Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 9/14
UCHWAŁA
Dnia 6 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku I. S. i D. S.
przy uczestnictwie P. S. G. sp. z o.o. z siedzibą w W.
o ustanowienie służebności przesyłu
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 6 czerwca 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w G.
postanowieniem z dnia 13 stycznia 2014 r.
"Czy w sprawie o ustanowienie służebności gruntowej za
wynagrodzeniem odpowiadającej treścią służebności przesyłu
wszczętej na podstawie art. 3052
§ 2 k.c. z wniosku właścicieli
nieruchomości - następuje nabycie na rzecz uczestnika przez
zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treścią
służebności przesyłu - wobec wykonywania przez uczestnika
(poprzedników prawnych) uprawnień wynikających z decyzji wydanej
na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r.
o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U.
z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.) stanowiącej tytuł prawny do ich
wykonywania?"
podjął uchwałę:
Wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji
wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca
1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn.
tekst: Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.), stanowiącej tytuł
2
prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez
zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści
służebności przesyłu.
3
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 13 maja 2013 r. ustanowił na
nieruchomości stanowiącej własność I. i D. S., oznaczonej w ewidencji gruntów
jako działka nr 631/14 położona w K., dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi
księgę wieczystą nr …77065/7, na rzecz każdoczesnego właściciela urządzenia
przesyłowego - gazociągu, służebność przesyłu polegającą na utrzymaniu
gazociągu wysokiego ciśnienia DN 150 i korzystaniu z niego zgodnie z
przeznaczeniem w pasie gruntu o szerokości po 2 metry z każdej strony osi
gazociągu oraz zasądził od W. S. G. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P.
na rzecz wnioskodawców I. i D. S. solidarnie kwotę 14.065 zł tytułem
jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności. Ustalił, że I. i D. S. są
właścicielami opisanej nieruchomości. Wojewoda […] decyzją z dnia 15 kwietnia
1983 r. ustalił miejsce i warunki realizacji inwestycji dotyczącej budowy gazociągu
wysokiego ciśnienia, a decyzją z dnia 8 listopada 1983 r. udzielił pozwolenia na
jego budowę. Naczelnik Gminy K. dnia 27 lipca 1983 r., na podstawie art. 35 ust. 1 i
2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości
(jedn. tekst: Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64; dalej: "u.z.t.w.n."), wydał Zakładowi
Gazownictwa i Górnictwa Nafty i Gazu - Przedsiębiorstwu Państwowemu w P.
zezwolenie na przeprowadzenie gazociągu G. – W. – D. przechodzącego przez
nieruchomości położone w Gminie K. Na nieruchomości I. i D. S. znajduje się
gazociąg wysokiego ciśnienia DN 150 o długości 52,5 m. Prawidłowa eksploatacja
gazociągu wymaga udostępnienia strefy o łącznej szerokości 4 m, a łączny obszar,
na którym jest wykonywana służebność, wynosi 210 m2
. Dodatkowo na obszarze
350 m2
jest wyłączona możliwość zabudowy i sadzenia roślin.
Sąd Rejonowy podkreślił w szczególności, że w niniejszej sprawie
początkowo między stronami była sporna wyłącznie wysokość wynagrodzenia
za ustanowienie na nieruchomości wnioskodawców służebności przesyłu, w toku
zaś postępowania uczestnik zmienił stanowisko i wnosił o oddalanie wniosku
w całości, wskazując na istnienie na nieruchomości wnioskodawców służebności
odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Zdaniem Sądu Rejonowego, z art. 35
i art. 36 u.z.t.w.n. nie wynika ustanowienie na nieruchomości służebności gruntowej
4
odpowiadającej treści służebności przesyłu. Wydanie decyzji na podstawie art. 35
u.z.t.w.n. może świadczyć o dobrej wierze w kontekście możliwości zasiedzenia
służebności przesyłu (czy też służebności o treści odpowiadającej służebności
przesyłu), jednakże nie może być traktowane jako źródło powstania służebności.
Wnioskodawcy i uczestnik wnieśli apelacje od wyroku Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy w G. przy rozpoznawaniu apelacji powziął wątpliwość
wyrażoną w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 35 u.z.t.w.n. znajdował się w rozdziale 5 u.z.t.w.n. zatytułowanym
"Szczególny tryb wywłaszczenia" i stanowił, że organy administracji państwowej,
instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogły za zezwoleniem naczelnika gminy -
a w miastach prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy), zakładać
i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją
szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary,
gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także
inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania
z tych przewodów i urządzeń (ust. 1), a osobom upoważnionym przez właściwy
organ, instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe przysługiwało prawo dostępu do
tych przewodów i urządzeń w celu wykonywania czynności związanych z ich
konserwacją (ust. 2). Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienie prawne zostało już przekonywająco wyjaśnione w uchwale składu
siedmiu sędziów tego Sądu z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13 (dotychczas
niepubl.), zgodnie z którą wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym
z decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r.
o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1974 r.
Nr 10, poz. 64 ze zm.), stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi
do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści
służebności przesyłu. W obszernym uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy
podkreślił m.in., że decyzja mająca podstawę w art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. (art. 70
ust. 1 u.g.g. i art. 124 ust. 1 u.g.n.) wywołuje trwałe skutki nie tylko w tym sensie,
5
że nie można ich dowolnie odwrócić, ale i w tym sensie, że nie konsumują się one
przez jedno doniosłe dla obrotu prawnego zdarzenie (jak np. w typowym
wywłaszczeniu – odjęcie prawa własności). Decyzja ta prowadzi do wywłaszczenia
właściciela nieruchomości przez trwałe ograniczenie jego prawa. Przedsiębiorca
korzystający z urządzeń przesyłowych przystępuje do wykonywania uprawnień,
jakie dla niego wynikają z ustaw wywłaszczeniowych nie „obok” właściciela, niejako
wytyczając sobie zakres władztwa nad cudzą nieruchomością działaniami
manifestowanymi na zewnątrz (co jest właściwe dla posiadacza służebności
gruntowej), ale w obszarze, w którym właściciel został ograniczony
w przysługującym mu prawie w interesie publicznym i na rzecz Państwa.
Zakres uprawnień, jakie przysługują przedsiębiorcy przesyłowemu po wydaniu
w stosunku do właściciela nieruchomości decyzji na podstawie art. 35 ust. 1
u.z.t.w.n. (art. 70 ust. 1 u.g.g. i art. 124 ust. 1 u.g.n.) determinowała i determinuje
ustawa (art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n. i art. 70 ust. 2 u.g.g.), a od dnia 1 sierpnia 1998 r.,
tylko co do wejścia na nieruchomość w celu przeprowadzenia konserwacji
urządzeń, musi on mieć podstawę w umowie z właścicielem lub w decyzji
administracyjnej (art. 124 ust. 6 u.g.n.). Działania przedsiębiorcy korzystającego
z urządzeń przesyłowych, które legalnie postawił na cudzej nieruchomości
w związku z wywłaszczeniem jej właściciela przez ograniczenie przysługującego
mu prawa własności, polegające na wstępie na tę nieruchomość i podejmowanie
w stosunku do własnych urządzeń działań koniecznych dla zapewnienia im
sprawności technicznej, jest wykonywaniem uprawnień zagwarantowanych takiemu
przedsiębiorcy w ustawie (art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n. i art. 70 ust. 2 u.g.g.),
albo w decyzji, dla której podstawę tworzy art. 124 ust. 6 u.g.n. Nie są to akty
posiadania cudzej nieruchomości, skierowane przeciwko jej właścicielowi, których
wykonywanie mogłoby doprowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej,
w zakres której wchodziłoby uprawnienia do wykonywania w stosunku do
nieruchomości takich działań, na które przedsiębiorcy pozwalają ustawy
wywłaszczeniowe.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy, w pełni podzielając stanowisko
zajęte w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia
2014 r., III CZP 87/13, rozstrzygnął zagadnienie prawne, jak w uchwale.
6