Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 403/13
POSTANOWIENIE
Dnia 29 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Województwa […] - Wojewódzkiego Urzędu Pracy
w K.
przeciwko Agencji […] Spółce Akcyjnej w J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego
w […] z dnia 12 kwietnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i pozostawia
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Apelacyjnemu.
UZASADNIENIE
2
Powód, oznaczony jako Samorząd Województwa […] - Wojewódzki Urząd
Pracy w K., wniósł o zasądzenie od pozwanej Agencji […] Spółki Akcyjnej z
siedzibą w J. kwoty 93.045,50 zł, z odsetkami w wysokości przyjętej dla zaległości
podatkowych od dnia 22 września 2006 r., tytułem zwrotu części dotacji udzielonej
pozwanej na podstawie umowy o dofinansowanie projektu „Analiza i ocena stopnia
dopasowania modelu kształcenia do potrzeb rynku pracy w podregionie centralnym
województwa….” w ramach Priorytetu 2 - Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich
regionach, wobec uznania części wykazanych wydatków jako niekwalifikowalne.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 20 września 2012 r. uwzględnił
powództwo. Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2013 r. uchylił
wskazany wyrok i odrzucił pozew.
Sąd Apelacyjny, powołując się na art. 64 k.p.c., uznał, że podmiot działający
po stronie powodowej jest pozbawiony zdolności sądowej, gdyż nie ma osobowości
prawnej ani nie jest jednostką organizacyjną, której ustawa przyznaje zdolność
prawną. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 165 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej osobowość prawną mają jednostki samorządu terytorialnego, którym
przysługuje prawo własności i inne prawa majątkowe, a w art. 164 ust. 1 określenie
innych jednostek samorządu, jak gmina, pozostawiono ustawie. Ustawą z dnia
5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.,
Nr 142, poz. 1590) powołano jednostkę samorządu terytorialnego szczebla
wojewódzkiego w postaci województwa, któremu w rozdziale 4 przyznano prawa
majątkowe. Samorządowi województwa ustawa nie przyznaje osobowości prawnej,
przewidując dla niego uprawnienia zarządcze i administracyjne. W rozpoznawanej
sprawie z powództwem wystąpił podmiot określający siebie jako Samorząd
Województwa, z dodatkowym zbędnym wskazaniem na Wojewódzki Urząd Pracy.
Wobec tego, że podmiot ten był reprezentowany przez profesjonalnego
pełnomocnika nie było powinnością Sądu dociekanie, czy nie chodziło o ukryty pod
tą nazwą inny podmiot, dysponujący osobowością prawną. Ponadto nie można w
obowiązujących przepisach doszukać się norm, które zdolność prawną
przyznawałyby samorządowi województwa lub jednej z jego jednostek
3
organizacyjnych, jaką jest urząd pracy. Uznając, że pozew wniesiony został przez
podmiot pozbawiony zdolności sądowej, a brak ten był nieusuwalny (art. 70 § 1
k.p.c.), Sąd wydał orzeczenie reformatoryjne, którym odrzucił pozew na podstawie
art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.
Od postanowienia Sądu Apelacyjnego powód wniósł skargę kasacyjną,
opartą na obu podstawach. W ramach podstawy przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. zarzucił naruszenie art. 1 ust. 2 oraz art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca
1998 r. o samorządzie województwa, a podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. -
naruszenie art. 70 § 1 zd. pierwsze w zw. z art. 199 § 2 k.p.c. i zgłosił wniosek
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie apelacji pozwanej,
ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie
kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył:
Istota sporu dotyczy podmiotowości prawnej samorządu województwa, jako
jednej form samorządu terytorialnego oraz sposobu jego oznaczenia
w postępowaniu sądowym, wymagającym - co do zasady - dla przeprowadzenia
ważnego postępowania zdolności sądowej i procesowej strony (art. 64 i art. 65 § 1
k.p.c.), będącej refleksem osobowości prawnej (art. 33 k.c.) lub ustawowo
przyznanej zdolności prawnej (art. 331
§ 1 k.c.).
Dla porządku przypomnieć należy, że Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483 ze zm.) określa w art. 163, że samorząd terytorialny
wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy
dla organów innych władz publicznych. Stwierdzając wprost w art. 165,
że jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną oraz
że przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe wskazuje w art. 164,
że podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina (ust. 1), a inne
jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa
(ust. 2).
Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego
trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz. U. 1998, Nr 96, poz. 603
ze zm.) wprowadziła z dniem 1 stycznia 1999 r. trójstopniowy podział terytorialny
państwa stwierdzając, że jednostkami zasadniczego trójstopniowego podziału
4
terytorialnego państwa są: gminy, powiaty i województwa. Ustawa ta z dniem
1 stycznia 1999 r. utworzyła 16 województw, ustalając ich nazwy, siedziby
wojewodów i sejmików województw, co oznacza, że każda zmiana liczby
województw oraz ich nazw wymaga nowelizacji przedmiotowej ustawy.
Z kolei ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (jedn.
tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 596 ze zm.) wskazuje, że mieszkańcy województwa
tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową, a ilekroć w ustawie jest
mowa o województwie lub samorządzie województwa, należy przez to rozumieć
regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium (art. 1 ust. 1 i 2).
Organy samorządu województwa działają na podstawie i w granicach określonych
przez ustawy (art. 2 ust. 1). Organami samorządu województwa są sejmik
województwa, będący organem stanowiącym i kontrolnym województwa, i zarząd
województwa, stanowiący organ wykonawczy województwa (art. 15). Wskazany
akt prawny stwierdza w art. 6 ust. 2, że województwo ma osobowość prawną.
Województwo jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków,
które dotyczą mienia województwa nie należącego do innych wojewódzkich osób
prawnych (art. 47 ust. 3), a takimi, w myśl art. 47 ust. 2 poza województwem,
są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki
status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych
ustaw wyłącznie przez województwo.
Z powołanych aktów prawnych wynika, że pojęcie „województwo" ma dwa
znaczenia. Oznacza ono zarówno jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego
państwa jak i jednostkę samorządu terytorialnego, o statusie z jednej strony
podmiotu prawa publicznego, z drugiej - osoby prawnej prawa prywatnego.
W ramach podmiotowości prawnej prawa cywilnego mieści się zdolność prawna,
zdolność do czynności prawnych i odpowiednio zdolność sądowa i procesowa.
Z tych przyczyn wyłącznie województwu rozumianemu jako jednostka samorządu
terytorialnego przysługuje osobowość cywilno-prawna typu korporacyjnego, przy
czym jego substratem są członkowie regionalnej wspólnoty samorządowej.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (jedn. tekst: Dz. U. 2008, Nr 69, poz. 415
ze zm.), w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia pozwu, zadania
5
samorządu województwa w zakresie polityki rynku pracy są realizowane przez
wojewódzki urząd pracy będący jednostką organizacyjną samorządu województwa.
Wykładnia tego przepisu budzi uzasadnione wątpliwości w świetle powyższych
ustaleń, zwłaszcza wobec treści art. 1 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa
stwierdzającego, że ilekroć w ustawie jest mowa o województwie lub samorządzie
województwa, należy przez to rozumieć regionalną wspólnotę samorządową oraz
odpowiednie terytorium. W istocie zawiera on definicję legalną, traktującą oba
pojęcia jako synonimy. Obiekcje te legły u podstaw zamiennego oznaczania stron
w sentencjach orzeczeń jako „województwa" bądź jako „samorządu województwa”
(por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 832/00, z dnia
28 listopada 2003 r., IV CK 206/02, z dnia 27 października 2004 r., IV CK 135/04,
z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 696/04, postanowienie z dnia 27 października
2004 r., IV CK 135/04, z dnia 16 lutego 2005 r., IV CZ 207/04).
Z tych względów, odwołując się do przepisów regulujących postępowanie
cywilne przyjąć należy, że zdolność sądowa przysługuje wyłącznie województwu,
jako podmiotowi dysponującemu osobowością prawną, czyli będącemu podmiotem
praw i obowiązków cywilnych. Stroną w obecnym sporze może być zatem jedynie
Województwo […]. Dopuszczalność jego reprezentacji przez wojewódzki urząd
pracy bądź dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy oraz umocowania do działania
w sprawie wymagać będzie poczynienia dalszych ustaleń i ocen prawnych. Co do
zasady wskazać jednak należy, że ze względów pragmatycznych w praktyce
orzeczniczej przyjęto, iż możliwe jest uzupełnianie oznaczenia strony przez
wskazanie jednostek organizacyjnych nie będących statio fisci lub statio
municipalis, gdyż usprawnia to postępowanie rozpoznawcze i ewentualne przyszłe
postępowanie egzekucyjne.
Odnosząc powyższe rozważania do podstaw kasacyjnych podzielić należy
stanowisko skarżącego, że naruszono art. 70 § 1 zd. pierwsze w zw. z art. 199 § 2
k.p.c. uznając, że nie jest możliwe właściwe oznaczenie strony powodowej, tj. jako
województwa a nie samorządu województwa, przy zachowaniu jej tożsamości
podmiotowej, zatem że zachodzi bezwzględna negatywna przesłanka procesowa.
Sytuacja taka nie zachodzi bowiem we wskazanej sprawie (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2001 r., III CZP 10/01, OSNC 2001, nr 10, poz.
6
147, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1985 r., I CZ 89/94,
OSNC 1986, nr 1-2, poz. 16, z dnia 24 września 2004 r., I CK 131/04, OSNC 2005,
nr 9, poz. 156, z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 307/03, nie publ., z dnia 15 maja
2009 r., II CSK 681/08, nie publ.).
Niejednoznaczność nazewnictwa i rozwiązań prawnych, zwłaszcza
wynikających z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz
ustawy o samorządzie województwa, prowadzi do wniosku, że zastosowanie przez
sąd drugiej instancji sankcji odrzucenia pozwu stanowiło przejaw nadmiernego, nie
zasługującego na akceptację formalizmu procesowego. Aby dopuszczalne było
odrzucenie pozwu z przyczyny braku zdolności sądowej konieczne jest precyzyjne
oznaczenie tej strony, a w rozpoznawanej sprawie budziło ono wątpliwości
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 307/03,
nie publ.). W tym wypadku wręcz możliwe było naprawienie wady poprzez
sprostowanie oznaczenia stron (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
20 maja 2009 r., I CSK 400/98, nie publ.).
W tym stanie rzeczy naruszenie wskazanych przepisów uzasadnia podstawę
kasacyjną określoną art. 398 § 1 pkt 2 k.p.c. w stopniu skutkującym koniecznością
wydania orzeczenia kasatoryjnego (art. 39815
§ 1 k.p.c.). O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono w oparciu o art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c.