Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 77/14
UCHWAŁA
Dnia 5 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z urzędu
przy uczestnictwie […]
o wpis,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 5 listopada 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Ł.
postanowieniem z dnia 16 czerwca 2014 r.,
"Czy przepis § 11 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych
i zbiorów dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122 z późn. zm.) ma
zastosowanie także do nieruchomości odłączonej z dotychczasowej
księgi wieczystej, w której ujawniono wzmiankę o wszczęciu egzekucji
z nieruchomości - odłączonej na zasadzie przepisu art. 12 ust. 3
ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach
przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych
(Dz.U. z 2013 r., poz. 687)?"
podjął uchwałę:
Przewidziany w § 11 ust. 2 rozporządzenia z dnia 17 września
2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów
dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122, ze zm.) obowiązek
przeniesienia przez sąd z urzędu do współobciążenia wszystkich
praw, roszczeń, innych ciężarów lub ograniczeń ciążących na
nieruchomości do nowej lub innej księgi wieczystej nie dotyczy
2
nieruchomości odłączonej na zasadzie art. 12 ust. 3 ustawy
z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach
przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych
(Dz.U. z 2013 r., poz. 687).
UZASADNIENIE
3
Wnioskodawca wniósł o przeniesienie części nieruchomości do innej księgi
wieczystej, wpisanie jako właściciela Województwa […] oraz ujawnienie Zarządu
Dróg Wojewódzkich w Ł. jako trwałego zarządcy, na podstawie decyzji Wojewody
Nr 30/1, z dnia 29 stycznia 2010 r., o zezwoleniu na realizację inwestycji
drogowej, utrzymanej w mocy decyzją Ministra Infrastruktury z dnia 13 sierpnia
2010 r. Na nieruchomości ciążyły wpisane w dziale III ograniczone prawa
rzeczowe, wzmianka o wszczęciu egzekucji w sprawie KM …/09 oraz wpisane w
dziale IV hipoteki przymusowe.
Referendarz sądowy dokonał wpisów zgodnie z treścią wniosku, przy czym
w dziale III ujawnił z urzędu wzmiankę o wszczęciu egzekucji w sprawie KM …/09.
Skargę Województwa […] - Zarządu Dróg Wojewódzkich w Ł. na ten wpis Sąd
Rejonowy oddalił, a Sąd Okręgowy rozpoznając apelację na to postanowienie
powziął poważne wątpliwości, które w formie zagadnienia prawnego przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia (art. 390 § 1 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Generalną zasadą wyrażoną w art. 6268
k.p.c. jest zasada, że wpis
dokonywany jest tylko na wniosek i w jego granicach - chyba że przepis szczególny
przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c. sąd wieczysto-
księgowy rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść i formę wniosku,
dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Za utrwalone
uznać należy stanowisko zarówno doktryny jak i judykatury, że badanie
treści dokumentów dołączonych do wniosku obejmuje ocenę skuteczności
materialnoprawnej decyzji administracyjnej (umowy) stanowiącej podstawę żądania
dokonania wpisu (zob. m.in. postanowienia: z dnia 30 września 2009 r., V CSK
63/09, nie publ. i z dnia 23 listopada 2011 r., IV CSK 123/11, nie publ.),
oraz że nie ma przeszkód do częściowego uwzględnienia wniosku w sytuacji,
w której jego zasadność została wykazana dokumentami nie w pełnym zakresie
(zob. postanowienie z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 132/09, nie publ.).
Wnioskodawca do wniosku dołączył ostateczną decyzję o zezwoleniu na
realizację inwestycji drogowej, wydaną w trybie art. 11a – 11 c ustawy z dnia
4
10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji
w zakresie dróg publicznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 687 ze zm., dalej:
„ustawa szczególna”). Zgodnie z art. 12 ust. 4c tej ustawy jeżeli na nieruchomości
lub prawie użytkowania wieczystego nieruchomości zostały ustanowione
ograniczone prawa rzeczowe z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację
inwestycji drogowej stała się ostateczna, prawa te wygasają. Artykuł ten, został
dodany przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 25 lipca 2008 r. o zmianie ustawy
o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie
dróg publicznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 154,
poz. 958).
W myśl art. 12 ust 3 ustawy szczególnej decyzja o zezwoleniu na realizację
inwestycji drogowej stanowi podstawę do dokonania wpisów w księdze wieczystej
i w katastrze nieruchomości. Stosownie zaś do § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.) w razie
założenia nowej księgi wieczystej dla części obciążonej nieruchomości bądź
przeniesienia części obciążonej nieruchomości do innej księgi wieczystej, sąd
z urzędu przenosi do współobciążenia wszystkie prawa, roszczenia, inne ciężary
lub ograniczenia ciążące na nieruchomości.
Przedstawione zagadnienie prawne wymaga rozstrzygnięcia kluczowej
kwestii, czy z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji
drogowej stała się ostateczna wygasają jedynie ograniczone prawa rzeczowe, czy
także inne obciążenia nieruchomości, w tym wynikające z jej zajęcia
w postępowaniu egzekucyjnym.
Zgodnie z założeniem ustawodawcy ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r.
o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg
publicznych, została wprowadzona jako tzw. ustawa szczególna. Charakter ustawy
szczególnej polega na rozwiązywaniu doraźnego problemu lub zagadnienia,
ograniczonego w czasie - w myśl art. 45 ust. 2 ustawy szczególnej do 31 grudnia
2020 r. W uzasadnieniu ustawy wskazano, że jej celem jest „zdecydowane
5
uproszczenie przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych”
(Druk sejmowy nr 858 z dnia 30 sierpnia 2002 r., IV kadencja Sejmu).
Konsekwencją decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej
wydanej w trybie art. 11a - 11 c ustawy szczególnej, po spełnieniu ustawowych
warunków, jest skutek w postaci odebrania prawa własności dotychczasowemu
podmiotowi i nabycia tego prawa przez podmiot publicznoprawny. Jest to decyzja
wywłaszczeniowa, gdyż tworzy nową sytuację prawną w której wszystkie te części
nieruchomości, które ujęte zostały w obszarze wyznaczonego pasa drogowego,
z chwilą uostatecznienia się tej decyzji, stają się przedmiotem własności innego
podmiotu, tj. Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego.
Wywłaszczenie zaś jest pierwotnym cywilnoprawnym sposobem nabycia własności.
Przytoczony art. 12 ust. 4c ustawy szczególnej nie reguluje sposobu
rozstrzygnięcia o bycie prawnym innych od ograniczonych praw rzeczowych
obciążeń nieruchomości wywłaszczonej w trybie art. 11a - 11 c ustawy szczególnej.
W myśl art. 23 ustawy szczególnej w sprawach nieuregulowanych stosuje się
przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami (dalej: „u.g.n.”). Przepisy tej
ustawy nie regulują sposobu rozstrzygnięcia o bycie prawnym i to zarówno
ograniczonych praw rzeczowych obciążających wywłaszczoną nieruchomość,
jak i innych jej obciążeń.
Zgodnie z art. 119 u.g.n. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości, poza
elementami określonymi w art. 107 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego,
powinna zawierać wskazanie osoby, której przysługują ograniczone prawa
rzeczowe na nieruchomości. W świetle tego uregulowania w decyzji
o wywłaszczeniu orzeka się o utrzymaniu tych praw w mocy, jeżeli ich
wykonywanie nie koliduje z realizacją celu publicznego, dla którego nieruchomość
wywłaszczono. Jeżeli w decyzji wywłaszczeniowej brak w tym względzie
stosownego postanowienia, to oznacza, że wywłaszczeniu uległy także
ograniczone prawa rzeczowe obciążające nieruchomość. Inaczej mówiąc, pomimo
tego, że w ustawie o gospodarce nieruchomościami nie uregulowano kwestii
rozstrzygania o dalszym bycie ograniczonych praw rzeczowych w odniesieniu do
obciążających wywłaszczaną nieruchomość decyzja o wywłaszczeniu może
6
regulować te kwestie. Można w niej bowiem orzec o utrzymaniu tych praw w mocy,
jeśli ich wykonywanie nie koliduje z realizacją celu publicznego, dla którego
nieruchomość wywłaszczono. W przypadku zaś, gdy w decyzji wywłaszczeniowej
nie ma żadnych postanowień dotyczących ograniczonych praw rzeczowych
obciążających wywłaszczaną nieruchomość, to wywłaszczeniu (wygaśnięciu) uległy
także te prawa. Idąc tym tropem należało uznać, że jeżeli nieruchomość obciążona
jest innymi obciążeniami, brak wskazania ich w decyzji o wywłaszczeniu jako
niezbędnych powoduje również ich wygaśnięcie.
Przedstawione rozważania prowadzą do wniosku, że z chwilą
uprawomocnienia się decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej,
wydanej w trybie art. 11a-11c ustawy szczególnej, wygasają ograniczone prawa
rzeczowe obciążające nieruchomość objętą decyzją, jak również inne obciążenia tej
nieruchomości, w tym wynikające z jej zajęcia w postępowaniu egzekucyjnym.
W przypadku, gdy wskutek wydania decyzji na podstawie ustawy
szczególnej tylko część nieruchomości stała się własnością podmiotu
publicznoprawnego konieczne jest odłączenie od dotychczasowej księgi wieczystej
tej części i wpisanie jej do odrębnej księgi wieczystej prowadzonej dla pozostałych
działek gruntu wchodzących w skład terenu przewidzianego pod drogę publiczną.
Zgodnie z § 36 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r.
część nieruchomości może być odłączona tylko wtedy, gdy zostaną przedstawione
dokumenty stanowiące podstawę oznaczenia nieruchomości zarówno co do części
odłączonej, jak i co do części pozostałej. Nie narusza to ograniczeń podziału
nieruchomości określonych w przepisach szczególnych. Ustęp 2 § 36 wskazuje,
że w razie odłączenia części nieruchomości zakłada się dla tej części osobną
księgę wieczystą, chyba że ma być ona połączona z inną nieruchomością, dla
której księga jest już prowadzona. Podstawę wpisu stanowią dołączone do wniosku
dokumenty stwierdzające nabycie własności określonej nieruchomości oraz
dokumenty stanowiące podstawę jej oznaczenia.
W sytuacji, gdy podstawą wpisu do księgi wieczystej jest decyzja wydana na
podstawie ustawy szczególnej sąd wieczystoksięgowy zgodnie art. 6268
k.p.c. ma
obowiązek dokonania oceny wywołanych tą decyzją skutków materialnoprawnych.
7
Zdarzenie mające stanowić podstawę wpisu podlega bowiem badaniu przez sąd
wieczystoksięgowy nie tylko pod względem formalnoprawnym, ale także, jak
wskazano na wstępie, skuteczności materialnoprawnej. Działanie sądu nie może
ograniczać się do „automatycznego” skopiowania zapisów ujawnionych
w poprzedniej księdze w sytuacji, gdy konsekwencją decyzji wydanej na podstawie
ustawy szczególnej jest, jak wykazano, wygaśnięcie ograniczonych praw
rzeczowych obciążających nieruchomość objętą tą decyzją, jak również innych
obciążeń tej nieruchomości, w tym wynikających z zajęcia w postępowaniu
egzekucyjnym.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.