadczenia przedemerytalnego.
Wyrokiem z dnia 29 października 2008 r., … 896/08, Sąd Apelacyjny oddalił
apelację organu rentowego od wyroku Sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy
3
wywiódł, że wnioskodawca - oprócz spełnienia warunku co do wieku i stażu
ubezpieczeniowego - powinien ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę
być pracownikiem oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu
pozostawać w stosunku pracy co najmniej 6 miesięcy. Wnioskodawca - zdaniem
Sądu - przez pobieranie świadczenia przedemerytalnego przed zgłoszeniem
wniosku o emeryturę, nie utracił statusu „ubezpieczonego będącego
pracownikiem". Jednocześnie spełnił też warunek przewidziany w art. 29 ust. 2 pkt
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, chociaż zachowany przez niego w okresie
pobierania świadczenia przedemerytalnego status pracowniczy nie jest z
pewnością równoznaczny z „pozostawaniem w stosunku pracy". Ubezpieczony w
ostatnich dwóch latach podlegania ubezpieczeniom był pracownikiem w rozumieniu
art. 2 k.p. przez okres co najmniej 6 miesięcy (zatrudnienie na podstawie umowy o
pracę od 1 marca do 31 sierpnia 2003 r. w Ośrodku Szkolenia Kierowców w W., na
stanowisku instruktora nauki jazdy). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wnioskodawca
wskutek zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia nie utracił statusu „bycia
pracownikiem ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę", bowiem - pomimo
podlegania ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia - nie utracił prawa do
świadczenia przedemerytalnego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego organ rentowy zaskarżył w całości skargą
kasacyjną, w której zarzucił naruszenie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS wskutek przyjęcia, że zawarcie przez ubezpieczonego umowy zlecenia przed
zgłoszeniem wniosku o emeryturę nie powoduje utraty uprawnień do niej. W
uzasadnieniu skargi organ rentowy wywiódł w szczególności, że wnioskodawcy nie
przysługuje emerytura na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
ponieważ nie spełnia dwóch koniecznych przesłanek. Nie był bowiem ostatnio
przed złożeniem wniosku o emeryturę pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy
oraz nie wykazał sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stosunku pracy w
trakcie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Zdaniem
skarżącego, zawarcie przez ubezpieczonego umowy zlecenia w trakcie pobierania
świadczenia przedemerytalnego i objęcie go ubezpieczeniami społecznymi z tego
tytułu spowodowało utratę przez wnioskodawcę statusu pracownika. Organ rentowy
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i jego zmianę poprzez oddalenie
4
odwołania oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego
kosztów postępowania kasacyjnego. Ponadto - w razie uwzględnienia skargi
kasacyjnej - skarżący na podstawie art. 415 k.p.c. wniósł "o orzeczenie
obowiązkowego zwrotu emerytury", ponieważ wniosek o wstrzymanie wykonalności
prawomocnego wyroku na dzień złożenia skargi kasacyjnej nie został rozpoznany.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna i z tego powodu zaskarżone orzeczenie
Sądu drugiej instancji zostało uchylone, zaś sprawa przekazana temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Przesądzające (art. 39817
§ 2 k.p.c.) znaczenie dla rozpoznania skargi
kasacyjnej organu rentowego ma pogląd prawny wyrażony w uchwale
powiększonego składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2009
r., I UZP 7/09 (Biuletyn SN 2009 nr 12, s. 26), podjętej wskutek rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego przekazanego do rozpoznania postanowieniem z dnia 5
maja 2009 r. w toku niniejszej sprawy. W uchwale tej stwierdzono, że ubezpieczeni
urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy po rozwiązaniu stosunku pracy do
czasu złożenia wniosku o wcześniejszą emeryturę otrzymywali świadczenie
przedemerytalne i w okresie jego pobierania zawarli umowę zlecenia, z tytułu której
podlegali ubezpieczeniom społecznym, nie mogą być uznani za ubezpieczonych,
którzy ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami w
rozumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. W uzasadnieniu uchwały powiększony skład Sądu
Najwyższego podniósł w szczególności, że warunek posiadania przez
ubezpieczonego określonego statusu przed złożeniem wniosku o świadczenie
wynika ze szczególnych zasad nabywania prawa do wcześniejszej emerytury, które
nie powstaje z mocy prawa z chwilą spełnienia przesłanek dotyczących wieku oraz
okresu składkowego i nieskładkowego, lecz dopiero po złożeniu wniosku o to
świadczenie. W tym celu konieczne jest wykazanie się, między innymi,
wymaganym statusem ubezpieczeniowym w okresie przed złożeniem wniosku
(poza sytuacją, gdy ubezpieczony przez cały okres wymagany do nabycia prawa do
emerytury podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku
pracy - art. 29 ust. 3 ustawy). Dalej Sąd Najwyższy wywiódł, że zatrudnienie na
5
podstawie umowy cywilnoprawnej (również w okresie pobierania świadczenia
przedemerytalnego) jest odrębnym od pracowniczego tytułem do podlegania
ubezpieczeniom społecznym (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych). Tym samym, niezależnie od tego, na jaki okres została zawarta
umowa cywilnoprawna i na jak długo przed złożeniem wniosku o emeryturę
zatrudnienie na jej podstawie ustało, nie ma możliwości stwierdzenia, iż ostatnio
przed złożeniem wniosku taka osoba posiadała status ubezpieczonego będącego
pracownikiem, skoro niewątpliwie w okresie poprzedzającym wystąpienie o
emeryturę ostatnim tytułem do ubezpieczenia było wykonywanie pracy na
podstawie umowy cywilnoprawnej. W konsekwencji Sąd Najwyższy stwierdził, że
przesłanka z art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest
spełniona tylko wówczas, gdy pomiędzy ustaniem ostatniego stosunku pracy, a
złożeniem wniosku o emeryturę nie wystąpił żaden okres podlegania
ubezpieczeniom społecznym z tytułu niezwiązanego z zatrudnieniem w charakterze
pracownika. Pobieranie po ustaniu stosunku pracy świadczenia przedemerytalnego
nie niweczy zatem możliwości spełnienia omawianego warunku dopóty, dopóki
osoba je otrzymująca nie podejmie działalności objętej przymusem ubezpieczeń
społecznych z innego tytułu niż pracowniczy. Ubezpieczonego ostatnio przed
złożeniem wniosku o emeryturę z tytułu niezwiązanego z zatrudnieniem w
charakterze pracownika (w tym z tytułu umowy zlecenia) nie można bowiem uznać
za pracownika w rozumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt okoliczności faktycznych
ustalonych w rozpoznawanej sprawie, należy stwierdzić, że wnioskodawca nie
spełnił warunku nabycia prawa do emerytury określonego w art. 29 ust. 2 pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, bowiem jego ostatni, poprzedzający
złożenie wniosku o emeryturę, tytuł ubezpieczenia społecznego nie był tytułem
pracowniczym (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych),
lecz wynikał z umowy zlecenia.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego na mocy art. 108 § 2
k.p.c.
6