Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 262/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński
SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)
Protokolant Jolanta Włostowska
w sprawie G. K., K. K., A. D. i S. L.
skazanych z art. 65 § 3 i in. k.k.s.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 25 września 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 18 czerwca 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w C.
z dnia 26 października 2012 r.
uchyla wyrok w zaskarżonej części co do G. K., K. K., A. D. i S.
L., w zakresie orzeczenia o karze, i sprawę w tej części
przekazuje do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym Sądowi Okręgowemu w L.
UZASADNIENIE
Prokurator Generalny wniósł kasację od wyroku Sądu Okręgowego w L. z
2
dnia 18 czerwca 2013 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w C. z
dnia 26 października 2012 r. w części dotyczącej orzeczenia o karze, skarżąc to
orzeczenie na korzyść G. K., I. R., K. K., A. D. i S. L. W skardze tej zarzucił „rażące
i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego
procesowego - art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k. i art. 435 k.p.k., polegające
na nieprzeprowadzeniu prawidłowej kontroli odwoławczej zaskarżonego na korzyść
oskarżonych wyroku Sądu Rejonowego w C., w wyniku czego nie dostrzeżono, że
wyrok ten jest oczywiście niesprawiedliwy, gdyż rażąco narusza art. 65 § 3 k.k.s.
poprzez wymierzenie oskarżonym kar pozbawienia wolności, podczas gdy
określone w tym przepisie przestępstwo skarbowe zagrożone jest jedynie karą
grzywny, co obligowało sąd odwoławczy do zmiany lub uchylenia wyroku wobec
oskarżonych G. K., K. K., A. D. i S. L. w części dotyczącej orzeczenia o karze i
przekazania w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji
oraz na podstawie art. 435 k.p.k. wydania takiego samego rozstrzygnięcia wobec
oskarżonego I. R”. Na powyższej podstawie wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w stopniu pozwalającym na jej uwzględnienie w trybie
określonym w art. 535 § 5 k.p.k. Zasadność wysuniętego w skardze zarzutu
potwierdza stwierdzony stan sprawy, który w związku z wielością osób skazanych
oraz obszernością stawianych im zarzutów należy – dla przejrzystości uzasadnionej
treścią kasacji – przedstawić w skondensowanej formie.
Mianowicie, prokurator wystąpił z oskarżeniem przeciwko 9 osobom,
zarzucając im popełnienie, w większości wspólnie i w porozumieniu, w różnych
konfiguracjach osobowych, przestępstw, polegających na wielokrotnym (w
podanym czasie) przechowywaniu wyrobów tytoniowych (w jednym wypadku także
alkoholowych) nieoznaczonych obowiązującymi polskimi znakami skarbowymi
akcyzy, przy uczynieniu sobie z popełnionych przez oskarżonych przestępstw
skarbowych stałego źródła dochodu – dla których to czynów podano w zarzutach
poszczególne kwoty należności celnych oraz kwoty narażenia Skarbu Państwa na
uszczuplenie podatku akcyzowego. Przestępstwa te w akcie oskarżenia zostały
3
zakwalifikowane na podstawie art. 65 § 3 k.k.s. w zw. z art. 65 § 1 k.k.s. w zb. z art.
91 § 3 k.k.s. w zw. z art. 91 § 1 k.k.s. w zw. z art 7 § 1 k.k.s. w zw. z art 6 § 2 k.k.s.
w zw. z art 37 § 1 pkt 2 k.k.s.
Po rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w C., wyrokiem z dnia 26 października
2012 r., P. Ł. uniewinnił od stawianego mu zarzutu, natomiast pozostałych
oskarżonych uznał za winnych popełnienia zarzucanych im czynów, zmieniając ich
opis – w szczególności przez przyjęcie, że oskarżeni działali wielokrotnie w krótkich
odstępach czasu z wykorzystaniem tej samej sposobności oraz przez
wyeliminowanie ustalenia o uczynieniu sobie z popełnionych przez nich
przestępstw stałego źródła dochodu, a także przez doprecyzowanie, że opisywane
wyroby tytoniowe stanowiły przedmiot czynu z art. 63 i 86 k.k.s. Przestępstwa
przypisane w ten sposób G.K. i A. D. zostały zakwalifikowane na podstawie art. 65
§ 3 k.k.s. w z w. z art. 65 § 1 k.k.s. w zb. z art. 91 § 3 k.k.s. w zw. z art. 91 § 1 k.k.s.
w zw. z art. 7 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s., przypisane zaś I. R., J. J., J. H., K.
K., S. L. i R. Z. na podstawie art. 65 § 3 k.k.s. w zw. z art. 65 § 1 k.k.s. w zb. z art.
91 § 4 k.k.s. w zw. z art. 91 § 1 k.k.s. w zw. z art. 7 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2
k.k.s. Wskazane przepisy, odpowiednio, zostały przyjęte za podstawę skazania
wymienionych oskarżonych, natomiast za podstawę wymierzenia im wszystkim kar
Sąd Rejonowy przyjął przepisy art. 65 § 3 k.k.s. w zw. z art. 7 § 2 k.k.s. i na tak
wskazanej podstawie wymierzył:
G. K. i A. D. – kary 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w
wysokości 200 stawek dziennych po 50 zł stawka,
I. R. i K. K. – kary 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w
wymiarze, odpowiednio, 160 i 180 stawek dziennych, licząc po 50 zł za stawkę
S. L. - kary 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w wysokości 120
stawek dziennych po 50 zł stawka,
oraz
J.J., J. H. i R. Z. - kary grzywny w rozmiarze, odpowiednio, 200, 180 i 60
stawek dziennych, licząc po 50 zł za stawkę.
Wykonanie orzeczonych wobec wszystkich oskarżonych kar pozbawienia
wolności Sąd Rejonowy warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 2 lata.
Orzekł ponadto o dowodach rzeczowych, rozstrzygając o ich przepadku na rzecz
4
Skarbu Państwa przez zniszczenie, oraz o kosztach procesu.
Zestawienie unormowań przyjętych za podstawę skazania oskarżonych G. K.,
A.D., I. R., K. K. i S. L., w szczególności zaś zestawienie przepisu art. 65 § 3 k.k.s.,
stanowiącego w zw. z art. 7 § 2 k.k.s. podstawę wymierzenia im kar, z karami
orzeczonymi wobec wymienionych oskarżonych świadczy wprost, że
rozstrzygające o nich orzeczenia w rażący sposób naruszają wymieniony przepis
prawa materialnego. Treść uregulowania art. 65 § 3 k.k.s. (podobnie jak art. 91 § 3 i
§ 4 k.k.s.) nie pozostawia bowiem wątpliwości, że za stypizowane w nim
przestępstwo (z uwagi na ustalone kwoty narażonego na uszczuplenie podatku
akcyzowego i należności celnych wskazanie w podstawie skazania typów
podstawowych z art. 65 § 1 i art. 91 § 1 k.k.s. nie ma znaczenia) grozi tylko kara
grzywny. Karę taką wymierzono J. J., J. H. i R. Z., gdy tymczasem wobec
wymienionych powyżej oskarżonych orzeczono karę pozbawienia wolności, w
przytoczonym przepisie nieprzewidzianą. Jest zatem oczywiste, że wymierzając
taką karę popełniono błąd prawny polegający na niewłaściwym zastosowaniu
unormowania art. 65 § 3 k.k.s. w zakresie określającym sankcję karną. Dodatkowo
tylko wypada zauważyć, o czym już nadmieniono wcześniej, że ani w opisie czynów
przypisanych oskarżonym, ani w odpowiadającej temu opisowi kwalifikacji prawnej
nie przyjęto – inaczej, niż w akcie oskarżenia – żadnych podstaw do
nadzwyczajnego obostrzenia kary, zwłaszcza określonej w art. 37 § 1 pkt. 2 k.k.s.
(a także w pkt. 3), co zostało szczegółowo objaśnione w pisemnych motywach
wyroku Sądu Rejonowego.
Powyższy wyrok zaskarżyli apelacjami osobistymi oskarżeni G. K. i A. D. oraz
J. J., a ponadto obrońca oskarżonych K.K. i S. L. oraz J. H. Oskarżony I. R.
apelacji nie wniósł.
G. K. zaskarżył wyrok w części dotyczącej wymiaru kary, zarzucając jej
rażącą niewspółmierność i wnosząc o złagodzenie kary pozbawienia wolności oraz
o obniżenie liczby stawek dziennych do 50.
A. D. oraz obrońca K. K. i S. L. zaskarżyli natomiast wyrok w całości,
zarzucając mu obrazę szeregu przepisów procesowych oraz błędy w ustaleniach
faktycznych przyjętych za podstawę wyrokowania, a także rażącą
niewspółmierność orzeczonych kar pozbawienia wolności i grzywny. Wymienieni
5
skarżący wnosili o zmianę wyroku i uniewinnienie, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania. A. D. złożył ponadto wniosek ewentualny o znaczne złagodzenie
wymierzonych mu kar pozbawienia wolności i grzywny, natomiast obrońca K. K. i S.
L., ponadto o warunkowe umorzenie wobec oskarżonych postępowania albo o
znaczne obniżenie wymierzonych im kar grzywny.
Po rozpoznaniu m.in. opisanych apelacji Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 18
czerwca 2013 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok Sądu I instancji, uznając
wniesione apelacje za oczywiście bezzasadne. W uzasadnieniu swego orzeczenia
m.in. zadeklarował, że zbadał zaskarżony wyrok w części dotyczącej orzeczenia o
karze, stwierdzając, iż wyrok w tym zakresie jest prawidłowy, a Sąd Rejonowy
uwzględniał dyrektywy płynące z treści art. 53 § 1 i 2 k.k., wobec czego „w świetle
ustalonych okoliczności przestępstw, wymierzone kary nie mogą być uznane za
rażąco surowe”.
W kontekście przedstawionych powyżej uwarunkowań nie sposób więc nie
zgodzić się z poglądem Prokuratora Generalnego, że wyrok Sądu odwoławczego w
zaskarżonej części jest wadliwy przez to, że w postępowaniu tego Sądu doszło do
rażącego naruszenia prawa procesowego, a w konsekwencji do utrzymania w mocy
rozstrzygnięć o karach rażąco obrażających przepis art. 65 § 3 k.k.s. Wprawdzie w
żadnej z rozpoznawanych przez ten Sąd apelacji, wniesionych co do G. K., A. D.,
K. K. i S. L., nie został przeciwko tym rozstrzygnięciom wysunięty zarzut obrazy
prawa materialnego, ale nie ulega wątpliwości, że prawidłowa, spełniająca wymogi
art. 433 § 1 i 2 k.p.k., kontrola odwoławcza zaskarżonego co do tych osób wyroku i
tak powinna doprowadzić do jego odpowiedniej korekty (zmiany lub uchylenia), a w
następnej kolejności, do podjęcia takiego samego rozstrzygnięcia poza granicami
podmiotowymi wniesionych apelacji (art. 435 k.p.k.) – co do I. R.
Przede wszystkim, trafnie autor kasacji akcentuje, że wyrok Sądu I instancji
został zaskarżony – co do wszystkich wymienionych, poza I. R. oskarżonych – w
zakresie orzeczenia o karze (tę część rozstrzygnięcia wskazano również w
apelacjach oskarżonych skarżących całość wyroku). W granicach podmiotowych i
przedmiotowych, tak zakreślonych wniesionymi na korzyść oskarżonych środkami
odwoławczymi (art. 433 § 1 k.p.k.) Sąd odwoławczy miał więc obowiązek
6
skontrolowania wyroku, zwłaszcza pod kątem stawianych mu zarzutów rażącej
niewspółmierności (surowości) wymierzonych kar (art. 433 § 2 k.p.k.). Oczywistą
rację ma przy tym skarżący, że rozważenie słuszności tak sformułowanych
zarzutów apelacyjnych bez sięgnięcia do rozmiarów sankcji grożącej za przypisane
przestępstwa czyniło ich kontrolę całkowicie iluzoryczną. Nie sposób więc zarazem
powątpiewać, by Sąd nie był wobec tego zobowiązany do zbadania wskazanych
części wyroku (w granicach zaskarżenia) także pod kątem zgodności rozważanego
orzeczenia z przepisami prawa materialnego (podobnie jak pod kątem pozostałych,
wymienionych w art. 438 k.p.k. podstaw odwoławczych), i to nawet bez
odwoływania się do regulacji art. 440 k.p.k. – choć jest bezsporne, że wymierzenie
kary pozbawienia wolności nieprzewidzianej przepisem stanowiącym podstawę jej
wymiaru, sytuuje się także w kategorii rażącej niesprawiedliwości orzeczenia.
Lakoniczna treść motywów zaskarżonego kasacją wyroku, w odniesieniu do
kontroli prawidłowości orzeczenia o karach, tylko dodatkowo już świadczy, że Sąd
przeprowadził niedostateczną, w świetle wymienionych przepisów, kontrolę
odwoławczą zaskarżonego wyroku, i to także przy badaniu samych wniosków
apelacji o znaczne obniżenie orzeczonych kar pozbawienia wolności.
Niedostrzeżenie opisanego naruszenia prawa materialnego wskazuje zaś
jednoznacznie na to, że uchybienie wymienionym przepisom prawa procesowego
miało charakter rażący i wywarło istotny, oczywiście niekorzystny wpływ na treść
zaskarżonej kasacją, opisanej części wyroku, co nie wymaga już przecież
dodatkowego uzasadnienia.
Przedstawione powody zdecydowały więc o uwzględnieniu wniosku kasacji o
uchylenie zaskarżonego co do oskarżonych G. K., A. D., K. K. i S. L. wyroku Sądu
Okręgowego w zakresie orzeczenia o karze i o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym – w celu powtórnego rozpoznania
wniesionych na korzyść tych oskarżonych apelacji z uwzględnieniem wyrażonych w
niniejszym wywodzie zapatrywań prawnych (art. 518 k.p.k. w zw. z art. 442 § 3
k.p.k.).
Jednocześnie należy podnieść, że prawidłowo przeprowadzona kontrola
odwoławcza powinna prowadzić Sąd nie tylko do podjęcia odmiennego
rozstrzygnięcia, niż utrzymujące w mocy wyrok Sądu I instancji w omawianym
7
zakresie, lecz również do rozważenia niezbędności wydania orzeczenia
wzruszającego niezaskarżoną część tego wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o
karze, która została wymierzona I. R. Słusznie zauważa autor kasacji, że Sąd
Rejonowy skazał tego oskarżonego za czyn o podanej powyżej kwalifikacji,
popełniony wspólnie i w porozumieniu m.in. z G. K. i S. L., i na podstawie art. 65 §
3 k.k.s. w zw. z art. 7 § 2 k.k.s. również wymierzył mu karę pozbawienia wolności
nieprzewidzianą za przypisane mu przestępstwo. Bez wątpienia więc Prokurator
Generalny nie myli się, wskazując na zaistnienie tych samych, co powyżej
wyłożone, względów przemawiających za zmianą lub uchyleniem orzeczenia także
w odniesieniu do I. R. (art. 435 k.p.k.). Myli się jednak, określając w kasacji granice
zaskarżenia wyroku Sądu Okręgowego i formułując związany z tym wniosek
kasacyjny – także w odniesieniu do I. R., co do którego Sąd ten wszak nie wydał
żadnego rozstrzygnięcia (podlegającego uchyleniu w celu ponowienia
przeprowadzonego postępowania). Umknęło autorowi kasacji, że to nie Sąd II
instancji, lecz Sąd Rejonowy wydał co do tego skazanego prawomocne orzeczenie
podlegające zaskarżeniu kasacją (art. 519 k.p.k., art. 521 § 1 k.p.k.). Skoro więc od
wyroku tego Sądu kasacja nie została wniesiona, to i nie ma podstaw (substratu
zaskarżenia) do wydania przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięcia także w odniesieniu
do I. R. Powyższe w najmniejszym jednak stopniu nie zmienia sytuacji, że Sąd
odwoławczy rozpoznający ponownie sprawę współoskarżonych, w granicach
niniejszego przekazania, może i powinien mieć w polu widzenia dyspozycję płynącą
z treści art. 435 k.p.k.
Kierując się przedstawionym względami, Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.