Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 145/14
POSTANOWIENIE
Dnia 5 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Józef Szewczyk (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Katarzyna Wełpa
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie D. S. oraz I. R.
skazanych z art. 258 § 3 kk, art. 258 § 1 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 5 listopada 2014 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońców skazanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 lipca 2013 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 18 lipca 2012 r.,
I. oddala obie kasacje;
II. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz obrońców z urzędu
skazanych: adw. M. M. i adw. K. W. z Kancelarii Adwokackich w
P. kwoty po 1 476,00 (słownie jeden tysiąc czterysta
siedemdziesiąt sześć złotych), w tym 23% VAT, za sporządzenie i
wniesienie kasacji oraz obronę skazanych w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym;
III. obciąża skazanych D. S. oraz I. R. kosztami sądowymi
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt […],
uznał między innymi oskarżonych D. S. oraz I. R. za winnych popełnienia
zarzuconych im w akcie oskarżenia przestępstw (z wyjątkiem czynu
zarzuconego w pkt. V aktu oskarżenia D. S.), z tym że dokonał szeregu
modyfikacji opisu zarzuconych czynów oraz ich kwalifikacji prawnej. Sąd I
instancji skazał D. S. na karę łączną 9 lat pozbawienia wolności i 500 stawek
dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 70 zł,
natomiast I. R. na karę łączną 5 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności i 450
stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki dziennej w
identycznej kwocie jak w przypadku współoskarżonego D. S.
Nadto wobec oskarżonych D. S. i I. R. Sąd orzekł na podstawie art. 46 §
1 k.k. obowiązek naprawienia szkód wyrządzonych przestępstwami, zaś na
podstawie art. 415 § 4 k.p.k. zasądził odszkodowania za szkody spowodowane
przestępstwami.
Omawiany wyrok zawiera też rozstrzygnięcia dotyczące opłat i kosztów
postępowania karnego.
Powyższy wyrok w częściach skazujących zaskarżyli między innymi
obrońcy D. S. i I. R.
Autor apelacji wniesionej na rzecz D. S. orzeczeniu zarzucił:
I. Naruszenie przepisów postępowania karnego, mające istotny wpływ
na treść wyroku, a mianowicie:
- art. 424 § 1 k.p.k. (pkt 1 apelacji);
- art. 7 k.p.k. (pkt. 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 13 apelacji);
- art. 2 § 2 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. (pkt 7
apelacji);
- art. 2 § 2 k.p.k. w zw. z art. 167 k.p.k. w zw. z art. 169 § 2 k.p.k. (pkt 11, 12
apelacji);
II. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku,
mający istotny wpływ na jego treść (pkt 14 apelacji);
III. obrazę prawa materialnego, to jest art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 115 §
5 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. (pkt 15 apelacji).
3
Natomiast obrońca I. R. w apelacji zarzuciła „naruszenie przepisów
postępowania”:
A. art. 4 k.p.k. i art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k.;
B. art. 5 § 2 k.p.k.;
C. art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k.
Autorzy apelacji wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie
oskarżonych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.
Sąd Apelacyjny na skutek rozpoznania apelacji, wyrokiem z dnia 4 lipca
2013 r., sygn. akt […], zmienił zaskarżony wyrok w pkt. I 1a i b (wobec D. S.)
oraz w pkt. I 2a i b (wobec I. R.) poprzez eliminację jednego przestępstwa
przypisanego odpowiednio skazanym w pkt. 3c i 36c wyroku Sądu I instancji z
ciągów przestępstw i oddzielne skazanie za wyeliminowane czyny na
podstawie art. 271 § 3 k.k., art. 297 § 1 k.k., art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k., czyli z pominięciem art. 294 § 1 k.k., pozostawiając
bez zmiany kary jednostkowe pozbawienia wolności oraz grzywny, a także
orzeczone kary łączne.
Kasacje od wyroku Sądu Apelacyjnego wnieśli obrońcy skazanych D. S. i
I. R., którzy zaskarżyli wyrok w zakresie w jakim Sąd utrzymał w mocy i zmienił
części skazujące wyroku Sądu I instancji. Ponadto obrońca D. S. zaskarżył
kasacją pkt VIII sentencji wyroku Sądu odwoławczego w zakresie, w jakim Sąd
orzekł od D. S. „koszty sądowe za postępowanie odwoławcze, w tym wymierzył
mu opłatę w kwocie 7.600 złotych”.
W kasacji wniesionej na rzecz D. S. obrońca wyrokowi zarzucił:
I. rażące naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na
jego treść, to jest art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., a to poprzez „utrzymanie w mocy”
wydanego w pierwszej instancji wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 18 lipca
2012 roku pomimo, iż sąd, który wydał przedmiotowy wyrok nie był należycie
obsadzony, ponieważ delegacje sędziego T. B. do pełnienia obowiązków
sędziego w Sądzie Okręgowym w P. były wystawione przez osoby do tego
nieupoważnione, to jest podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
P. K. oraz podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości J. C., podczas
4
gdy w świetle prawidłowo interpretowanego przepisu art. 77 § 1 pkt 1 ustawy z
dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych, Minister
Sprawiedliwości nie może scedować na inne podmioty przysługującej mu
kompetencji do delegowania sędziów - co potwierdził Sąd Najwyższy w
uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 17 lipca 2013 roku (III CZP 46/13);
II. rażące naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na
jego treść, to jest art. 433 § 1 k.p.k., a to poprzez nierozpoznanie sprawy w
granicach środka odwoławczego, w szczególności brak rzeczowego i
rzetelnego odniesienia się do zarzutów podniesionych w apelacji obrońcy,
przez co nie doszło do zrealizowania kontroli instancyjnej nad wyrokiem
wydanym w dniu 18 lipca 2012 roku przez Sąd Okręgowy w P. jak też nastąpiło
faktyczne pozbawienie oskarżonego prawa do dwuinstancyjnego postępowania
sądowego;
III. rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, mające istotny wpływ
na jego treść, to jest art. 271 § 1 k.k., a to poprzez jego bezzasadne
zastosowanie i zakwalifikowanie na jego podstawie czynów przypisanych D. S.
w punktach 2, 3a,b,c, 6, 7, 8, 9, 11a,b, 12,13a,b,c, 14,15,16 wyroku Sądu
Okręgowego w P. z dnia 18 lipca 2013 roku podczas gdy zachowania ujęte w
opisie wskazanych czynów nie wyczerpują znamion czynu zabronionego
stypizowanego w przepisie podanym w podstawie zarzutu;
IV. rażące naruszenie przepisu prawa materialnego, mające istotny wpływ
na jego treść, to jest art. 91 § 1 k.k., a to poprzez wyeliminowanie z ciągu
przestępstw przypisanego D. S. w punkcie 3 wyroku Sądu Okręgowego w P. z
dnia 18 lipca 2012 roku czynu z punktu c oraz wyodrębnienie tego czynu jako
oddzielnego przestępstwa, podczas gdy czyn ten winien zostać ujęty w ramy
wskazanego ciągu przestępstw, który to ciąg nie powinien być jednakże
kwalifikowany na podstawie art. 294 § 1 k.k. - lecz na podstawie art. 286 § 1
k.k.
Natomiast w kasacji wniesionej w interesie I. R. zarzucono
zaskarżonemu wyrokowi rażącą obrazę następujących przepisów:
1. art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. poprzez „utrzymanie w mocy” wyroku Sądu
Okręgowego w P., którym skazano I. R. za czyny, mające mieć rzekomo
5
miejsce w dniu 25 sierpnia 2008 r. (punkt 43 wyroku Sądu Okręgowego w P. z
dnia 18 lipca 2012 r.) oraz 18 września 2008 r. (punkt 44 wyroku Sądu
Okręgowego w P. z dnia 18 lipca 2012 r.) w sytuacji, gdy w chwili wydawania
wyroku przez Sąd Apelacyjny w P. w sprawie … 53/13 czyny te były objęte
powagą rzeczy osądzonej z uwagi na treść wyroku Sądu Okręgowego w P. z
dnia 15 czerwca 2012 r. … 309/10, utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 6 grudnia 2012 r., … 247/12;
2. art. 434 § 1 k.p.k. poprzez wydanie orzeczenia na niekorzyść oskarżonej
I. R., w zakresie w jakim Sąd II instancji wyeliminował z opisu czynu
przypisanego w punkcie 36 wyroku Sądu I instancji podpunkt c (punkt 2 a
zaskarżonego wyroku) oraz uznał oskarżoną I. R. za winną przestępstwa z art.
271 § 3 k.k., art. 297 § 1 k.k., art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. w zw. z
art. 65 § 1 k.k., pomimo tego, że środek odwoławczy wniesiono tylko na jej
korzyść, co pozbawiło oskarżoną także prawa do skorzystania z
gwarantowanej przez Konstytucję RP dwuinstancyjności postępowania w
zakresie czynów przypisanych jej przez Sąd II instancji;
3. art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. wyrażającą się w
oparciu ustaleń faktycznych prawie wyłącznie na podstawie zeznań i wyjaśnień
byłych współoskarżonych, co w konsekwencji doprowadziło do poczynienia
ustaleń faktycznych niezgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy i uznania, iż
oskarżona dopuściła się zarzucanych jej czynów, przy czym w uzasadnieniu
wyroku Sądu Apelacyjnego brak jest wskazania, dlaczego Sąd Apelacyjny
uznał zeznania (i uprzednie wyjaśnienia) za wiarygodne;
4. art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k. polegające na nienależytej
kontroli odwoławczej i utrzymaniu w mocy wyroku Sądu I instancji, wydanego z
rażącym naruszeniem art. 57 § 1 k.k., polegającym na nadzwyczajnym
obostrzeniu kary na podstawie art. 65 § 1 k.k. i art. 91 § 1 k.k., podczas gdy
zgodnie z treścią art. 57 § 1 k.k., jeżeli zachodzi kilka niezależnych od siebie
podstaw nadzwyczajnego obostrzenia kary sąd może tylko jeden raz karę
nadzwyczajnie obostrzyć, gdy tymczasem Sąd I instancji wyraźnie wskazuje,
że obie instytucje nadzwyczajnego obostrzenia kary były wzięte pod uwagę
przez Sąd jako okoliczności obciążające.
6
Autorzy kasacji wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji. Ponadto obrońca I. R.
wywiodła, że o ile „Sąd Najwyższy uzna, iż pozwalają na to zebrane dowody –
o uniewinnienie oskarżonej od zarzucanego mu czynu”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacje nie zasługują na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności ocenione zostaną zarzuty kasacji sporządzonej
przez obrońcę D. S.
Oczywiście bezzasadny jest zarzut przeoczenia przez Sąd Apelacyjny
uchybienia zaistniałego w toku postępowania przed Sądem Okręgowym, w
postaci nienależytej obsady Sądu (art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.). Obrońca oparł ten
zarzut na treści uchwały Sądu Najwyższego z 17 lipca 2013 r., III CZP 46/13
(OSNC 2013, z. 12, poz. 135), nie zauważając, że odnosi się ona do
delegowania sędziego do orzekania na stałe w innym sądzie bez zgody
sędziego. Orzekający w rozpoznawanej sprawie sędzia T. B. wyraził zgodę na
delegowanie do orzekania w Sądzie Okręgowym w P. (od 2011 r. jest sędzią
tego Sądu). Był on delegowany z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości przez
podsekretarzy stanu na podstawie art. 77 § 1 pkt 1 i art. 46 § 1 ustawy z dnia
27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070
ze zm.) dalej u.s.p.
Zgodnie z uchwałą pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 14
listopada 2007 r., BSA I-4110-5/07, ustawowe upoważnienie Ministra
Sprawiedliwości do delegowania sędziego w innym sądzie (art. 77 § 1 u.s.p.)
może być w jego zastępstwie (art. 37 ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o
Radzie Ministrów, Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.) albo z jego
upoważnienia (art.37 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy) wykonywane przez
sekretarza stanu lub podsekretarza stanu (OSNKW 2008, z. 3, poz.23).
Natomiast Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 kwietnia 2010 r., Nr
35/10/BM w sprawie ustalenia zakresu czynności członków Kierownictwa
Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Dyrektora Generalnego Urzędu nie stanowi
przecież jedynego sposobu upoważnienia przez Ministra – sekretarza lub
podsekretarza stanu – do podejmowania czynności. Ponadto omawiane
7
zarządzenie upoważnia do wzajemnego zastępowania się przez sekretarzy i
podsekretarzy stanu w dokonywaniu wielu czynności, w tym kadrowych (por. §
2 ust. 2 pkt 7 i 8; § 3 ust. 2 pkt 4 i 5; § 4 ust. 2 pkt 4 i 5; § 5 ust. 2 pkt 5 i 6; § 6
ust. 2 pkt 4 i 5).
Chybiony jest również zarzut rażącego naruszenia przepisów prawa
materialnego, to jest art. 271 § 1 k.k., a to poprzez jego bezzasadne
zastosowanie i zakwalifikowanie na jego podstawie czynów przypisanych D. S.
w punktach 2, 3a, b, c, 6, 7, 8, 9, 11a, b, 12, 13a, b, c, 14, 15, 16 wyroku Sądu
I instancji.
Stosownie do treści art. 433 § 1 k.p.k. sąd odwoławczy rozpoznaje
sprawę w granicach środka odwoławczego, a w zakresie szerszym o tyle, o ile
ustawa to przewiduje. Sąd orzeka niezależnie od granic zaskarżenia i
podniesionych zarzutów w wypadkach opisanych w art. 439, 440, 455 k.p.k.
W apelacji obrońca D. S. nie sformułował zarzutu obrazy art. 271 § 1
k.k., w tej sytuacji autor kasacji nie wyjaśnia dlaczego podniesione dopiero w
nadzwyczajnym środku zaskarżenia uchybienie miałoby obciążyć Sąd
odwoławczy, w zasadzie kontrolujący wyrok Sądu I instancji „w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów”. W szczególności obrońca nie wskazał
przepisu na podstawie, którego Sąd odwoławczy miałby się zająć omawianą
kwestią z urzędu.
Zgodnie z treścią art. 519 k.p.k. od prawomocnego wyroku sądu
odwoławczego kończącego postępowanie może być wniesiona kasacja.
Zarzuty podniesione w kasacji pod adresem orzeczenia sądu I instancji
podlegają rozważeniu przez sąd kasacyjny tylko w takim zakresie, w jakim jest
to nieodzowne dla należytego rozpoznania zarzutów stawianych orzeczeniu
sądu odwoławczego. Nie można ich więc rozpoznawać w oderwaniu od
zarzutów stawianych orzeczeniu sądu odwoławczego, nie jest bowiem funkcją
kontroli kasacyjnej ponowne – „dublujące” kontrolę apelacyjną –
rozpoznawanie zarzutów stawianych przez skarżącego orzeczeniu sądu I
instancji. Stwierdzenie zaś ich zasadności ma znaczenie wyłącznie jako racja
ewentualnego stwierdzenia zasadności i uwzględnienia zarzutu (ów)
odniesionego (ych) do zaskarżonego kasacją orzeczenia sądu odwoławczego
8
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 1996 r., III KKN 149/96, OSNKW
1997, z. 1 - 2, poz. 12). Dlatego wskazuje się między innymi, że jeżeli dopiero
w kasacji sformułowano zarzut wadliwej kwalifikacji prawnej czynu przyjętej w
wyroku sądu I instancji, to powinien być z nim związany zarzut naruszenia
normy procesowej obligującej sąd odwoławczy do orzekania w tej materii z
ewentualnym przekroczeniem granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 września 2002 r., V KKN 9/01, OSNKW
2002 z. 11 – 12, poz. 102). Obrońca nie przywołał w kasacji przepisu na
podstawie którego Sąd Apelacyjny powinien z urzędu z przekroczeniem granic
zaskarżenia zająć się oceną trafności kwalifikacji prawnej większości
przestępstw przypisanych D. S. między innymi z art. 271 § 1 k.k. i art. 271 § 3
k.k. W konsekwencji zarzut ten jest chybiony.
Oczywiście bezpodstawny jest zarzut obrazy art. 91 § 1 k.k. Do
kwestionowanej zmiany pkt. 3 wyroku Sądu Okręgowego doszło na skutek
uznania za słuszny 15 zarzutu apelacji wniesionej na rzecz D. S. – obrazy
prawa materialnego, to jest art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 115 § 5 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., przez uznanie w punkcie 3c części
rozstrzygającej wyroku, że czyn przypisany oskarżonemu wyczerpuje
znamiona przestępstwa z art. 294 § 1 k.k., podczas gdy zgodnie z zasadą
stosowania ustawy obowiązującej w czasie orzekania, czyn ten nie nosił
znamion przestępstwa opisanego w art. 294 § 1 k.k., albowiem wartość
przedmiotu przestępstwa nie przekraczała 200.000 zł. Ten trafny zarzut
apelacji spowodował stosowne zmiany wyroku Sądu Okręgowego zgodne z art.
91 § 1 k.k., z którego treści wynika, że ciąg przestępstw tworzą przestępstwa
popełnione w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, wyczerpujące
znamiona tego samego czynu zabronionego. Tożsamość kwalifikacji prawnej
oznacza, że nie składają się na ciąg przestępstwa kwalifikowane z różnych
przepisów, w tym także z przepisów przewidujących podstawowe i
kwalifikowane bądź uprzywilejowane typy czynów zabronionych. Dlatego
trafnie Sąd Apelacyjny z ciągu przestępstw zakwalifikowanych między innymi z
art. 294 § 1 k.k. wyeliminował przestępstwo, które nie nosiło znamion tego
9
przepisu. Postępowanie Sądu Apelacyjnego, zgodne z treścią art. 91 § 1 k.k.,
wbrew wywodom kasacji nie mogło równocześnie obrażać art. 91 § 1 k.k.
Autor kasacji nie podał podstawy prawnej (nie znajduje jej też Sąd
kasacyjny) do przyjęcia, że można uznać za ciąg przestępstw, czyny różnie
kwalifikowane, zaś zakwalifikować go na podstawie przepisu łagodniejszego, to
jest z art. 286 § 1 k.k. znajdującego się w kumulatywnej kwalifikacji każdego z
czynów stanowiących uprzednio ciąg trzech przestępstw z pominięciem art.
294 § 1 k.k. występującego w podstawie prawnej dwóch przestępstw. Być
może obrońca w ten sposób próbował zwrócić uwagę Sądu Najwyższego na
ewentualne naruszenie przez Sąd odwoławczy zasady reformationis in peius.
Nota bene zarzut naruszenia art. 434 § 1 k.p.k. zostanie oceniony w toku
rozważań dotyczących kasacji wniesionej przez obrońcę I. R.
Obie kasacje w ślad za apelacjami kwestionują dokonaną przez Sąd
Okręgowy, a zaaprobowaną przez Sąd Apelacyjny ocenę dowodów w sprawie
oraz poczynione na ich podstawie ustalenia faktyczne. Dlatego Sąd Najwyższy
dokona łącznej oceny zarzutu rażącej obrazy art. 433 § 1 k.p.k. (zarzut II
kasacji obrońcy D. S.) oraz zarzutu rażącej obrazy art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k.
w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. (zarzut 3 kasacji wniesionej w interesie I. R.).
Analiza treści uzasadnienia zaskarżonego kasacją wyroku Sądu Apelacyjnego
pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że Sąd ten ustosunkował się w
wystarczający sposób do wszystkich zarzutów i wniosków apelacji wniesionych
na rzecz skazanych D. S. i I. R., a następnie prawidłowo uzasadnił dlaczego
zarzuty te ocenił jako niezasadne (z wyjątkiem trafnego zarzutu obrazy prawa
materialnego art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 115 § 5 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i
art. 91 § 1 k.k.), który został uwzględniony przez Sąd Apelacyjny.
Kwestionowanie w kasacji, w ślad za treścią zarzutów apelacyjnych
dotyczących błędnej oceny dowodów, aprobaty tej oceny przez Sąd
odwoławczy oraz poczynionych na tej podstawie ustaleń faktycznych, świadczy
o tym, iż autorzy kasacji w rzeczywistości zmierzają do kolejnej weryfikacji
ustaleń faktycznych, tym razem przez Sąd Najwyższy. Tymczasem w
postępowaniu kasacyjnym niedopuszczalne jest dokonywanie ponownej oceny
dowodów oraz ustaleń faktycznych. Sąd kasacyjny może tylko zbadać, czy
10
Sądy obydwu instancji, dokonując ustaleń, bądź ich aprobaty nie dopuściły się
rażącego naruszenia reguł procedowania, co mogłoby mieć istotny wpływ na
treść wyroku.
Jak już wspomniano, Sąd Apelacyjny stosownie do treści art. 433 § 2
k.p.k. rozważył wszystkie zarzuty i wnioski apelacji obrońców, zaś w
uzasadnieniu wyroku wskazał dlaczego zarzuty i wnioski uznał za zasadne, a w
głównej mierze za niezasadne. Przy czym wymagany stopień szczegółowości
rozważań Sądu odwoławczego uzależniony jest od jakości oceny dowodów
dokonanej przez Sąd I instancji. Jeżeli ocena jest wszechstronna, pełna,
logiczna i wsparta zasadami doświadczenia życiowego, a więc odpowiada w
pełni wymogom nałożonym przez art. 7 k.p.k. (jak w rozpoznawanej sprawie),
to wówczas Sąd odwoławczy zwolniony jest od szczegółowego odnoszenia się
do zarzutów apelacji kwestionujących tę ocenę. W realiach rozpoznanej sprawy
wystarczające było wskazanie istotnych powodów uznania zarzutów apelacji za
niesłuszne bez zbędnego powtarzania zasadnych argumentów Sądu I instancji
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 października 2007 r., III KK
120/07, Lex nr 322853).
Tak bardzo eksponowane przez autorów kasacji pewne rozbieżności,
nieścisłości, czy zmiany w obciążających skazanych D. S. i I. R. wyjaśnieniach
współoskarżonych i zeznaniach świadków, Sąd Apelacyjny w świetle
doświadczenia życiowego trafnie ocenił jako efekt znacznej ilości podobnych
działań zmierzających do wyłudzenia kredytów i świadczeń pieniężnych, a
nadto wynik naturalnej skłonności do niedokładnego pamiętania zdarzeń, które
„miały miejsce kilkadziesiąt miesięcy wstecz, gdyż zarzuty dotyczą okresu od
lipca 2007 r. do 15 czerwca 2009.” (s. 83 uzas. SA). Analiza zeznań świadków
Z. M., W. B. i P. B. została poprzedzona oceną ich wyjaśnień składanych w
toku postępowania i prawidłowo Sąd Apelacyjny przypomniał, że pomimo
początkowego zaprzeczenia stawianym zarzutom, świadkowie ci w toku
śledztwa radykalnie zmienili swoją postawę i następnie konsekwentnie w toku
postępowania przygotowawczego i postępowania sądowego przyznawali się do
stawianych zarzutów, obszernie opisując swoją i współoskarżonych działalność
przestępczą.
11
Fakt, iż zeznania niektórych świadków nie potwierdzają treści dowodów
obciążających skazanych, wbrew wywodom kasacji nie dyskwalifikuje tych
dowodów, gdyż Sąd Okręgowy trafnie wskazał i zaaprobował ten tok
rozumowania Sąd Apelacyjny, dlaczego zeznania wymienionych na wstępie
świadków oceniono jako niewiarygodne.
Podkreślić należy, iż uznanie zarzutu odwoławczego za niezasadny nie
oznacza braku oceny tego zarzutu przez Sąd odwoławczy.
Jak już wspomniano obrońca D. S. zaskarżył w kasacji także pkt VII (w
rzeczywistości pkt VIII wyroku Sądu Apelacyjnego) dotyczący obciążenia
skazanego kosztami postępowania odwoławczego oraz opłatą w kwocie 7.600
zł, jednakże nie podniósł żadnego zarzutu wobec tego rozstrzygnięcia.
Sformułowanie zarzutów w skardze kasacyjnej ma szczególne znaczenie, gdyż
Kodeks postępowania karnego wyraźnie podkreśla, że Sąd kasacyjny
rozpoznaje kasację jedynie „w granicach podniesionych zarzutów” (art. 536
k.p.k.). Skarżący powinien zatem wskazać, jaki przepis prawa został naruszony
oraz na czym in concreto polegało to naruszenie (art. 526 § 1 k.p.k.). Chodzi o
wskazanie rażącego uchybienia mogącego mieć istotny wpływ na treść wyroku.
Obrońca nie sprostał w tym zakresie wymogom art. 523 § 1 k.p.k. i art. 536
k.p.k., w związku z czym Sąd Najwyższy nie miał możliwości dokonania oceny
czy słusznie Sąd Apelacyjny obciążył skazanego D. S. kosztami postępowania
odwoławczego oraz opłatą.
Przechodząc do oceny kascji sporządzonej na rzecz I.R., należy
stwierdzić, iż chybiony jest jej pierwszy zarzut, obrazy art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k.
poprzez „utrzymanie w mocy wyroku Sądu Okręgowego w P.” pomimo tego, że
w chwili wydania wyroku przez Sąd Apelacyjny w sprawie … 53/13, czyny
popełnione rzekomo przez I. R. w dniu 25 sierpnia 2008 r. (pkt 43 wyroku Sądu
Okręgowego) oraz w dniu 18 września 2008 r. (pkt 44 wyroku Sądu
Okręgowego), były objęte powagą rzeczy osądzonej z uwagi na treść
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 15 czerwca 2012 r.
sygn. akt … 309/10.
Rzeczywiście wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z 15 czerwca 2012 r.
(…309/10), utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 6 grudnia
12
2012 r. (… 247/12) D.S. oraz I.R. zostali uznani za winnych tego, że w okresie
od dnia 11 sierpnia 2008 r. do dnia 21 października 2008 r. w P., działając w
krótkich odstępach czasu i w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, w ramach kierowanej przez D. S.
zorganizowanej grupy przestępczej, działając wspólnie i w porozumieniu ze
sobą oraz ze Z. M., K. M., P. B. i W. B., czyniąc sobie z popełnienia
przestępstwa stałe źródło dochodu, przy użyciu wystawionych przez W. B., P.
B. i Z. M., sporządzonych uprzednio w większości przypadków przez I. R. lub
K. M. poświadczających nieprawdę oraz zawierających pisemne oświadczenia
dokumentów, dotyczących okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania
kredytów za pomocą wprowadzenia w błąd pracowników „B. Banku” S.A. w W.
co do zamiaru i możliwości spłaty kredytów i tak:
- kredytu w rachunku bieżącym w kwocie co najmniej 500.000 zł, - kredytu
inwestycyjnego w kwocie 2.443.700 zł, jakie miały zostać udzielone firmie „R.
G.” sp. z o.o. oraz co do statusu prawnego przedmiotów, mających stanowić
zabezpieczenie tych kredytów, usiłowali doprowadzić „B. Bank” S.A. w W. do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w postaci pieniędzy
w kwocie łącznej co najmniej 2.943.700 zł, lecz zamierzonego celu nie
osiągneli z uwagi na nieprzedstawienie przedmiotu zabezpieczenia do
oględzin, co skutkowało nieudzieleniem tych kredytów – to jest przestępstwa z
art. 270 § 1 k.k. i art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 21 § 2 k.k. i art. 297 § 1 k.k. i art.
13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. i w zw. z art. 12 k.k. i za to skazani odpowiednio na
kary 2 lat i 6 miesięcy oraz 2 lat pozbawienia wolności i stosowne grzywny.
Natomiast w rozpoznawanej sprawie w czasie popełnienia wyżej
opisanego przestępstwa ciągłego, to jest w okresie od 11 sierpnia do 21
października 2008 r. I.R. została uznana za winną tego, że:
1. w dniu 25 sierpnia 2008 r. w P. i K., działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, w zorganizowanej grupie przestępczej, wspólnie i w pozrozuniemiu
ze Z. M., D. S. i K. M., czyniąc sobie z popełnienia przestępstw stałe źródło
dochodu, posługując się wystawionymi przez Z. M., K. M. i siebie,
poświadczającymi nieprawdę oraz zawierającymi nierzetelne pisemne
13
oświadczenia dokumentami dotyczącymi okoliczności o istotnym znaczeniu dla
uzyskania świadczenia pieniężnego, za pomocą wprowadzenia w błąd
pracowników firmy „E. F. L.”, doprowadziła tę firmę do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem w kwocie 43.310 zł;
2. w tym samym czasie, miejscu i wspólnie z tymi samymi osobami, działając
w zorganizowanej grupie przestępczej, czyniac sobie z popełnienia
przestępstwa stałe źródło dochodów, posługując się wystawionymi przez Z. M.,
siebie i K. M. poświadczającymi nieprawdę oraz zawierającymi nierzetelne
pisemne oświadczenia dokumentami dotyczącymi okoliczności o istotnym
znaczeniu dla uzyskania świadczenia pieniężnego, za pomoca wprowadzenia
w błąd pracowników firmy „E. F. L.”, doprowadziła do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem w kwocie 42.090 zł, to jest ciągu przestępstw z art.
271 § 3 k.k., art. 297 § 1 k.k., art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z
art. 65 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. w
zw.65 § 1 k.k., art. 33 § 2 k.k. oraz art. 91 § 1 k.k. skazana na karę roku i 3
miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w liczbie 80 stawek dziennych w
kwocie po 70 zł (por. pkt 43a i b wyroku SO).
Ponadto w punkcie 44 wyroku Sąd Okręgowy w P. uznał I.R. za winną
tego, że w dniu 18 wrzesnia 2008 r. w P. i W., działając w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej, w zorganizowanej grupie przestępczej, wspólnie i w
porozuminiu ze Z. M., D. S. i K. M., czyniąc sobie z popełnienia przestępstw
stałe źródło dochodów, posługując się poświadczającymi nieprawdę
dokumentami doprowadziła „E. F. L.” do niekorzystnego rozporządzenia
mieniem znacznej wartości w postaci pieniędzy w kwocie 488.000 zł, to jest
winą przestępstwa opisanego w art. 270 § 1 k.k., art. 271 § 13 k.k., art. 297 § 1
k.k., i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 65 §
1 k.k. i za to na podstawie art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. i art. 65 § 1
k.k. skazana na karę 2 lat pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości 180
stawek dziennych po 70 zł każda.
Kontrowersyjną i trudną w stosowaniu jest instytucja przestępstwa
ciągłego opisanego w art. 12 k.k. Zgodnie z treścią tego przepisu dwa lub
więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry
14
powziętego zamiaru uważa się za jeden czyn zabroniony. Czyn ciągły
charakteryzuje się jednym, tym samym zamiarem obejmującym wszystkie
elementy składowe. Nie spełnia kryteriów czynu ciągłego przypadek, w którym
poszczególne zachowania sprawcy nie zostały objęte jednym, z góry
powziętym zamiarem, takim samym w odniesieniu do każdego zachowania,
lecz zostały dokonane z identycznym zamiarem, takim samym w odniesieniu
do każdego zachowania, lecz nieistniejącym z góry, a pojawiającym się
sukcesywnie przy podejmowaniu każdego kolejnego zachowania. Nie stanowi
wypełnienia przesłanki podmiotowej określonej w przepisie art. 12 k.k.
sytuacja,gdy sprawca dopuszcza się kilku zachowań z odnawiającym się w
odniesieniu do każdego z nich zamiarem.
Autorka kasacji słusznie podkreśla, że zarzut naruszenia powagi rzeczy
osądzonej (res iudicata) winien być podniesiony w sytuacji, gdy w innym
postępowaniu prawomocnym orzeczeniem rozstrzygnięta została już kwestia
odpowiedzialności karnej danej osoby za ten sam czyn. W rozpoznawanej
sprawie chodzi o czyn ciągły chrakteryzujący się, jak już wskazano podjęciem
dwóch lub więcej zachowań w krótkich odstępach czasu, z góry powziętym
zamiarem.
Zdaniem składu Sądu Najwyższego orzekającego w sprawie, skoro Sąd
Okręgowy w P. prawomocnie ustalił, iż przestępstwa przypisane I.R. w pkt. 43a
i b oraz 44 wyroku sygn. akt … 193/10, nie zostały popełnione z góry
powziętym zamiarem, czyli nie stanowią przestępstwa ciągłego, to mimo, iż
zostały popełnione w czasie zaistnienia przestępstwa ciągłego przypisanego
prawomocnie J.R. wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z dnia 15 czerwca 2012 r.,
sygn. akt. … 309/10, nie zachodzi tożsamość tych czynów, a zatem nie doszło
do naruszenia zasady powagi rzeczy osądzonej.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 listopada 2001 r., I
KZP 29/01 (OSNKW 2002, z. 1-2, poz. 2), „Prawomocne skazanie za czyn
ciągły (art. 12 k.k.) stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7
k.p.k. ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowanie, będące
elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcześniejszego
osądzenia”. Konieczna zatem jest spójność strony podmiotowej i sprawca,
15
przystępując do realizacji pierwszego składającego się na ciągłość
zachowania, powienien działać w zamiarze obejmującym wszystkie
zachowania objęte znamieniem ciągłości i taki kompleks zachowań traktowany
jest jako jedna integralana i nierozerwalna całość.
Zaprezentowane stanowisko przesądza o tym, że w sprawie, nie doszło do
naruszenia zasady powagi rzeczy osądzonej, nie ustalono bowiem, iż skazana
popełniła przypisane jej w poprzednio roztrzygniętej i rozpoznawanej sprawie
czyny z góry powziętym zamiarem. Ustalona w sprawie postać zamiaru sprawcy
stanowi element stanu faktycznego, zaś orzekając w trybie kasacji Sąd Najwyższy
nie jest władny kontrolować treści ustaleń faktycznych dokonanych w
postępowaniu, ani też dokonywać jakichkolwiek nowych ustaleń faktycznych,
także na podstawie dowodów, które zostały w sprawie uprzednio przeprowadzone
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 czerwca 1996 r. II KKN 9/96, OSKNW 1996,
z. 11-12, poz. 76).
Niesłuszny jest zarzut rażącej obrazy art. 434 § 1 k.p.k. oraz naruszenia
konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania. Sąd Apelacyjny zmienił
zaskarżony wyrok na skutek trafnego zarzutu obrońcy D. S. sformułowanego w
pkt. 15 apelacji. Sąd Apelacyjny wyeliminował z opisu czynu przypisanego
skazanej w punkcie 36 wyroku Sądu Okręgowego podpunkt c i uznał, że skazana
dopuściła się dwóch przestępstw w warunkach ciągu przestępstw i na podstawie
art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. i art. 33 § 2 k.k. wymierzył jej karę 2 lat i 6
miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 150 stawek dziennych,
ustalając wartość stawki dziennej w kwocie 70 zł. Ponadto w miejsce
roztrzygnięcia zawartego wcześniej w punkcie c uznał skazaną za winną
przestępstwa z art. 271 § 3 k.k., 297 § 1 k.k., art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. w zw. art. 65 § 1 k.k.i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3
k.k. i art. 33 § 2 k.k. wymierzył jej karę roku pozbawienia wolności oraz grzywnę w
liczbie 50 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 70 zł.
Analiza konsekwencji prawnych wynikających ze zmiany wyroku Sądu I
instancji wskazuje, iż w sprawie nie doszło do rażącego naruszenia zakazu
reformationis in peius, gdyż Sąd Apelacyjny na skutek zmiany wyroku skazał I.R.
za wcześniej przypisane już przestępstwa, w tym jedno z nich zakwalifikował na
16
podstawie przepisu przewidującego niższe zagrożenie karne. Nie zmieniono
ustaleń faktycznych i nie orzeczono wobec skazanej surowszych kar pozbawienia
wolności i grzywny.
Istnieje domniemanie zgodności z Konstytucją obowiązujących przepisów
prawa. Stosownie do treści art. 437 § 2 k.p.k. jeżeli pozwalają na to zebrane
dowody, sąd odwoławczy zmienia zaskarżone orzeczenie, orzekając odmiennie
co do istoty. W omawianym zakresie Sąd Apelacyjny w zasadzie poprawił na
korzyść skazanej tylko kwalifikację prawną jednego z przypisanych czynów. Nie
doszło zatem do naruszenia konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności
postępowania karnego.
W końcu oczywiście bezzasadny jest ostatni zarzut kasacji wniesionej
przez obrońcę I.R. rażącej obrazy art. 433 § 1 k.k. w zw. z art. 440 k.p.k. i art. 57
§ 1 k.k, albowiem Sąd Okręgowy, biorąc pod uwagę stosownie do treści art. 57 §
1 k.k., łącznie obie podstawy nadzwyczajnego obostrzenia kary wymienione w art.
65 § 1 k.k., oraz art. 91 § 1 k.k., wbrew wywodom kasacji nie stosował
podwójnego nadzwyczajnego obostrzenia kary. W szczególności myli się autorka
kasacji utożsamiając okoliczności obciążająco wpływające na wymiar kary z
instytucją nadzwyczajnego obostrzenia kary, która prowadzi do zaostrzenia dolnej
lub górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo,
przykładowo: art. 64 § 1 i 2 k.k., art. 65 k.k., art. 178 § 1 k.k. w zw. z art. 173 k.k. i
art.174 k.k. W konsekwencji Sąd Apelacyjny, wbrew wywodom kasacji, nie obraził
art. 57 § 1 k.k. w omawianym zakresie.
Biorąc powyższe rozważania pod uwagę Sąd Najwyższy oddalił obie
kasacje.
O kosztach sądowych postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie
art. 636 § 1 k.p.k. w zw. z art.518 k.p.k., obciążając nimi skazanych. O
wynagrodzeniu dla obrońców z urzędu za sporządzenie i wniesienie kasacji oraz
obronę w postępowaniu kasacyjnym rozstrzygnięto na podstawie § 2 ust.3 i § 14
ust 2 pkt 6 i ust.3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, (t.j. Dz.U.
2013, poz. 461).
17