Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 27/14
UCHWAŁA
Dnia 26 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Anna Owczarek
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku G. P.
o zwolnienie od kosztów notarialnych,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 czerwca 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 4 lutego 2014 r.,
"Czy należy podwyższyć o stawkę podatku od towarów i usług
wynagrodzenie w wysokości maksymalnej stawki taksy notarialnej,
przyznawane notariuszowi od Skarbu Państwa, na podstawie art. 6 §
4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku - Prawo o notariacie (t.j.: Dz.U. z
2008, Nr 189, poz. 1158 ze zm.)?"
podjął uchwałę:
Wynagrodzenia notariusza wyznaczonego do dokonania
czynności notarialnej na podstawie art. 6 § 4 zd. 2 w zw. z art.
6 § 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn.
tekst: Dz. U. z 2014 r., poz. 164) nie podwyższa się o stawkę
podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju
czynności w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od
towarów i usług ( jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r., Nr 177, poz. 1054
ze zm.).
2
UZASADNIENIE
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w S. do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne powstało w sprawie, w której notariusz wyznaczony przez sąd do
dokonania żądanej przez stronę czynności notarialnej domagał się w trybie art. 6 §
4 zd. 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz. U. z
2014 r., poz. 164, dalej: „prawo o notariacie”) przyznania wynagrodzenia za
tę czynność w wysokości maksymalnej stawki taksy notarialnej zwiększonego
o stawkę podatku od towarów i usług.
Sąd Rejonowy w S. wniosek o zwiększenie tego wynagrodzenia oddalił.
Rozpatrując zażalenie notariusza na to postanowienie, Sąd Okręgowy w S.
powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym Sądowi
Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnieniu prawnym, przytoczonym
na wstępie uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 6 § 3 prawa o notariacie sąd po ustaleniu, że zachodzi
potrzeba dokonania czynności notarialnej, uwzględnia wniosek i wyznacza
notariusza do dokonania żądanej przez stronę czynności notarialnej. Przepis ten
w sposób samodzielny reguluje wyznaczenie notariusza. W przeciwieństwie do
unormowania art. 117 § 1 k.p.c., w którym jest mowa „o ustanowieniu dla strony
adwokata” oraz „o wyznaczeniu adwokata”, art. 6 § 3 prawa o notariacie
jednoznacznie stwierdza, że sąd wyznaczy notariusza do dokonania żądanej przez
stronę czynności notarialnej. Oznacza to, iż nie zwraca się do rady właściwej izby
notarialnej o wyznaczenie notariusza (por. analogię do art. 117 § 1 zd. 4 i 5 k.p.c.),
tylko obowiązkiem sądu jest wyznaczenie notariusza. Następuje ono w ramach
stosunku publiczno-prawnego w formie postanowienia, które wiąże wyznaczonego
notariusza (art. 6 § 3 prawa o notariacie w zw. z art. 365 § 1 k.p.c.). Na Skarbie
Państwa spoczywa obowiązek pokrycia przyznanego notariuszowi wynagrodzenia
za dokonaną czynność notarialną.
Wynagrodzenie przyznaje notariuszowi, na jego wniosek, sąd, który
wyznaczył notariusza, według taksy, o której mowa w art. 5 § 3 prawa o notariacie.
3
Na podstawie tego przepisu Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem z dnia
28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (jedn. tekst:
Dz. U. 2013 r., poz. 237, dalej „rozporządzenie w sprawie maksymalnych stawek”)
określił maksymalne stawki wynagrodzenia notariuszy za dokonanie czynności
notarialnych. Określenie maksymalnych stawek miało w zamierzeniu pełnić funkcję
ochronną w stosunku do uczestników obrotu, zapewniać większą dostępność
czynności notarialnych oraz przeciwdziałać zjawisku powstawania tzw. zaporowych
kosztów notarialnych.
Regulacja wynagrodzenia notariusza ma charakter szczegółowy; zawarta
jest w aktach różnej rangi, tj. ustawie i rozporządzeniu. Przepisy ustawy
o notariacie oraz rozporządzenia w sprawie maksymalnych stawek nie stanowią,
że przy ustaleniu wynagrodzenia notariusza bierze się pod uwagę należny od tego
wynagrodzenia podatek od towarów i usług ani że ustalone wynagrodzenie podlega
podwyższeniu o ten podatek. Ich wykładnia gramatyczna przemawia całkowicie
jednoznaczne i w sposób nie budzący żadnych wątpliwości przeciwko
podwyższeniu wynagrodzenia notariusza wyznaczonego przez sąd o podatek
od towarów i usług. Należy zaś domniemywać, że wolą ustawodawcy było
wyczerpujące ustalenie kryteriów, od których uzależnione jest ustalenie wysokości
wynagrodzenia notariusza. Skoro tak, to należy uznać za niedopuszczalną
wykładnię rozszerzającą przepisów regulujących wynagrodzenie notariusza.
W orzecznictwie podkreśla się szczegółowy i wyczerpujący charakter
regulacji wynagrodzenia za czynności dokonywane przez przedstawicieli takich
zawodów jak adwokaci, radcowie prawni, itp. Na gruncie wynagrodzenia
adwokackiego Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 25 stycznia 2007 r.,
III CZP 95/06 (OSNC 2007, nr 12, poz. 179). stwierdził, że unormowanie tego
wynagrodzenia jest wyłączne i wyczerpujące, także w odniesieniu do
opodatkowania usług adwokackich podatkiem od towarów i usług. Istotne
argumenty przemawiają za tym, że takie unormowanie było zamierzone przez
ustawodawcę, znane mu bowiem były wątpliwości prawne przedstawiane przez
niektórych przedstawicieli doktryny, a nawet sugestie wskazujące na potrzebę
unormowania wpływu opodatkowania usług prawniczych na wysokość opłat
adwokackich. Pogląd ten należy odnieść także do wynagrodzenia notariusza.
4
Za poglądem tym przemawia także wykładnia systemowa zewnętrzna.
Tam bowiem, gdzie ustawodawca chciał umożliwić doliczenie kwoty podatku od
towarów i usług do wysokości wynagrodzenia - uczynił to wyraźnie, jak w § 2 ust. 3
rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 461) i w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 490), stanowiącego, że w sprawach,
w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez adwokata (radcę
prawnego) ustanowionego z urzędu, opłatę za czynności adwokata (radcy
prawnego) z tytułu zastępstwa prawnego, sąd podwyższa o stawkę podatku od
towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku
od towarów i usług, obowiązujących w dniu orzekania o tych opłatach.
Reasumując, ustawodawca w regulacji wynagrodzenia za czynności
dokonywane przez przedstawicieli takich zawodów jak adwokaci, radcowie prawni,
itp. wprost wskazuje w jakich przypadkach przyznane im przez sąd wynagrodzenie
powinno zostać podwyższone o należny podatek od towarów i usług.
Spójność systemu wymaga przyjęcia poglądu, zgodnie z którym sąd może
podnieść ustalane wynagrodzenie o ten podatek, jeżeli tak wskazuje przepis.
Natomiast w rozporządzeniu w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej
nie ma takiego przepisu.
Na koniec, wprowadzenie w rozporządzeniu w sprawie maksymalnych
stawek taksy notarialnej maksymalnej stawki odróżnia wyraźnie sposób
kształtowania wynagrodzenia notariusza od zasad przyjętych przy ustalaniu
wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Gwarancyjna, ochronna funkcja
przyjętej w tym rozporządzeniu regulacji jest argumentem celowościowym
przemawiającym przeciwko dopuszczalności doliczania do wynagrodzenia
notariusza stawki podatku od towarów i usług w przypadku przyznania notariuszowi
wynagrodzenia w trybie art. 6 prawa o notariacie.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.
5