Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 551/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa N. Spółki z o.o. w R.
przeciwko T. D. Spółce z o.o. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 sierpnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację strony
powodowej co do kwoty 162.064,80 zł (pkt 2) oraz w części
dotyczącej orzeczenia o kosztach procesu (pkt 1 ppkt b i c oraz
pkt 3) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W., po łącznym rozpoznaniu - na podstawie art. 219 k.p.c.
- dwóch spraw z powództwa N. spółki z o.o. z siedzibą w R. przeciwko T. D. spółce
z o.o. z siedzibą w W. (o zasądzenie kwot 163.203 zł z tytułu wynagrodzenia za
wyświadczoną usługę w postaci ochrony budowy osiedla mieszkaniowego oraz
kwoty 162.064,80 zł z tytułu utraconych korzyści w związku z przedwczesnym
rozwiązaniem umowy zawartej między stronami) wyrokiem z 15 maja 2012 r., ...
896/10, zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 347,09 zł z
ustawowymi odsetkami z powództwa o wynagrodzenie i oddalając to powództwo w
pozostałej części oraz oddalając w całości powództwo o zwrot utraconych korzyści.
Uwzględniając w znacznej części apelację powodowej spółki, Sąd
Apelacyjny wyrokiem z 12 maja 2013 r., … 1113/12, zmienił wymieniony wyrok
Sądu pierwszej instancji zakresie powództwa o wynagrodzenie w ten sposób, że
zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 162.855,36 zł z
ustawowymi odsetkami i oddalając to powództwo w pozostałej części. Oddalił także
dalej idącą apelację (dotyczącą rozstrzygnięcia o powództwie o wyrównanie
utraconych korzyści).
Sąd Apelacyjny podzielając stanowisko Sądu Okręgowego, że nie było
podstawy do wypowiedzenia przez stronę pozwaną łączącej strony umowy ze
skutkiem natychmiastowym, przyjął jednak, iż powództwo odszkodowawcze
związane z utraconymi korzyściami podlegało oddaleniu, a to wobec nie
udowodnienia przez stronę powodową - wbrew art. 6 k.c. - zakresu i wysokości
uszczerbku. Podkreślił, że w wypadku prawidłowego wypowiedzenia umowy przez
stronę pozwaną, powodowa spółka uzyskałaby wprawdzie wynagrodzenie za
dwumiesięczny okres wypowiedzenia, tj. kwotę 162.064,80 zł, lecz kwoty tej nie
można utożsamiać z utraconym dochodem (utraconą korzyścią). Uwzględnić
bowiem trzeba, że strona powodowa musiałaby ponieść określone koszty
w związku z wykonaniem umowy (wynagrodzenie pracowników ochrony i inne
koszty realizacji świadczenia). Skoro więc z tych przyczyn omawiane powództwo
podlegało oddaleniu, to również należało w tym zakresie oddalić apelację. Innymi
słowy, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji co do tego powództwa, chociaż
odmiennie umotywowane, ostatecznie było prawidłowe.
3
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w zakresie, którym
oddalono apelację ponad kwotę 162.855,36 zł, strona powodowa, powołując się na
obie podstawy kasacyjne przewidziane w art. 3983
§ 1 k.p.c., zarzuciła, że wyrok
ten zapadł z naruszeniem art 6 w zw. z art. 361 § 2 i art. 471 k.c. oraz
z naruszeniem art 232 w zw. z art 316 § 2, art. 328 § 2 i art 233 § 1 k.p.c., a także
z naruszeniem art. 230 i 322 k.p.c.
Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej
części i jego zmianę przez zasądzenie od strony pozwanej na jej rzecz kwoty
162.064,80 zł z ustawowymi odsetkami ewentualnie o uchylenie tego
w zaskarżonej części i przekazanie sprawy wyroku Sądu Apelacyjnego do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W razie powołania się przez skarżącego na obie podstawy kasacyjne
zachodzi konieczność rozważenia w pierwszej kolejności podstawy przewidzianej
w art 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Zawarte bowiem w skardze kasacyjnej zarzuty i wywody
w odniesieniu do naruszenia prawa materialnego - niezależnie od postaci
zarzucanego naruszenia - mogą być właściwie ocenione tylko w kontekście
prawidłowo ustalonego stanu faktycznego danej sprawy. Inną kwestią jest, że w
realiach procesowych niniejszego postępowania kasacyjnego stwierdzenie to musi
ulec pewnej korekcie, gdyż wskazane w ramach podstawy kasacyjnej określonej w
art 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. niektóre z przepisów prawa materialnego, które, zdaniem
skarżącego, zostały naruszone przez Sąd Apelacyjny, mają w znacznym stopniu
naturę procesową. Chodziłoby tu o art. 6 i 471 k.c. Zatem naruszenie tych
artykułów przez Sąd drugiej instancji w niektórych aspektach może być nawet
przytaczane w ramach drugiej podstawy kasacyjnej.
Nasuwa się też druga uwaga wstępna. Otóż w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej skarżący, jak wskazano wyżej, zgłosił m.in. zarzut naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. przez dokonanie wadliwej oceny zebranego w sprawie materiału
dowodowego. Jak zaś wiadomo, na gruncie obowiązującego stanu prawnego
w orzecznictwie Sądu Najwyższego konsekwentnie przyjmuje się, że zgłaszanie
tego rodzaju zarzutu jest z góry skazane na niepowodzenie, gdyż wobec regulacji
zawartej w art. 3983
§ 3 i art. 39813
§ 2 k.p.c. jest to niedopuszczalne. Inaczej
4
mówiąc, zgodnie z wykładnią, która przeważyła w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. nie może stanowić samodzielnej podstawy kasacji
Z lektury uzasadnienia rozpatrywanej skargi kasacyjnej wynika, że
zasadniczą kwestią dla oceny jej zasadności powinno być ustosunkowanie się do
zarzutu naruszenia art. 230 k.p.c. W myśl tego artykułu, gdy strona nie wypowie się
co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej
rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Według skarżącej, skoro w toku
sprawy strona pozwana nie podważała jej twierdzenia dotyczącego wysokości
dochodzonego roszczenia odszkodowawczego oraz nie zakwestionowała
przeprowadzonych na tę okoliczność dowodów, to tym samym doszło do
naruszenia art 230 k.p.c. (w zw. z art. 391 k.p.c.) przez Sąd drugiej instancji, a to
wobec przyjęcia, iż omawiane powództwo podlegało oddaleniu, gdyż strona
powodowa określając szkodę nie uwzględniła nieponiesionych (zaoszczędzonych)
kosztów w związku z niewykonywaniem umowy w dwumiesięcznym okresie
wypowiedzenia umowy.
Zarzut skarżącej należy podzielić z kilku powodów.
Przede wszystkim jednak trzeba wyraźnie zastrzec, że na pozwanym
spoczywa obowiązek wdania się w spór co do istoty sprawy (art 221 k.p.c.).
Realizując ten obowiązek, pozwany, jako strona postępowania, ma obowiązek
dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą oraz przedstawiać
dowody (art. 3 k.p.c.). Zaniedbanie tego obowiązku może uzasadniać negatywne
konsekwencje procesowe, w tym w postaci przyjęcia przez sąd dorozumianego
przyznania faktu podniesionego przez stronę przeciwną. Przyznanie faktów może
mieć dwie postaci: przyznania wyraźnego, uregulowanego w art. 229 k.p.c., oraz
przyznania dorozumianego, o którym mowa w art. 230 k.p.c. Według tego przepisu,
gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając
na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Wymienione
przepisy stanowią, obok przepisów zawartych w art. 228, 231 i 234 k.p.c., podstawę
dokonywania przez sąd bezdowodowych ustaleń w sprawie. Celem art. 230 k.p.c.
nie jest więc wzmacnianie ustaleń co do faktów, które nie znajdują dostatecznego
uzasadnienia w dowodach przeprowadzonych w sprawie. Zastosowanie tego
przepisu wchodzi w rachubę jedynie wówczas, gdy jest to uzasadnione wynikiem
5
całej rozprawy. Oznacza to konieczność uwzględnienia zarówno postawy
procesowej strony, jak również ostatecznych wyników postępowania dowodowego.
Należy także uwzględnić kontradyktoryjny charakter procesu cywilnego.
Odnośnie do postawy strony zastosowanie art. 230 k.p.c. nie jest
uzasadnione wówczas, gdy strona nie wypowiedziała się co do określonych
twierdzeń strony przeciwnej, ale przyjęcie dorozumianego przyznania tych
okoliczności byłoby sprzeczne z jej postawą procesową, w szczególności jej
twierdzeniami co do innych faktów lub zajętym stanowiskiem wobec zgłoszonego
przez stronę przeciwną roszczenia, czy podniesionego zarzutu. W wyroku
z 25 lutego 2010 r., I CSK 348/09 (niepublik.), Sąd Najwyższy przyjął, że art. 230
k.p.c. może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy wynik całej rozprawy prowadzi
do jednoznacznego wniosku, że strona przeciwna nie zamierzała zaprzeczyć
faktom. W razie wątpliwości nie można stosować art. 230 k.p.c. Wynik całej
rozprawy - jak to przewiduje art. 230 k.p.c. - będzie sprzeciwiał się jego
zastosowania, wtedy gdy przyjęciu określonych ustaleń faktycznych sprzeciwiają
się inne ustalenia faktyczne dokonane przez sąd w sprawie.
W niniejszej sprawie w świetle jej okoliczności i realiów procesowych była
potrzeba bardziej wszechstronnego niż to miało miejsce rozpatrzenia kwestii
rezygnacji z ewentualnego zastosowania art. 230 k.p.c. Wszak strona pozwana nie
zaprzeczała istnieniu samej wierzytelności skarżącej z tytułu przedwczesnego
rozwiązania umowy. Poza tym należy podkreślić, nader istotną okoliczność,
a mianowicie, że postępowanie w sprawie toczyło się przed Sądem pierwszej
instancji według przepisów kodeksu postępowania cywilnego obowiązujących do
3 maja 2012 r. Stosownie bowiem do art. 9 ustawy z 16 września 2011 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
233, poz. 1381), do postępowań w sprawach gospodarczych wszczętych przed
dniem wejścia tej ustawy w życie stosuje się przepisy rozdziału z działu IVa (pozew
strony powodowej wpłynął do Sądu Okręgowego 23 lipca 2010 r.) Oznacza to, że
stronę pozwaną - wobec wydania wobec niej upominawczego nakazu zapłaty -
obciążał obowiązek respektowania zasady prekluzji dowodowej, wynikającej z art.
47914a
w z w. z art. 47914
§ 2 k.p.c., skutkującej pominięciem spóźnionych
twierdzeń, zarzutów oraz dowodów. Nadmieniony materiał procesowy powinien
6
zatem zostać przez nią wprowadzony do zawisłego procesu już w sprzeciwie od
nakazu zapłaty z 27 września 2010 r., … 613/10. Jej zaniechanie w tym zakresie
nie może pociągać negatywnych skutków dla strony przeciwnej. A tak się stało w
wyniku zaniechania przez Sad Apelacyjny wszechstronnego rozpatrzenia potrzeby
zastosowania art. 230 k.p.c.
Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa
przekazaniu do ponownego rozpoznania. W związku zaś z takim stanem rzeczy nie
ma potrzeby ustosunkowywania się do pozostałych zarzutów zawartych w skardze
kasacyjnej, ponieważ stały się one bezprzedmiotowe lub nieistotne
Z przedstawionych natomiast wcześniej względów Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.