Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 607/13
POSTANOWIENIE
Dnia 5 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa R. Spółki Jawnej w B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta B.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i pozostawia Sądowi
Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka R. wniosła pozew, w którym domagała się ustalenia, że
aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości
gruntowej położonej w B. przy ul. S. 12, oznaczonych w operacie ewidencji
gruntów i budynków obrębu 7 jako działki nr: 19/42 o powierzchni 6.415 m2
, 19/43 o
powierzchni 6.317 m2
, 19/44 o powierzchni 1.167 m2
, 19/45 o powierzchni 19.731
m2
, 19/48 o powierzchni 686 m2
, 19/47 o powierzchni 90 m2
, dokonana
wypowiedzeniem Prezydenta Miasta B. z dnia 13 grudnia 2009 r., jest
nieuzasadniona i wniosła o ustalenie opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego od dnia 1 stycznia 2010 r. i w latach następnych w kwocie
wynikającej z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości J. L.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 28 listopada 2012 r., ustalił, że aktualizacja
opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej
w B. przy ul. S. 12 o łącznej powierzchni 34.406 m2
, począwszy od 2010 r. i na lata
następne jest zasadna do kwoty 190.712,22 zł (pkt I); oddalił powództwo w
pozostałym zakresie (pkt II); zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę
7.787,70 zł tytułem zwrotu poniesionych kosztów sądowych (pkt III) oraz zasądził
od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
kwotę 1.080 zł tytułem poniesionych kosztów zastępstwa procesowego (pkt IV).
Sąd ustalił, że powódka jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości
gruntowych położonych w B. przy ul. S. 12, oznaczonych w operacie ewidencji
gruntów i budynków obrębu 7 jako działki nr: 19/42 o powierzchni 6.415 m2
, 19/43
o powierzchni 6.317 m2
, 19/44 o powierzchni 1.167 m2
, 19/45 o powierzchni 19.731
m2
, 19/48 o powierzchni 686 m2
, 19/47 o powierzchni 90 m2
. Opłata za
użytkowanie wieczyste wskazanych gruntów ustalona decyzją Prezydenta Miasta B.
na rok 2009 i lata następne wynosiła łącznie 61.467 zł. Wypowiedzeniem z dnia 13
grudnia 2009 r. Prezydent Miasta B. wypowiedział powodowej Spółce wysokość
opłat rocznych za użytkowanie wieczyste, przyjmując w związku z aktualizacją
wartości nieruchomości dokonaną przez rzeczoznawcę majątkowego w
sporządzonym na zlecenie Prezydenta Miasta operacie szacunkowym, że wzrosła
3
wartość nieruchomości. W konsekwencji tego ustalono nową opłatę roczną na rok
2010 i lata następne w kwocie 249.677,35 zł.
Powódka wniosła odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego,
kwestionując zasadność podwyższenia opłaty za użytkowanie wieczyste. Po
rozpoznaniu odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze w dniu 22 listopada
2011 r. wydało orzeczenie oddalające wniosek powódki, uznając, że właściciel
wykazał istnienie przesłanek podwyższenia opłaty rocznej do kwoty wskazanej w
wypowiedzeniu.
W ocenie Sądu Okręgowego, spór koncentrował się wokół ustalenia wartości
rynkowej nieruchomości będących przedmiotem użytkowania wieczystego, która to
wartość wywiera bezpośredni wpływ na ustalenie opłaty rocznej za użytkowanie
wieczyste i na zasadność samej aktualizacji. Na podstawie przeprowadzonych
w sprawie dowodów, w tym dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania
nieruchomości M. S., Sąd ustalił rynkową wartość nieruchomości na kwotę
6.357.074 zł, co uzasadniało dokonanie aktualizacji opłaty rocznej, zgodnie
z ustaloną wartością, na kwotę 190.712,22 zł, gdyż wszystkie działki wchodzące
w skład nieruchomości, podlegały stawce w wysokości 3%. Podstawę prawną
rozstrzygnięcia stanowiły przepisy art. 189 k.p.c. w zw. z art. 77 ust. 1 w zw. z art.
80 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn.
tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm. – dalej: „u.g.n.”).
Od wyroku Sądu pierwszej instancji apelację wniosła powódka, która
zaskarżyła go w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez ustalenie, iż aktualizacja
opłaty rocznej należnej za rok 2010 oraz lata następne z tytułu użytkowania
wieczystego nieruchomości gruntowej, której dotyczy postępowanie, jest zasadna
do kwoty 161.246,70 zł, przy czym jest ona płatna w odniesieniu do roku 2010
w wysokości 122.934 zł, w odniesieniu do lat 2011 i 2012 w wysokości 180.403,05
zł, a w odniesieniu do lat następnych w wysokości 161.246,70 zł.
Postanowieniem z dnia 19 czerwca 2013 r., Sąd Apelacyjny uchylił
zaskarżony wyrok w punkcie drugim w tym zakresie pozew odrzucił (pkt I) oraz
rozstrzygnął o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt II).
4
Sąd drugiej instancji, powołując się na przepis art. 378 § 1 k.p.c., przyjął, że
jest zobowiązany wziąć pod uwagę, w granicach zaskarżenia, nieważność
postępowania. Uwzględniając powyższe ocenił, że w sprawie pozew podlegał
odrzuceniu z powodu czasowej niedopuszczalności drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt
1 k.p.c.), a rozpoznanie sprawy pomimo niedopuszczalności drogi sądowej
powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 1 k.p.c.).
Zgodnie z art. 80 ust. 1 u.g.n., od orzeczenia kolegium właściwy organ lub
użytkownik wieczysty mogą wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia
orzeczenia, co jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu
powszechnego. Według art. 80 ust. 2 tej ustawy, kolegium przekazuje właściwemu
sądowi akta sprawy wraz ze sprzeciwem, a złożony w trybie art. 78 ust. 2 u.g.n.
wniosek do kolegium o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo
jest uzasadniona w innej wysokości – zastępuje pozew. W razie wniesienia
sprzeciwu w terminie orzeczenie kolegium traci moc, nawet gdy sprzeciw odnosi się
tylko do części orzeczenia, z wyłączeniem przypadku, gdy sprzeciw dotyczy
wyłącznie kosztów postępowania (art. 80 ust. 3 i 4 u.g.n.). Chociaż postępowanie
nie jest kontynuacją postępowania administracyjnego w sensie procesowym, to
drogę sądową w sprawie o ustalenie, że aktualizacja opłaty za użytkowanie
wieczyste jest nieuzasadniona, albo że jest uzasadniona w innej wysokości, otwiera
dopiero sprzeciw od orzeczenia samorządowego kolegium odwoławczego.
Sprzeciw powinien być wniesiony do organu, który wydał orzeczenie nim
„zaskarżone”, tj. do samorządowego kolegium odwoławczego, a nie bezpośrednio
do sądu, co wynika nie tylko z ogólnych zasad postępowania administracyjnego,
ale także z treści art. 80 ust. 2 u.g.n. Skutecznie wniesiony sprzeciw wniesiony od
samorządowego kolegium odwoławczego, rozstrzygającego spór o wysokość
opłaty za użytkowanie wieczyste, poza skutkiem procesowym, polegającym na
przeniesieniu sprawy do sądu powszechnego, wywiera też skutek
materialnoprawny polegający na utracie mocy wiążącej wydanego przez kolegium
orzeczenia. Zatem, niewniesienie w terminie określonym z art. 80 ust. 1 u.g.n.
sprzeciwu prowadzi do uprawomocnienia się orzeczenia kolegium.
Powódka nie wniosła sprzeciwu od orzeczenia Samorządowego Kolegium
Odwoławczego z dnia 22 listopada 2011 r. oddalającego jej wniosek o ustalenie, że
5
podwyższenie opłaty rocznej na użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej
położonej w B. przy ul. S. 12, dokonane wypowiedzeniem z dnia 12 grudnia 2009 r.,
jest nieuzasadnione. Orzeczenie Kolegium stało się zatem prawomocne. Nie może
być uznany za zastępujący sprzeciw i rozpoczynający nowy, sądowy etap
wywołanego wypowiedzeniem z dnia 13 grudnia 2009 r. w sprawie aktualizacji
opłaty pozew wniesiony bezpośrednio do Sądu Okręgowego. Bez znaczenia jest to,
że pozew ten wpłynął do Sądu przed upływem czternastodniowego terminu do
wniesienia sprzeciwu. Z tych względów, postępowanie, które toczyło się na skutek
pozwu z dnia 6 grudnia 2011 r. nie może być traktowane jako kontynuacja
postępowania rozpoczętego wypowiedzeniem opłaty w dotychczasowej wysokości,
dokonanym w dniu 12 grudnia 2009 r.
Od postanowienia Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł pozwany,
który zaskarżył je co do punktu pierwszego. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1
pkt 2 k.p.c. zarzucił naruszenie przepisu art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 1 i art. 199 § 1 pkt 1
k.p.c. Skarżący wniósł o uchylenie punktu pierwszego zaskarżonego postanowienia oraz
uchylenie w całości wyroku z dnia 28 listopada 2012 r. Sądu Okręgowego i odrzucenie
pozwu w całości; zasądzenie kosztów postępowania w postępowaniu przed Sądem
pierwszej instancji na rzecz pozwanego oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji oraz w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym, na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według
norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę
w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak pod uwagę
nieważność postępowania. Szczegółowej wykładni tego przepisu dokonał Sąd
Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 (OSNC 2008, nr 6, poz. 55), w której przyjęto,
że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany
przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego,
wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego;
w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność
6
postępowania. W uzasadnieniu tej uchwały odniesiono się bliżej do pojęcia granic
zaskarżenia, jako elementu mającego także wpływ na granice apelacji.
Podkreślono, że kognicja sądu obejmuje tylko ten fragment sprawy (tę część
wyroku), który został objęty wskazaniem, co jest zaskarżone (całość czy część
i jaka część wyroku sądu pierwszej instancji – art. 363 § 1 pkt 1 w zw. z art. 363
§ 1 i 3 k.p.c.).
Zaskarżonym postanowieniem Sąd drugiej instancji uchylił wyrok Sądu
pierwszej instancji w punkcie drugim – którym oddalono powództwo w pozostałym
zakresie, tj. nieuwzględnionym w punkcie pierwszym wyroku – i w tym zakresie
odrzucił pozew. Stanowisko Sądu Apelacyjnego co do zakresu uchylenia
zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji oraz zakresu odrzucenia pozwu jest
niezrozumiałe ze względu na pozostałe podane przez Sąd motywy rozstrzygnięcia
oraz zakres zaskarżenia apelacji, obejmującej cały wyrok Sądu pierwszej instancji.
Tak zakreślonemu w apelacji zakresowi zaskarżenia nie odpowiada zakres
rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji – uchylającego wyrok Sądu pierwszej
instancji jedynie w punkcie drugim i w tym zakresie odrzucającym pozew, co
oznacza, że nie odnosi się ono do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie pierwszym
wyroku Sądu Okręgowego, w którym ustalono, że aktualizacja opłaty rocznej
z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej powódki począwszy od
2010 r. jest zasadna do kwoty 190.712,22 zł. Jednocześnie Sąd Apelacyjny
wskazał, że w tym zakresie uprawomocniło się orzeczenie Samorządowego
Kolegium Odwoławczego z dnia 22 listopada 2011 r., którym oddalono wniosek
powódki kwestionujący zasadność i wysokość dokonanego wypowiedzenia
dotychczasowej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego. Można co najwyżej
przypuszczać – gdyż do kwestii tej Sąd Apelacyjny w ogóle się nie odniósł – że
takiej treści rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji mogło być konsekwencją
przyjęcia, że apelacją zaskarżono jedynie rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji
zawarte w punkcie drugim, oddalającym w pozostałym zakresie powództwo.
Jednakże przeczy temu treść uzasadnienia Sądu Apelacyjnego, w którym wyraźnie
wskazano – zgodnie ze stanem wynikającym z akt sprawy – że powódka
zaskarżyła apelacją cały wyrok. Tak wskazany zakres zaskarżenia apelacją
określał zarazem zakres kognicji Sądu drugiej instancji. Nawet ewentualne
7
nieistnienie po stronie powodowej tzw. gravamen, jako przyjmowanej
w orzecznictwie przesłanki warunkującej możliwość skutecznego wniesienia
apelacji – nie wdając się w ocenę tej kwestii pozostającej poza zakresem zarzutów
skargi kasacyjnej – powodowałoby konieczność odrzucenia apelacji
w niedopuszczalnej części. Poza tym, apelacja powódki ze względu na treść
zarzutów i korespondującymi z nimi wnioskami apelacji (o zmianę rozstrzygnięcia
zawartego w punkcie pierwszym zaskarżonego wyroku, ewentualnie o uchylenie
wyroku w całości) dotykała nie tylko rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego zawartego
w punkcie drugim, ale także w punkcie pierwszym. Drugą, przypuszczalną,
przyczyną rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji o analizowanej treści, mógł być
wzgląd na wynikający z art. 384 k.p.c. zakaz reformationis in peius. Jednakże
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Apelacyjny nie powołał się na
regulację zawartą w art. 384 k.p.c., ani nie dokonał oceny wniesionej apelacji
i sytuacji procesowej strony powodowej z uwzględnieniem tego przepisu. Ubocznie
tylko można wobec tego wskazać, że uwzględnienie przez sąd skutków zakazu
reformationis in peius nie uchyla konieczności wydania przez sąd drugiej instancji
rozstrzygnięcia co do wniesionej apelacji, wpływa natomiast na treść tego
rozstrzygnięcia.
Z tych względów uzasadniony był zarzut naruszenia art. 378 § 1
k.p.c. Uchybienie temu przepisowi miało istotny wpływ na wynik sprawy,
gdyż w jego następstwie Sąd Apelacyjny nie wydał rozstrzygnięcia co do
całej apelacji, w zakresie przysługującej mu kognicji. Nie bez znaczenia
są też okoliczności przytoczone przez stronę powodową w odpowiedzi
na skargę kasacyjną - kwestionujące stanowisko Sądu Apelacyjnego, który
przyjął, że powódka nie wniosła sprzeciwu do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego - co do których także nie odniósł się Sąd drugiej instancji. Z tych
względów orzeczono na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego postanowiono na podstawie art. 108 § 2
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
8