Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SW 37/14
POSTANOWIENIE
Dnia 1 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z protestu wyborczego J. W., J. W. i U. R.
przeciwko ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego,
przy udziale:
1) Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej,
2) Przewodniczącego Okręgowej Komisji Wyborczej Nr […] w G.,
3) Prokuratora Generalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 1 lipca 2014 r.,
postanawia:
pozostawić protest bez dalszego biegu.
UZASADNIENIE
J. W., J. W. i U. R. (obywatel Niemiec) wnieśli protest wyborczy przeciwko
ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego przeprowadzonych 25 maja 2014
r. zatytułowany: „protest wyborczy dotyczący zarzutów o popełnienie przestępstw
przed wyborami naruszającymi przepisy ustawy przez co mogącymi mieć wpływ na
przebieg głosowania”.
Wnoszący protest wyborczy zarzucili popełnienie przed wyborami „rażących
przestępstw z art. 248 ust. 1 k.k., art. 248 ust. 2 k.k., 248 ust. 3 k.k. w przedmiocie
ukrywania dokumentów wyborczych, polegających na dopuszczeniu się czynów
2
karalnych określonych w art. 270 k.k., 271 § 1 k.k. oraz art. 273 k.k. przez
funkcjonariuszy Urzędu Miejskiego w […], Urzędu Wojewódzkiego w […] oraz
Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w […] .
Zarzucane przestępstwa doprowadziły „do popełnienia fałszu intelektualnego
stałego rejestru wyborców w postaci celowego wyeliminowania skarżących z
rejestru, ukrywania faktu praworządnego adresu skarżących, a przez to meldunku
na pobyt stały oraz potwierdzania, iż dowody osobiste skarżących będących
obywatelami Polski są nieważne”.
Wnoszący protest wyborczy wnieśli o: 1) rozpatrzenie protestu i wydanie
orzeczenia potwierdzającego lub wykluczającego stawiane zarzuty, w trybie
wyborczym, 2) w przypadku potwierdzania zarzutów, zawiadomienia Prokuratora
Generalnego celem wszczęcia postępowania karnego dotyczącego funkcjonariuszy
wskazanych organów, 3) załączenie do akt protestu dokumentów wyborczych z
Obwodowej Komisji Wyborczej nr […], 4) przeprowadzenie dowodu ze wskazanych
w proteście dokumentów, 5) zobowiązanie Prezydenta Miasta […] do przesłania do
akt sprawy stosownej decyzji wydanej wskutek wniesionej skargi wyborczej (ustnej i
do protokołu) z dnia 25 maja 2014 r., 6) zobowiązanie zastępcy przewodniczącego
oraz przewodniczącego OKW nr […] do załączenia dokumentu potwierdzającego
lub wykluczającego dokonanie czynności prawnej polegającej na dopisaniu do listy
wyborczej celem zagwarantowania konstytucyjnego prawa do głosowania, 7) w
przypadku potwierdzenia stawianych zarzutów, nakazanie usunięcia ich skutków
prawnych i wprowadzenia do obiegu prawnego praworządnych ustaleń w kwestii
praworządnego adresu Skarżących i wpisania Ich na stałą listę wyborców, 8)
zawiadomienie na wskazany przez wnoszących protest wyborczy praworządny
adres o terminie i miejscu posiedzenia Sądu celem umożliwienia wzięcia w nim
udziału.
W uzasadnieniu protestu wnoszący podali, że 25 maja 2014 r. nie mogli
skorzystać z konstytucyjnego prawa do głosowania, gdyż nie figurowali jako
uprawnieni w rejestrach wyborców, którymi dysponowała Obwodowa Komisja
Wyborcza nr 21 […]. Na powyższe wnieśli skargę, najpierw ustną, następnie do
protokołu. Wylegitymowali się dowodami osobistymi wydanymi przez Prezydenta
Miasta […] ważnymi do 2021 r. Dowody osobiste J. W. i J. W. potwierdzają adres
3
zameldowania na ulicy […], który przynależny jest do Obwodowej Komisji
Wyborczej nr […]. Skarżący głosowali w obwodzie tej komisji podczas poprzednich
wyborów. W dniu 25 maja 2014 r. członkowie Komisji nie przyjęli od wnoszących
protest ich głosów, uniemożliwiając głosowanie. Odmowę tłumaczyli faktem braku
istnienia adresu potwierdzonego przez dokumenty dowodów osobistych.
Członkowie Komisji nie dopisali wnoszących protest na zapasowe listy, twierdzili,
że dowody osobiste są nieważne.
Wnoszący protest podali, że od 1996 r. zamieszkują pod adresem na ulicy
[…]. Obecnie trwa kolejne już postępowanie administracyjne dotyczące meldunku
wnoszących protest na pobyt stały pod adresem ul. […], w ramach którego
„ustalany” jest adres dla tej nieruchomości, choć jego prawidłowość potwierdza Kw
[…]. Obwodowa Komisja Wyborcza nr […] nie dysponowała rejestrem wyborców
począwszy od adresu powyżej ulicy […], gdyż na miejsce praworządnej ulicy T.,
wprowadzana jest nieistniejąca ulica […].
Wnoszący protest podnieśli, że doszło do bezprawnego pozbawienia ich
możliwości wzięcia udziału w głosowania do Parlamentu Europejskiego 25 maja
2014 r., gdyż wskutek fałszowania danych adresowych, a przez to danych
meldunkowych, jak też fałszowania dowodów osobistych, nie figurowali w rejestrze
wyborców, choć w poprzednich wyborach listy te prawidłowo potwierdzały ich
meldunek na pobyt stały pod adresem ul. […].
Państwowa Komisja Wyborcza, odnosząc się do protestu wyborczego,
wniosła o pozostawienie go bez dalszego biegu na podstawie art. 243 § § 1 w
związku z art. 82 § 1, 2 i 3 oraz art. 243 § 2 i w związku z art. 336 Kodeksu
wyborczego. Wnoszący protest zarzucili rzekome popełnienie szeregu przestępstw
przez wyborami, które spowodowały, że nie byli oni ujęci w rejestrze wyborców.
Zdaniem Komisji, wnoszący protest nie sformułowali w nim zarzutów, o jakich
mowa w art. 82 Kodeksu wyborczego.
Prokurator Generalny, zajmując stanowisko co do zasadności protestu
wyborczego, wniósł o pozostawienie go bez dalszego biegu na podstawie art. 243 §
1 i 2 w związku z art. 336 Kodeksu wyborczego.
Przewodnicząca Okręgowej Komisji Wyborczej w […] wniosła o uznanie
zarzutów protestu za bezzasadne.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Według art. 82 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy
(Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.), protest przeciwko ważności wyborów, ważności
wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby może być wniesiony z powodu:
1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale
XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie
wyników głosowania lub wyników wyborów lub 2) naruszenia przepisów Kodeksu
wyborczego dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników
wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów. Na podstawie art. 336 Kodeksu
wyborczego do protestów wyborczych i postępowania w sprawie stwierdzenia
ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego stosuje się odpowiednio przepisy
art. 241-246 tej ustawy.
Zgodnie z art. 241 § 3 Kodeksu wyborczego, wnoszący protest powinien
sformułować w nim zarzuty oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których
opiera swoje zarzuty. Zarzuty powinny nawiązywać do przedmiotu (przesłanek)
protestu, czyli do treści art. 82 § 1 Kodeksu wyborczego. Według art. 243 § 1
Kodeksu, Sąd Najwyższy pozostawia bez dalszego biegu protest wniesiony przez
osobę do tego nieuprawnioną lub niespełniający warunków określonych w art. 241
Kodeksu. Według art. 243 § 2 tej ustawy, Sąd Najwyższy pozostawia bez dalszego
biegu protest dotyczący sprawy, co do której w Kodeksie przewiduje się możliwość
wniesienia przed dniem głosowania skargi lub odwołania do sądu lub do
Państwowej Komisji Wyborczej.
2. Z okoliczności faktycznych przytoczonych w proteście oraz z załączonych
do protestu dokumentów wynika, że wnoszący protest nie figurowali w dniu
wyborów w spisie wyborców w Obwodowej Komisji Wyborczej nr […] i to stanowiło
przyczynę odmowy wydania im kart do głosowania w tej komisji. Nie zostali
umieszczeni w spisie wyborców dla tego obwodu prawdopodobnie ze względu na
zmianę nazwy ulicy i numeru posesji – z ul. […] na ul. […] (por. zawiadomienie z 11
października 2013 r. przesłane przez Urząd Miejski w […] Wydział Geodezji, z
którego wynika, że dla budynku zlokalizowanego na działce oznaczonej numerem
5
[…] ustalono z urzędu adres ul. […]; dokument załączono do protestu wyborczego).
Z dokumentów dołączonych do protestu wynika również, że wnoszący protest mieli
świadomość, że toczy się postępowanie dotyczące wymeldowania ich z pobytu
stałego przy ul. […] (por. pismo Wojewody z 11 marca 2014 r. do Urzędu Miasta […]
Wydziału Geodezji: „W związku z prowadzonym postępowaniem odwoławczym,
dotyczącym zameldowania Pani U.W., Pana U. R., Pana J. W. na pobyt stały przy
ulicy […], proszę o udzielenie informacji, czy w związku z ustaleniem adresu (ul.
[…]) dla nieruchomości położonej na działce nr […], informowaliście Państwo Sąd
Rejonowy […] o niniejszej zmianie, w celu aktualizacji księgi wieczystej (…).
Dotychczas w księdze wieczystej, pod wyżej wskazanym numerem (…) figuruje „ul.
[…]”, co utrudnia podjęcie rozstrzygnięcia w przedmiocie zameldowania
wymienionych na pobyt stały pod właściwym adresem.”). Ponadto z dokumentów
dołączonych do protestu (por. fotografia protokołu przyjęcia zastrzeżeń wyborców
sporządzonego przez członka Obwodowej Komisji Wyborczej […]) wynika, że
wnoszącym protest nie wydano kart do głosowania, ponieważ nie zostali
umieszczeni „na listach wyborczych”, czyli w rejestrze wyborców, a następnie w
spisie wyborców przypisanych do tego obwodu głosowania, ponieważ zostali
wymeldowani z adresu przy ul. […] ujawnionego w dowodach osobistych (co
dotyczy obywateli Polski: J. W. i J. W.).
3. Jak wynika z wyjaśnień Przewodniczącej Okręgowej Komisji Wyborczej w
[…], wnoszący protest J. W. i U. R. w dniu wyborów nie figurowali w rejestrze
wyborców miasta […] i tym samym nie figurowali w spisie wyborców. Urząd Miasta
nie miał również informacji co do umieszczenia wnoszących protest w rejestrze
wyborców prowadzonym przez inne jednostki samorządu terytorialnego wchodzące
w skład okręgu wyborczego nr […]. Zdaniem Przewodniczącej OKW w […]
wnoszący protest nie spełniają warunku z art. 82 § 2 Kodeksu wyborczego – nie są
tym samym uprawnieni do wniesienia protestu. Natomiast wnoszący protest J. W.
nie został pominięty w spisie wyborców – został umieszczony w spisie wyborców
sporządzonym dla obwodu głosowania nr […], właściwym dla adresu jego
zameldowania przy ul. […]. W tym obwodzie mógł wziąć udział w głosowaniu.
W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 82 § 2 Kodeksu
wyborczego, protest przeciwko ważności wyborów z powodu dopuszczenia się
6
przestępstwa przeciwko wyborom, o którym mowa w art. 82 § 1 pkt 1, lub
naruszenia przez właściwy organ wyborczy przepisów Kodeksu dotyczących
głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów może wnieść
wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców
w jednym z obwodów głosowania. Według art. 82 § 3 Kodeksu wyborczego, protest
przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi posła
do Parlamentu Europejskiego może wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu
wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania
na obszarze danego okręgu wyborczego. Jak wynika z przytoczonych przepisów,
protest może być wniesiony przez osobę ujęta w spisie wyborców. Wnoszący
protest twierdzą, że nie zostali ujęci w spisie wyborców. (Przyczyną tego była
zmiana nazwy ulicy, przy której byli zameldowani w 2011 r., oraz toczące się
postępowanie administracyjne o ich wymeldowanie.). Nieumieszczenie wnoszących
protest w spisie wyborców stanowiłoby przeszkodę do merytorycznego rozpoznania
protestu, ponieważ nie byliby osobami uprawnionymi do jego wniesienia. Jednak
nie z tej przyczyny Sąd Najwyższy pozostawił protest bez dalszego biegu.
4. Wnoszący protest formułują w nim zarzut popełnienia przed wyborami
szeregu przestępstw, które – jak można wnosić z uzasadnienia protestu –
spowodowały, że nie zostali ujęci w rejestrze wyborców. O zarzucie popełnienia
przestępstw został powiadomiony Prokurator Generalny (art. 243 § 3 Kodeksu
wyborczego) przez przesłanie mu odpisu protestu. Faktycznie wnoszącym protest
chodzi jednak przede wszystkim o uniemożliwienie im udziału w głosowaniu na
skutek nieumieszczenia ich w spisie wyborców.
Zgodnie z art. 243 § 2 Kodeksu wyborczego, Sąd Najwyższy pozostawia bez
dalszego biegu protest dotyczący sprawy, co do której w Kodeksie przewiduje się
możliwość wniesienia przed dniem głosowania skargi lub odwołania do sądu lub do
Państwowej Komisji Wyborczej.
Protest wniesiony przez J. W., J. W. i U. R. dotyczy pominięcia (nieujęcia)
ich w rejestrze wyborców, który stanowił podstawę sporządzenia spisu wyborców.
Kodeks wyborczy w art. 18-25 reguluje zasady sporządzania rejestru wyborców, a
w art. 26-37 zasady sporządzania spisu wyborców. Z przepisów tych wynika,
między innymi, że stały rejestr wyborców obejmuje osoby stale zamieszkałe na
7
obszarze gminy, którym przysługuje prawo wybierania (art. 18 § 1). Rejestr
wyborców stanowi zbiór danych osobowych z ewidencji ludności (art. 18 § 2).
Rejestr wyborców służy do sporządzania spisów wyborców uprawnionych do
udziału w wyborach (art. 18 § 4). Rejestr wyborców potwierdza prawo wybierania
(art. 18 § 5). Wyborcy będący obywatelami polskimi, zameldowani na obszarze
gminy na pobyt stały są wpisywani do rejestru wyborców z urzędu (art. 18 § 8).
Rejestr wyborców obejmuje także obywateli Unii Europejskiej niebędących
obywatelami polskimi, stale zamieszkałych na obszarze gminy i uprawnionych do
korzystania z praw wyborczych w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 18 § 9). Rejestr
wyborców prowadzi gmina jako zadanie zlecone (art. 18 § 11). Wyborcy stale
zamieszkali na obszarze gminy bez zameldowania na pobyt stały wpisywani są do
rejestru wyborców, jeżeli złożą w tej sprawie w urzędzie gminy pisemny wniosek
(art. 19 § 1). Dotyczy to odpowiednio wyborcy nigdzie niezamieszkałego,
przebywającego stale na obszarze gminy (art. 19 § 2). Wyborcy stale zamieszkali
na obszarze gminy pod innym adresem aniżeli adres ich zameldowania na pobyt
stały na obszarze tej gminy mogą być wpisani do rejestru wyborców pod adresem
stałego zamieszkania, jeżeli złożą w tej sprawie w urzędzie gminy odpowiedni
wniosek wraz ze wskazaniem adresu ostatniego zameldowania na pobyt stały na
obszarze gminy (art. 19 § 3). Decyzję o wpisaniu lub o odmowie wpisania do
rejestru wyborców osoby, o której mowa w art. 19, wydaje wójt, w terminie 3 dni od
dnia wniesienia wniosku. Decyzję o odmowie wpisania do rejestru wyborców, wraz
z uzasadnieniem, niezwłocznie doręcza się wnioskodawcy (art. 20 § 1). Od decyzji
w sprawie odmowy wpisania do rejestru wyborców przysługuje prawo wniesienia
skargi do właściwego miejscowo sądu rejonowego. Skargę wnosi się za
pośrednictwem wójta, w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji. Wójt przekazuje
sądowi niezwłocznie skargę wraz z decyzją i aktami sprawy. Wójt może też
niezwłocznie zmienić albo uchylić swoją decyzję, jeżeli uzna skargę w całości za
zasadną (art. 20 § 4). Sąd rozpoznaje skargę, w postępowaniu nieprocesowym, w
terminie 3 dni od dnia jej doręczenia (art. 20 § 5). Każdy może wnieść do wójta
reklamację na nieprawidłowości w rejestrze wyborców, w szczególności w sprawie:
1) pominięcia wyborcy w rejestrze wyborców; 2) wpisania do rejestru wyborców
osoby, która nie ma prawa wybierania; 3) niewłaściwych danych o osobach
8
wpisanych do rejestru wyborców; 4) ujęcia w rejestrze wyborców osoby, która nie
zamieszkuje stale na obszarze gminy (art. 22 § 1). Wójt obowiązany jest rozpatrzyć
reklamację, w terminie 3 dni od dnia jej wniesienia, i wydać decyzję w sprawie
(art. 22 § 3). Na decyzję nieuwzględniającą reklamacji lub powodującą skreślenie z
rejestru wyborców wnoszący reklamację bądź osoba skreślona z rejestru wyborców
może wnieść, w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji, skargę za
pośrednictwem wójta do właściwego miejscowo sądu rejonowego. Przepisy art. 20
§ 4 i 5 stosuje się odpowiednio (art. 22 § 5). Osoby, którym przysługuje prawo
wybierania, wpisuje się do spisu wyborców (art. 26 § 1). Spis wyborców jest
sporządzany i aktualizowany przez gminę, jako zadanie zlecone, na podstawie
rejestru wyborców (art. 26 § 10). Między 21 a 8 dniem przed dniem wyborów każdy
wyborca może sprawdzić w urzędzie gminy, w której spis wyborców został
sporządzony, czy został w spisie uwzględniony (art. 36 § 1). Spis wyborców jest
udostępniany do wglądu w urzędzie gminy (art. 36 § 2). Wójt powiadamia
wyborców, w sposób zwyczajowo przyjęty, o sporządzeniu spisu wyborców oraz o
miejscu i czasie jego udostępniania (art. 36 § 3). Każdy może wnieść do wójta,
który sporządził spis wyborców, reklamację w sprawie nieprawidłowości
sporządzenia spisu (art. 37 § 1). W sprawach reklamacji stosuje się odpowiednio
art. 22, z tym że terminy rozpatrzenia reklamacji i wniesienia skargi do sądu
rejonowego wynoszą 2 dni (art. 37 § 2).
Jak wynika z przytoczonych przepisów, Kodeks wyborczy przewiduje
możliwość wniesienia do sądu rejonowego skargi na decyzję wójta (burmistrza,
prezydenta miasta) w sprawie odmowy wpisania do rejestru wyborców (art. 20 § 4 i
5), możliwość wniesienia reklamacji na nieprawidłowości w rejestrze wyborów oraz
spisie wyborców, wreszcie skargi na decyzję wójta nieuwzględniającą reklamacji
lub powodującą skreślenie z rejestru wyborców (art. 22 § 5), a także decyzję
nieuwzględniającą reklamacji w sprawie sporządzenia spisu wyborców (art. 37 § 1 i
2).
Ponieważ w kwestii pominięcia wyborcy w rejestrze wyborców lub w spisie
wyborców Kodeks wyborczy przewiduje możliwość wniesienia przed dniem
głosowania reklamacji do wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a następnie skargi
do sądu rejonowego, należało pozostawić protest bez dalszego biegu na podstawie
9
art. 243 § 2 Kodeksu wyborczego. Wnoszący protest powinni byli skorzystać z drogi
opisanej powyżej, co mogłoby (powinno było) doprowadzić do umieszczenia ich w
spisie wyborców.
5. Z treści protestu wynika, że jeden z wnoszących protest – U. R. – jest
obywatelem Niemiec. Zgodnie z przepisami Kodeksu wyborczego obywatele Unii
Europejskiej niebędący obywatelami polskimi wpisywani są do rejestru wyborców
na swój wniosek. Z protestu nie wynika jednak, aby U. R. składał odpowiedni
wniosek o wpisanie go do rejestru wyborców na terenie miasta […].
Wnoszący protest obywatele polscy – J. W. oraz J. W. – nawet jeśli zostali
wymeldowani z ul. […], choćby niezgodnie z prawem (jak sami twierdzą), co mogło
być przyczyną skreślenia z rejestru wyborców i nieumieszczenia w spisie wyborów,
mogli złożyć wniosek o wpisanie do stałego rejestru wyborców i do spisu wyborców
na podstawie przytoczonych wcześniej przepisów Kodeksu wyborczego. Mieli
również możliwość ustalenia przed dniem wyborów, czy są ujęci w rejestrze
wyborców i spisie wyborców, ponieważ Kodeks wyborczy zapewnia każdemu
zainteresowanemu możliwość wglądu zarówno do rejestru, jak i spisu wyborców.
Powinni byli dokonać takich ustaleń, skoro toczyło się (o czym wiedzieli)
postępowanie administracyjne dotyczące ich zameldowania w budynku
usytuowanym na nieruchomości położonej na działce nr […], objętej sporem także
w zakresie prawidłowego oznaczenia administracyjnego.
Ponadto wnoszący protest J. W. nie został pominięty w spisie wyborców –
został umieszczony w spisie wyborców sporządzonym dla obwodu głosowania nr
[…], właściwym dla adresu jego zameldowania przy ul. […]. W tym obwodzie mógł
wziąć udział w głosowaniu.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy pozostawił protest bez rozpoznania
na podstawie art. 243 § 2 Kodeksu wyborczego.