Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 306/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z powództwa I. M.
przeciwko Sądowi Okręgowemu w […]
o wyrównanie uposażenia w stanie spoczynku,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 5 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 26 czerwca 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
strony pozwanej kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w Ł. VII Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację powódki I. M. od wyroku Sądu
2
Rejonowego w P. IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 stycznia
2013 r. oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi
Okręgowemu w […] „o wynagrodzenie” oraz zasądził od powódki na rzecz
pozwanego kwotę 450 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za
drugą instancję.
W sprawie tej ustalono, że powódka została powołana w dniu 15 listopada
1993 r. na stanowisko sędziego Sądu Wojewódzkiego w […], w którym 1 stycznia
2003 r. otrzymała pierwszą stawkę awansową. Pismem z dnia 6 kwietnia 2006 r.
prezes Sądu Okręgowego w […] stwierdził uchybienia w zakresie sprawności
postępowania powódki, na które zwrócił jej uwagę w trybie art. 37 § 4 ustawy z dnia
27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. 2013
r., poz. 427 ze zm., zwanej dalej pusp), pouczając ją o przysługującej możliwości
wniesienia zastrzeżeń. Odpis tego pisma powódka otrzymała pocztą w dniu 8 maja
2006 r., gdyż korzystała z urlopu wypoczynkowego. Powódka nie odwoływała się
od tego zwrócenia uwagi, gdyż uważała, że było to pierwsze wytknięcie, które nie
wymagało jej odwołania. W dniu 18 grudnia 2007 r. Prezes Sądu Okręgowego w
[…] M. C. doręczyła powódce odpis pisma z dnia 11 października 2005 r. o
zwróceniu powódce uwagi w trybie art. 37 § 4 pusp, które także zawierało
pouczenie o sposobie odwołania. Prezes zaproponowała powódce, aby wniosła o
uchylenie zwrócenia uwagi z dnia 6 kwietnia 2006 r. z powołaniem się na chorobę,
ale powódka odmówiła z argumentacją, że historia choroby jest objęta tajemnicą
lekarską. Powódka nie złożyła odwołania od wytknięcia z dnia 11 października
2005 r., natomiast w dniu 24 grudnia 2007 r. złożyła, za pośrednictwem prezesa
Sądu Okręgowego, skargę do Ministerstwa Sprawiedliwości na działania
kierownictwa Sądu Okręgowego w […]. Pismem z dnia 3 stycznia 2008 r. Prezes
Sądu Okręgowego w […] złożyła wyjaśnienia w tej sprawie dyrektorowi
departamentu kadr Ministerstwa Sprawiedliwości. Powódka otrzymała odpowiedź z
Ministerstwa Sprawiedliwości w maju 2008 r., po kilkukrotnych interwencjach
telefonicznych.
Uchwałą z dnia 12 czerwca 2008 r. powódka została przeniesiona w stan
spoczynku z dniem 30 kwietnia 2008 r. Pismem z dnia 23 czerwca 2008 r. Prezes
Sądu Okręgowego w […] ustaliła jej uposażenie w stanie spoczynku za podstawę
3
biorąc pierwszą stawkę awansową. Następnie pismem z dnia 14 lipca 2008 r.
prezes pozwanego Sądu ustaliła uposażenie powódki w stanie spoczynku z dniem
1 lipca 2008 r. z uwzględnieniem drugiej stawki awansowej. Natomiast kolejnym
pismem z dnia 2 września 2008 r. prezes tego sądu zmieniła swoją decyzję z dnia
14 lipca 2008 r. i ustaliła uposażenie powódki od dnia 1 września 2008 r., za jego
podstawę biorąc pierwszą stawkę awansową.
Wyrokiem z dnia 17 stycznia 2012 r., Sąd Okręgowy w Ł., po rozpoznaniu
apelacji powódki uchylił wyrok Sądu Rejonowego w T. z dnia 24 lutego 2011 r.,
oddalający jej powództwo przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Okręgowemu w
[…] o wynagrodzenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Po
ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 23 stycznia 2013
r. oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 2.250 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego pozwanego. Sąd ten oddalił
wnioski dowodowe powódki o przesłuchanie świadków na okoliczność świadczenia
przez nią pracy w latach 2005 - 2006 w czasie zwolnień lekarskich, jak też na
okoliczność dat i okoliczności powzięcia przez nią wiadomości o pisemnym
stwierdzeniu uchybień sprawności postępowania z dnia 11 października 2005 r.,
bowiem okoliczności te, wobec treści informacyjnego wysłuchania powódki, nie były
sporne. Sąd Rejonowy nie dał wiary powódce jakoby nie wiedziała, że może
odwoływać się od zwrócenia uwagi z dnia 11 października 2005 r., doręczonego w
dniu 18 grudnia 2007 r., ponieważ nikt jej nie pouczył o możliwości odwołania się
od zwrócenia uwagi z 2005 r. i wniesienia o przywrócenie terminu. Po pierwsze,
pismo doręczone powódce w dniu 18 grudnia 2007 r. zawierało pouczenie o trybie,
sposobie i terminie odwołania, a zatem powódka została w tym zakresie pouczona.
Po drugie, bez wątpienia kwestie przywracania terminów powinny być sędziemu
doskonale znane i trudno sobie wyobrazić, aby powódka oczekiwała dalszego
pouczania w tym zakresie. Po trzecie, skoro powódka o zwróceniu uwagi z dnia 11
października 2005 r. dowiedziała się w dniu 18 grudnia 2007 r., to od tej daty biegł
termin do złożenia odwołania i pouczanie jej o możliwości przywrócenia terminu
było zbędne. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że wprawdzie powódka w dniu
15 listopada 2007 r. przebyła staż służby uprawniający do uzyskania drugiej stawki
awansowej na podstawie art. 91 § 3 i 4 w związku z art. 198 § 1 i 2 pusp, jednak
4
wobec dwukrotnego zwrócenia jej uwag w trybie art. 37 § 4 pusp (z 11 października
2005 r. i 6 kwietnia 2006 r.) nie była uprawniona do wynagrodzenia według drugiej
stawki awansowej. Oba wymienione wytknięcia uprawomocniły się, do żadnego z
nich powódka nie złożyła pisemnych zastrzeżeń, co wynikało bezpośrednio z jej
zeznań. W konsekwencji przechodząc w stan spoczynku w dniu 30 kwietnia 2008 r.
powódce przysługiwało wynagrodzenie w pierwszej stawce awansowej, dlatego jej
roszczenie nie miało oparcia w przepisach pusp.
Sąd Okręgowy oddalił apelację powódki, uznając, że podniesione w niej
zarzuty sprowadzały się jedynie do polemiki ze stanowiskiem Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy podkreślił, że pisemna uwaga z dnia 11 października 2005 r. została
doręczona powódce przez przewodniczącego wydziału w dniu 7 listopada 2005 r.,
o czym świadczył jej podpis powódki złożony na przedmiotowym piśmie „w formie
parafki”. Niezależnie od tego, do doręczenia tej uwagi doszło 18 grudnia 2007 r.
podczas spotkania z Prezes pozwanego Sądu, a ta okoliczność nie była już między
stronami sporna. Druga uwaga z dnia 6 kwietnia 2006 r. została doręczona
powódce 8 maja 2006 r., o czym świadczy data na zwrotnym poświadczeniu
odbioru, a ponadto sama powódka wyjaśniała: „nie odwoływałam się od wytknięcia
z 2006 roku, bo nie widziałam potrzeby, skoro było to pierwsze wytknięcie (…).
Gdybym przy wytknięciu z kwietnia 2006 roku wiedziała o wytknięciu z października
2005 roku, z pewnością złożyłabym zastrzeżenie do wytknięcia z kwietnia 2006
roku, tym bardziej, że zastrzeżenia były niezasadne (k. 296)”. Nie było podstaw do
dalszego wyjaśniania podnoszonej w piśmie z dnia 25 maja 2006 r. do Ministra
Sprawiedliwości okoliczności odwołania się od uwagi z dnia 6 kwietnia 2006 r.,
ponieważ ani w trakcie postępowania pierwszoinstancyjnego, ani na etapie
postępowania apelacyjnego powódka nie próbowała wykazać tej okoliczności,
„choć miarodajnym dowodem potwierdzającym zgłoszenie zastrzeżenia do uwag
byłoby złożenie jego kopii”. W ocenie Sądu Okręgowego, pismo z dnia 25 maja
2006 r. nie było zgłoszeniem zastrzeżeniem, o którym mowa w art. 37 § 4 pusp,
ponieważ zostało złożone po terminie i już z tego względu „nie czyniło zadość
wymaganiom formalnym, a ponadto brak było merytorycznych odniesień powódki
co do zgłoszonych pod jej adresem uwag. Te okoliczności sprawiały, że pismo z
dnia 25 maja 2006 r. nie mogło być w żadnym wypadku potraktowane jako
5
zastrzeżenie do uwagi z dnia 6 kwietnia 2006 r.” W ocenie Sądu Okręgowego,
powódka nie złożyła też pisemnych zastrzeżeń od uwagi z dnia 11 października
2005 r. Za takie nie mogła być uznana skarga powódki z 24 grudnia 2007 r. do
Ministra Sprawiedliwości. Prezes pozwanego Sądu nie mogła potraktować tego
pisma jako zgłoszonych zastrzeżeń, ale przekazała je adresatowi (Ministrowi
Sprawiedliwości). Ponadto sama powódka wyjaśniła, że była to skarga do Ministra
Sprawiedliwości na nieprawidłowości w działaniu Prezesa Sądu Okręgowego. Nie
było „rolą prezesa domniemywanie, czy wspomniane pismo nie stanowi
ewentualnie zastrzeżeń do uwagi z dnia 11 października 2005 r. i wzywanie w tym
celu powódki do wyjaśnienia charakteru pisma oraz intencji autora. Uwaga z dnia
11 października 2005 r. zawierała w swej treści pouczenie o trybie, sposobie i
terminie wniesienia odwołania, a od powódki, jako sędziego tym bardziej powinno
wymagać się przestrzegania procedury oraz znajomości podstawowego aktu jakim
jest ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych i skierowania odwołania do
właściwego organu”.
Ponadto zwrócenie uwag w obu wypadkach nie zostało dokonane z
naruszeniem ustawowego terminu z art. 37 ust 4 pusp, tj. po upływie 30 dni od
momentu powzięcia wiadomości o uchybieniu. Sąd Okręgowy wskazał, że art. 37
ust. 4 pusp, w brzemieniu obowiązującym w dacie zarówno pierwszego, jak i
drugiego zwrócenia uwagi nie przewidywał terminu do dokonania takiej czynności
od stwierdzenia uchybień w zakresie sprawności postępowania sądowego. Termin
30 dni został wprowadzony dopiero ustawą z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie
ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 203, poz. 1192), zatem uregulowanie w nowym brzmieniu nie miało
zastosowania w rozpoznanej sprawie, gdyż w datach zwrócenia uwag powyższa
zmiana normatywna jeszcze nie obowiązywała. „Co za tym idzie brak jest podstaw
do twierdzenia, że Prezes Sądu Okręgowego uchybił terminowi do zwrócenia
uwag”. Ponadto do weryfikacji tych spornych okoliczności sprawy „mogłoby dojść
jedynie w ramach postepowania wszczętego na skutek zgłoszenia przez powódkę
pisemnych zastrzeżeń do Prezesa Sądu Okręgowego w […]”, co nie było możliwe
w „materii wyłączonej z kognicji sądu powszechnego”. W konsekwencji bezzasadne
okazały się zarzuty apelacji błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 37
6
§ 4, art. 37 § 4 zdanie 2 oraz art. 91 § 1, 3 i 4, art. 100 § 2 i 3 oraz art. 198 § 1 i 2
pusp wskutek prawidłowego uznania, że „powódka w dacie przejścia w stan
spoczynku nabyła prawo do uposażenia w pierwszej, a nie w drugiej stawce
awansowej”.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie przepisów
proceduralnych: 1/ art. 385 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c. przez uznanie apelacji za
bezzasadną, 2/ art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
niewyjaśnienie podstawy prawnej uznania dopuszczalności obniżenia uposażenia
sędziego w stanie spoczynku, 3/ art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
przez dokonanie oceny dowodu z dokumentu w sposób sprzeczny z materiałem
dowodowym i uznaniu, że pismo sędziego skierowane do Ministra Sprawiedliwości
za pośrednictwem prezesa sądu w terminie 7-dniowym przewidzianym art. 37 § 4
zdanie drugie pusp „zawierające prośbę o wszczęcie postępowania wyjaśniającego
w sprawie udzielonych przez prezesa sądu uchybień w zakresie sprawności
postępowania i żądanie ich usunięcia nie powinno zostać potraktowane przez
prezesa sądu jako pisemne zastrzeżenie odnośnie zwróconej sędziemu uwagi”, a
także „dokonanie oceny dowodów z pominięciem dowodu z dokumentu -
wyjaśnienia Prezesa Sądu Okręgowego w […] w zakresie wyjaśnienie różnic
oznaczenia numeracji zwrócenia skarżącej uwag w trybie art. 37 § 4 pusp z dnia 6
kwietnia 2006 r. i z dnia 11 października 2005 r. w obiegu dokumentacji kadrowej
Sądu Okręgowego w […]”, 4/ art. 98 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
zasądzenie od skarżącej na rzecz pozwanego kosztów procesu „w sytuacji, gdy
apelacja była zasadna i powinna prowadzić do uwzględnienia powództwa w
całości”. W skardze zarzucono też naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1/ art. 37 ust. 4 pusp, w brzmieniu nadanym
przez art. 1 pkt 13 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o zmianie ustawy- Prawo
o ustroju sądów powszechnych, ustawy o prokuraturze, ustawy - Prawo o ustroju
sądów wojskowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 228, poz. 2256) i
przyjęcie, że zwrócenie skarżącej uwagi z dnia 11 października 2005 r. nastąpiło w
sposób prawnie dopuszczalny i skuteczny, 2/ art. 37 ust. 4 zdanie 2 pusp, w
brzmieniu nadanym nowelizacją z dnia 28 listopada 2003 r., przez przyjęcie, że
skarżąca nie wniosła zastrzeżeń od uwagi z dnia 11 października 2005 r., 3/ art. 91
7
§ 3 i 4 w związku z art. 198 § 3 pusp przez przyjęcie, że skarżąca w dacie przejścia
w stan spoczynku nie nabyła prawa do uposażenia sędziego w stanie spoczynku z
zastosowaniem wzrostu wynagrodzenia zasadniczego wynikającego z drugiej
stawki awansowej, 4/ art. 100 § 2 i 3 pusp przez przyjęcie, że uposażenie sędziów
w stanie spoczynku może ulegać obniżeniu, 5/ art. 5 i art. 42 § 1 k.p. przez
przyjęcie, że obniżenie uposażenia sędziego w stanie spoczynku nie wymagało
zastosowania wypowiedzenia zmieniającego.
Skarżąca wniosła o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z uwagi na
konieczność rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych: 1/ czy zwrócenie przez
prezesa sądu uwagi sędziemu i żądanie usunięcia skutków uchybienia w zakresie
sprawności postępowania, o jakim mowa w przepisie art. 37 § 4 pusp w brzmieniu
nadanym nowelizacją z dnia 28 listopada 2003 r. do czasu wejścia w życie art. 1
nowelizacji z dnia 18 sierpnia 2011 r. nie było ograniczone czasowo, 2/ czy w
świetle przepisów pusp dopuszczalne jest obniżenie uposażenie sędziego w stanie
spoczynku z przyznanego wcześniej „z zastosowaniem wynagrodzenia
zasadniczego na ostatnio zajmowanym stanowisku w stawce podstawowej i
wzrostem wynagrodzenia zasadniczego wynikającego z drugiej stawki awansowej
do uposażenia ustalonego z zastosowaniem wynagrodzenia zasadniczego na
ostatnim stanowisku w stawce podstawowej i zastosowaniem wzrostu
wynagrodzenia zasadniczego wynikającego z pierwszej stawki awansowej, a jeśli
tak, to według jakich mechanizmów i z zastosowaniem których przepisów prawa
powinno się to obniżenie uposażenia sędziego w stanie spoczynku odbywać”, w
szczególności, czy w takiej sytuacji zastosowanie mają art. 5 i art. 42 k.p.
Sądy obu instancji stosując wykładnię historyczną i literalną błędnie uznały,
że skoro 30-dniowy termin do zwrócenia przez prezesa sędziemu uwag o
stwierdzonych uchybieniach w zakresie sprawności postępowania „został
wprowadzony do ustawy ustrojowej dopiero z dniem 28 marca 2012 roku, to
oznacza, że organy wymienione w art. 37 § 4 u.s.p. w jego poprzednim brzmieniu
nie były ograniczone żadnym terminem w tym zakresie”. Zdaniem skarżącej,
wykładnia celowościowa przemawia za przyjęciem, że brak takiego terminu w art.
37 § 4 u.s.p., w brzmieniu nadanym nowelizacją z dnia 28 listopada 2003 r., nie
oznaczał, że termin ten był całkowicie dowolny. Z art. 37 § 4 u.s.p. w określonej
8
sporem cezurze czasowej pozwala wywieść, że zwrócenie sędziemu uwagi na
stwierdzone uchybienia w zakresie sprawności postępowania powinno nastąpić „w
bezpośredniej bliskości czasowej stwierdzenia uchybień przez prezesa sądu, o
czym świadczy zapis „w razie stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności
postępowania sądowego, Minister Sprawiedliwości oraz prezesi sądów mogą
zwrócić na nie, na piśmie, uwagę i żądać usunięcia skutków tego uchybienia”.
Gdyby uznać, że przepisy pusp przed dniem wejścia w życie nowelizacji z dnia 18
sierpnia 2011 r. nie zawierały żadnych ograniczeń czasowych dla prezesa sądu do
zwrócenia sędziemu uwagi w trybie art. 37 § 4 pusp, to „brak takich ograniczeń
oznaczałyby dalsze tolerowanie uchybień przez prezesa sądu do czasu
zawiadomienia o tych uchybieniach sędziego”. Ratio legis tej regulacji polegało,
zdaniem skarżącej, na bezzwłocznym wyeliminowaniu stwierdzonych przez
Prezesa uchybień. Uznanie stanowiska przeciwnego byłoby wykładnią contra
legem omawianych regulacji. Potwierdzeniem tego stanowiska jest zmiana
omawianego przepisu dokonana nowelizacją z dnia 18 sierpnia 2011 r., po której
art. 34 § 7 u.s.p. zakreśla w sposób precyzyjny termin dla prezesa sądu do
zwrócenia sędziemu uwagi, stanowiąc, iż ma to nastąpić niezwłocznie, jednak nie
później niż terminie trzydziestu dni od stwierdzenia uchybienia. Aktualna regulacja
zawierająca terminy dla prezesa sądu do zwrócenia sędziemu uwagi w trybie art.
37 § 4 u.s.p. nie mogła oznaczać, że w poprzednio obowiązującym stanie prawnym
„prezes sądu nie był do skorzystania z uprawnień przewidzianych w art. 37 § 4
u.s.p. zobligowany żadnym terminem”. Przyjęcie, że zwrócenie przez Prezesa
sądu uwagi skarżącej w trybie art. 37 § 4 u.s.p. nastąpiło z przekroczeniem terminu
powinno prowadzić do stwierdzenia, że w dacie przejścia w stan spoczynku
skarżąca „była uprawniona do uposażenia w stanie spoczynku ustalonego z
uwzględnieniem wzrostu wynagrodzenia zasadniczego w drugiej (a nie pierwszej)
stawki awansowej”.
Ponadto, zdaniem skarżącej nie jest możliwa zmiana wysokości uposażenia
na niekorzyść sędziego w stanie spoczynku przez obniżenie jego wysokości, gdyż
pusp nie zawiera żadnych regulacji w tym zakresie. Przepis art. 100 § 3 dotyczy
jedynie „wysokości i terminów waloryzacji uposażeń sędziów w stanie spoczynku”.
Natomiast art. 91a § 6 pusp przewiduje możliwość wydłużenia okresu, o którym
9
mowa w art. 91a § 3, wymaganego do ustalenia wysokości wynagrodzenia
zasadniczego w stawce bezpośrednio wyższej, w razie ukarania sędziego karą
dyscyplinarną, dwukrotnego wytknięcia uchybienia, o którym mowa w art. 40, lub
dwukrotnego zwrócenia uwagi w trybie określonym w art. 37 § 4 u.s.p. Natomiast
„żaden z przepisów ustawy ustrojowej nie przewiduje możliwości obniżenia
wysokości wynagrodzenia w stawce bezpośrednio niższej niż otrzymywanej przez
sędziego dotychczas”.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie tej sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania
oraz o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania wywołanego
wniesieniem skargi kasacyjnej.
W odpowiedzi na skargę pozwany wniósł o odmowę przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania z uwagi na brak ustawowych przesłanek określonych w
art. 3989
§1 pkt 1 k.p.c., a z ostrożności procesowej domagał się oddalenia skargi
kasacyjnej oraz zasądzenia od skarżącej na rzecz pozwanego kosztów
postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw. Chybione były
proceduralne zarzuty kasacyjne. Zarzut naruszenia art. 385 i 386 § 1 k.p.c. był
nieusprawiedliwiony wobec negatywnej oceny całości skargi kasacyjnej. Samo
niezadowolenie skarżącej z oddalenia jej apelacji jako bezzasadnej, zamiast
postulowanej „zmiany zaskarżonego apelacją wyroku (…) poprzez uwzględnienie
powództwa (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.)”, nie prowadziło do innego rozstrzygnięcia niż
negatywny osąd rozpoznanej skargi kasacyjnej. Nietrafność kolejnego zarzutu
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., wskutek „rzekomego
niewyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku podstawy prawnej uznania dopuszczalności
obniżenia uposażenia sędziego w stanie spoczynku”, będzie wynikiem
merytorycznej oceny zaskarżonego wyroku dokonanej w dalszej części
uzasadnienia. Natomiast zarzut naruszenia „art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c.” usuwał się spod rozeznania kasacyjnego już dlatego, że - zgodnie z art. 3983
10
§ 3 k.p.c. - podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów. Ponadto wymieniony zarzut został postawiony w
związku z zarzutem naruszenia przepisu prawa materialnego - art. 37 § 4 zdanie
drugie pusp - w celu wyjaśnienia jednego z zagadnień istotnych dla rozstrzygnięcia
przedmiotowej sprawy, „czy zwrócenie przez prezesa sądu sędziemu uwagi i
żądanie usunięcia skutków uchybienia w zakresie postępowania”, o którym mowa w
tym przepisie, do czasu aktualnie obowiązującego ustawowego terminu na podjęcie
takiej decyzji w terminie 30 dni, „nie było ograniczone czasowo”. Wprawdzie w tym
zakresie Sąd drugiej instancji istotnie wskazywał w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku, że „termin 30 dni został wprowadzony dopiero ustawa z dnia 18 sierpnia
2011 roku o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych”, a zatem
„Prezes Sądu Okręgowego nie uchybił terminowi do zwrócenia uwagi, ale Sąd ten
miarodajnie i przekonująco ustalił, że pierwsze pismo Prezesa Sądu Okręgowego z
dnia 11 października 2005 r. o zwróceniu skarżącej uwagi na podstawie art. 37 § 4
pusp zostało jej doręczone przez przewodniczącego wydziału cywilnego w dniu 7
listopada 2005 r., o czym świadczył podpis skarżącej złożony na tym piśmie.
„Wprawdzie ma on formę parafki, ale takiej jaką powódka używała służbowo w
bieżącej pracy”.
Trafne i prawidłowe ustalenie, że skarżącej skutecznie doręczono pismo
prezesa pozwanego Sądu z dnia 11 października 2005 r. już w dniu 7 listopada
tego roku, podważało potrzebę wyjaśnienia zagadnienia prawnego, które zostało
oderwane od stanu faktycznego przedmiotowej sprawy. Sąd Najwyższy podziela
ocenę o skutecznym i niezwłocznym (terminowym) doręczeniu skarżącej wytknięcia
z 11 października 2005 r. już w dniu 7 listopada tego roku nie tylko dlatego, że jest
nieprawdopodobnie, aby w tym samym sądzie okręgowym lub jego wydziale
cywilnym obieg istotnych informacji dotyczących skarżącej mógł trwać ponad dwa
lata. W szczególności, w ocenie Sądu Najwyższego, o niepodważalności ustalenia
o skutecznym i terminowym doręczeniu skarżącej w dniu 7 listopada 2005 r. pisma
Prezes Sądu Okręgowego z dnia 11 października 2005 r., przekonywało podłoże
faktyczne i uzasadnienie tego pisma. Prezes pozwanego sądu wskazała skarżącej
na prawomocne orzeczenie Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 26 sierpnia 2005 r., I
As …/05, „o przewlekłości postępowania w sprawie I C 1…/99 tutejszego sądu,
11
pozostającej w referacie pani sędzi od 2000 roku”, zasądzający od Skarbu Państwa
- Sądu Okręgowego w […] odszkodowanie w kwocie 6.000 zł. Wykluczało to
racjonalną ocenę lub oderwane od rzeczywistości spekulacje, jakoby wiadomość o
nadzwyczajnym, a co najmniej niezwyczajnym obarczeniu odpowiedzialnością
odszkodowawczą Skarbu Państwa - pozwanego sądu za przewlekłość
postępowania w sprawie pozostającej w referacie skarżącej, która stała się
podłożem i przyczyną zwrócenia skarżącej uwagi i żądania usunięcia prawomocnie
stwierdzonych uchybień sprawności postępowania na podstawie art. 37 § 4 pusp
pismem prezes pozwanego sądu z dnia 11 października 2005 r., mogła zostać
doręczona skarżącej dopiero w dniu 18 grudnia 2007 r., co „opcjonalnie” i
niepotrzebnie rozważały i oceniły sądy obu instancji. W omawianym zakresie Sąd
Najwyższy jedynie incydentalnie podzielił ocenę wyrażoną w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku, że skarżąca z przyczyn od siebie zależnych nie odwołała się
od żadnej z dwóch decyzji o zwróceniu jej uwag w trybie art. 37 § 4 pusp, co
wykluczało kontestowanie tych zdarzeń o naturze dyscyplinarnej w postępowaniu
cywilnym o wyrównanie wysokości uposażenia w stanie spoczynku przez skarżącą,
która jedynie na potrzeby przedmiotowego postępowania próbowała „dopasować
pewne fakty do zaistniałych okoliczności i wywieść z nich dla siebie korzystne
skutki”.
Ponadto i przede wszystkim Najwyższy potwierdza stanowisko judykatury
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2005 r., I PK 195/04, OSNP 2006
nr 1-2, poz. 2), że przyczyny, zachowanie ustawowych terminów lub adekwatnego
trybu zaskarżania decyzji prezesa sądu o zwróceniu sędziemu uwagi w razie
stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności postępowania (art. 37 § 4 pusp), a
także złożenie wniosku o przywrócenie uchybionych terminów zgłoszenia
zastrzeżeń przeciwko legalności lub zasadności „wytknięć” podlegają weryfikacji w
postępowaniu dyscyplinarnym (art. 37 § 5), której uruchomienia skarżącą
zaniechała. Nie wymaga dalszego uzasadnienia, że skarżąca sędzia, która w
pismach o zwróceniu jej uwag była powiadomiona o przysługującym jej środku,
terminie wniesienia zastrzeżeń od tych decyzji do prezesa pozwanego Sądu, które
zostały jej terminowo i skutecznie doręczone, nie mogła oczekiwać, że prezes tego
sądu będzie wyjaśniał, jak powinien potraktować skargę wniesiona do Ministra
12
Sprawiedliwości na kierownictwo pozwanego sądu, która została wniesiona po
upływie terminów na odwołanie się od skutecznie i niezwłocznie doręczonych
wytknięć. Sąd Najwyższy podziela ocenę, że od sędziów można i należy wymagać
profesjonalizmu prawnego i prawniczego także w sprawach dotyczących
pełnionego urzędu, przeto skarżąca pouczona o trybie i terminie zaskarżenia
dwukrotnych wytknięć nie mogła bezpodstawnie i bezzasadnie oczekiwać, tak jak
niekiedy osoba nieporadna życiowo lub nieznająca prawa, która nie była
reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnik procesowego (por. art. 5
k.p.c.), kolejnych pouczeń lub wyjaśniania, jak prezes pozwanego sądu miał
potraktować jej skargę do Ministra Sprawiedliwości, która zresztą była wniesiona po
upływie terminów do wniesienia zastrzeżeń od skutecznie i niezwłocznie
doręczonych jej wytknięć naruszenia sprawności postępowania (art. 37 § 5 pusp).
Powyższe okoliczności wykluczały potrzebę kasacyjnej weryfikacji
miarodajnego ustalenia o dwukrotnym zwróceniu skarżącej uwag na podstawie art.
37 § 4 pusp, które wydłużały o trzy lata okres służby wymagany do uzyskania
kolejnego awansu płacowego przez skarżącą. W konsekwencji nie mogła ona
nabyć prawa do ówcześnie obowiązującej drugiej stawki awansowej z upływem 14
lat pełnienia służby sędziowskiej w pozwanym Sądzie Okręgowym w dniu 15
listopada 2007 r., ponieważ okres służby wymagany do nabycia prawa do takiego
awansu płacowego (wyższej stawki awansowej) uległ wydłużeniu o trzy lata z
powodu dwukrotnego zwrócenia skarżącej uwag w trybie art. 37 § 4 pusp (art. 91 §
3 pusp, w aktualnym stanie prawnym 91a § 6). Oznaczało to, że pismem z dnia 15
lutego 2008 r. prezes pozwanego sądu prawidłowo ustaliła skarżącej w dniem 1
stycznia 2008 r. wynagrodzenie zasadnicze w pierwszej stawce awansowej,
przysługującej jej na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym. W konsekwencji
w dniu przejścia skarżącej w stan spoczynku przysługiwało jej uposażenie w stanie
spoczynku wyliczane z uwzględnieniem przysługującej jej pierwszej stawki
awansowej, od której ustalono jej prawo do uposażenia w stanie spoczynku od
wynagrodzenia na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym (art. 100 § 1
pusp). Łącznie okoliczności takie doprowadziły Sąd drugiej instancji do
prawidłowych konkluzji oraz uzasadnionego oddalenia apelacji powódki wobec
bezpodstawnych zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 37 ust.
13
1, art. 91 § 1 i § 3-4, art. 100 § 2 i 3 oraz art. 198 § 1 i 2 pusp. Nie zmieniały takiej
oceny zastrzeżenia zgłoszone od uzasadnienia zaskarżonego wyroku (art. 328 § 2
k.p.c.), które nie miały wpływu na dokonany osąd sprawy.
W skardze kasacyjnej w ogóle zabrakło zarzutów naruszenia przepisów o
uposażeniach sędziowskich, tj. art. 100 § 1 i 2 pusp, ponieważ zawarto w niej
wyłącznie zarzuty dotyczące ustalenia wynagrodzenia sędziego, które po przejściu
w stan spoczynku nie przysługiwało skarżącej. W takiej sytuacji Sąd Najwyższy
jedynie incydentalnie sygnalizuje, że uposażenia sędziów w stanie spoczynku
regulują wyczerpująco bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa. Świadczenia te
nie mogą być niższe ani wyższe od wyliczonych na podstawie imperatywnych
przepisów prawa. Ulegają one zmianie zawsze z mocy samego prawa i wyłącznie
w drodze ustawowej. W stosunku służby sędziowskiej oznacza to, że do ustalenia
wysokości uposażenia sędziego przeniesionego w stan spoczynku nie ma
zastosowania znana w powszechnym prawie pracy zasada uprzywilejowania
pracownika z art. 18 § 2 k.p., która nie działa w stosunkach służbowych
unormowanych wyczerpująco bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Nie
mają też zastosowania przepisy o innym niż ustawowy trybie zmian warunków
płacowych lub uposażeniowych służby sędziowskiej, które nie mogą być zmieniane
w trybie wypowiedzenia zmieniającego ani nawet porozumienia stron. Oznaczało
to, że raz przyznane skarżącej sędzi uposażenie w stanie spoczynku podlegało
wyłącznie ustawowemu mechanizmowi podwyższenia stosownie do zmian
wysokości wynagrodzeń zasadniczych sędziów czynnych zawodowo (art. 100 § 3
pusp), a takiej podstawy zaskarżenia wniesiona skarga nie wskazała.
Pierwszorazowo ustalone skarżącej uposażenie według pierwszej grupy
awansowej pismem prezes pozwanego Sądu z dnia 23 czerwca 2008 r. nie mogło
być zatem skutecznie ani tym bardziej bezterminowo zostać podwyższone na
podstawie kolejnego pisma z dnia 14 lipca 2008 r. o ustaleniu skarżącej wyższej
wysokości wcześniej ustalonego uposażenia w stanie spoczynku, w części tego
świadczenia wynikającej z bezpodstawnego i błędnego uwzględnienia
podwyższenia podstawy jego wliczenia według nieprzysługującej skarżącej drugiej
stawki awansowej. W tej bezpodstawnie zawyżonej części, „podwyższone”
uposażenie według nienależnej drugiej stawki awansowej zostało ustalone wbrew
14
imperatywnym przepisom prawa o uposażeniach sędziowskich, tj. art. 100 § 2 i 3 w
związku z art. 91 § 2-4 (aktualnie uchylonych) oraz art. 198 § 1-3 pusp.
„Powrotne” ustalenie uposażenia w stanie spoczynku pismem prezes
pozwanego sądu z dnia 2 września 2008 r. z uwzględnieniem prawidłowo
przysługującej skarżącej pierwszej stawki awansowej wynagrodzenia w dacie
przejścia w stan spoczynku było zgodne z imperatywnymi przepisami o
uposażeniach sędziowskich, do których zostało ponownie „dostosowane” niejako z
mocy samego prawa i bez potrzeby dokonania wypowiedzenia zmieniającego (art.
42 k.p.), który nie ma zastosowania przy ustaleniu prawa i wysokości uposażenia
sędziego w stanie spoczynku wyłącznie na podstawie wyczerpujących regulacji
imperatywnych przepisów Prawa o ustroju sądów powszechnych. Na ich podstawie
prawnej każdy sędzia danego sądu powszechnego, który przechodzi w stan
spoczynku ma prawo do pobierania adekwatnego ustawowo określonego
uposażenia w stanie spoczynku, które jest ustalane według zasad i w wysokości
wyczerpująco imperatywnie uregulowanych w pusp i nie może być skutecznie ani
tym bardziej bezterminowo ustalone w niezgodnej (niższej lub wyższej) wysokości
wbrew normom iuris cogentis.
Podobny mechanizm ustalania i zmian dotyczy na przykład świadczeń
emerytalnych z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, których nabycie
i wysokość wynikają wyczerpująco z bezwzględnie obowiązujących przepisów
prawa emerytalnego, przeto ich zmiana lub dostosowanie do reguł imperatywnego
prawa „emerytalnego” nie wymaga wypowiedzenia ani uprzedzenia. W
szczególności, ustalenie, że prawo do świadczeń emerytalnych lub ich zawyżonej
wysokości zostało uzyskane bez podstawy ustawowej prowadzi do wstrzymania w
całości lub w określonej części bezpodstawnie ustalonego świadczenia począwszy
od najbliższej daty wypłaty świadczenia, bez zachowania jakichkolwiek okresów
wypowiedzenia lub uprzedzenia (por. art. 134 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i
rentach). W ocenie Sądu Najwyższego, nie ma podstaw prawnych,
interpretacyjnych ani racjonalnych do stosowania innych standardów ustalania, w
tym „powrotu” do prawidłowego wyliczenia wysokości uposażeń w stanie
spoczynku w zgodzie z imperatywnymi przepisami o uposażeniach sędziowskich.
Uzasadnia to wyrażenie poglądu, że przywrócenie błędnie lub bezpodstawnie
15
zawyżonego uposażenia sędziego w stanie spoczynku do stanu zgodnego z
bezwzględnie obowiązującymi przepisami o ustalaniu i wysokości uposażeń
sędziowskich (art. 100 § 1-3 pusp) nie wymaga dokonania wypowiedzenia
zmieniającego ani zachowania jakiegokolwiek okresu uprzedzenia.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił nie mającą
usprawiedliwionych podstaw skargę kasacyjną na podstawie art. 39814
k.p.c.,
orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego w zgodzie z art. 98 k.p.c. w
związku z § 6 pkt 5, § 11 ust. 1 pkt 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 4 pkt 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych… (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).