Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 85/14
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSA Jacek Grela
w sprawie z wniosku Z. L. i "G. L."
Spółki jawnej w Z.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy Z. L.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 3 października 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Z. L. oraz „G. L. - spółka jawna”, we wniosku z dnia 17 września 2012 roku,
żądali dokonania w dziale II księgi wieczystej nr […] wpisu jako właściciela
nieruchomości: „G. L. spółka jawna” z siedzibą w Z. Do wniosku dołączono umowę
zawiązania wspomnianej Spółki z dnia 16 sierpnia 2012 roku, sporządzoną
w formie pisemnej zwykłej, w której Z. L. oświadczył, że tytułem wkładu wnosi do
spółki szczegółowo opisane nieruchomości. Do wniosku dołączono, zawartą dnia
11 września 2012 r w formie aktu notarialnego, umowę przeniesienia własności
tych nieruchomości na rzecz Spółki.
Postanowieniem z dnia 3 października 2013 r. Sąd Okręgowy w Ł. oddalił
apelację od postanowienia Sądu pierwszej instancji oddalającego wniosek
o dokonanie żądanego wpisu, wskazując, że wynikające z umowy spółki jawnej
zobowiązanie do przeniesienia własności nieruchomości było nieważne, nie została
bowiem zachowana w zakresie tego zobowiązania forma aktu notarialnego.
Oznacza to, że nieważna jest także umowa notarialna o przeniesieniu własności
tych nieruchomości, skoro jej ważność zależy od istnienia niewadliwej (ważnej)
czynności zobowiązującej.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 23 w zw. z art. 2 k.s.h. i art.
158 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie wskutek bezzasadnego uznania, że
umowa spółki jawnej powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego co
najmniej w zakresie oświadczenia o wniesieniu do spółki wkładu w postaci
nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 23 k.s.h. umowa spółki jawnej powinna zostać zawarta na
piśmie pod rygorem nieważności, a według art. 25 pkt 2 k.s.h. jej koniecznym
elementem jest m.in. określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika
i ich wartość. W zakresie wymagania odnoszącego się do formy zawarcia umowy
spółki jawnej jest to regulacja odmienna w stosunku do pozostałych spółek
osobowych, tj. partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, dla których
ustawodawca przewidział formę aktu notarialnego (art. 92, 106 i 131 k.s.h.).
Dodać należy, że spółki osobowe powstają z chwilą wpisu do rejestru (art. 251
, 94,
109 i 134 k.s.h.).
3
Jeżeli umowa spółki osobowej przewiduje wniesienie przez wspólnika wkładu
w postaci własności nieruchomości (użytkowania wieczystego gruntu), rozważenia
wymaga kwestia sposobu przeniesienia przez wspólnika własności nieruchomości na
taką spółkę.
W przypadku spółek partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej,
zważywszy, że dla tych spółek ustawodawca przewidział formę aktu notarialnego,
postępowanie w przedmiocie przeniesienia własności nieruchomości na spółkę
przebiega bez komplikacji. Stosując w tym zakresie, zgodnie z art. 2 k.s.h., przepisy
art. 155 – 158 k.c. należy dojść do wniosku, że umowy takich spółek zawierające
zobowiązanie do przeniesienia własności nieruchomości wywołują – zgodnie z art.
155 k.c. – także skutek rozporządzający. Przyjmując założenie, nie wywołujące
zastrzeżeń w literaturze oraz orzecznictwie, że rejestracja spółki nie jest warunkiem
w rozumieniu art. 89 k.c., lecz jest warunkiem prawnym, niezależnym od woli
wspólników, wspomniane zobowiązanie nie narusza art.157 § 2 k.c. i spółka w chwili
rejestracji nabywa własność nieruchomości.
Sposób przeniesienia przez wspólnika własności nieruchomości na spółkę
jawną – ze względu na odrębność w zakresie formy zawarcia umowy dotyczącej
zawiązania takiej spółki – jest odmienny. Podejmowane w doktrynie próby
pogodzenia unormowań przyjętych w kodeksie spółek handlowych dla spółki jawnej
z przepisami kodeksu cywilnego dotyczącymi przeniesienia własności nieruchomości,
zaowocowały poglądem, że jeżeli przedmiotem wkładu do spółki jawnej ma być
własność nieruchomości, to umowa spółki jawnej powinna być zawarta w formie aktu
notarialnego. Według innego stanowiska, obok umowy spółki sporządzonej w formie
zwykłej pisemnej, należy równolegle zawrzeć dodatkową umowę w formie aktu
notarialnego, której przedmiotem jest samo zobowiązanie do wniesienia wkładu.
Takich konstrukcji ustawodawca zapewne chciał uniknąć,
wprowadzając uproszczone regulacje prawne dotyczące
tworzenia i funkcjonowania spółki jawnej oraz ustanawiając tylko zwykłą
formę pisemną umowę zawiązującej spółkę. Z tych względów obie przedstawione
konstrukcje dotyczące sposobu przeniesienia na spółkę jawną
własności nieruchomości deklarowanej jako wkład, budzą uzasadnione
wątpliwości. Za bardziej przekonujący uznać należy pogląd dopuszczający
4
możliwość zawarcia umowy spółki jawnej w formie przewidzianej w art. 23 k.s.h.,
a więc w formie pisemnej zwykłej także wtedy, gdy przedmiotem wkładu jest
nieruchomość. W takim jednak przypadku konieczne jest zawarcie umowy
przenoszącej własność nieruchomości na spółkę - po jej rejestracji.
Taką konstrukcję przeniesienia własności nieruchomości wnoszonej tytułem
aportu w odniesieniu do spółek kapitałowych tworzonych zgodnie z przepisami
Kodeksu handlowego przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 grudnia 1991 r.,
III CZP 128/91 (OSNC 1992, nr 6, poz. 106), stwierdzając, że w razie gdy wspólnik
pokrywa swój udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wkładami
niepieniężnymi w postaci prawa użytkowania wieczystego gruntu (własności
nieruchomości) – konieczne jest zawarcie odrębnej umowy w formie aktu
notarialnego dla przeniesienia tego prawa na rzecz spółki – po zarejestrowaniu
przez sąd. Stanowisko to straciło na aktualności w odniesieniu do spółek
kapitałowych ze względu na inny w zakresie ich podmiotowości stan prawny
ukształtowany przepisami kodeksu spółek handlowych, zachowało jednak wartość
merytoryczną przy rozważaniach dotyczących sposobu przeniesienia przez
wspólnika spółki jawnej własności nieruchomości jako wkładu w sytuacji, gdy
zgodnie z art. 23 k.s.h. umowa spółki zawarta została tylko w formie zwykłej
pisemnej. Należało więc uznać, że w razie zawarcia umowy spółki jawnej w zwykłej
formie pisemnej, w której wspólnik zobowiązał się do wniesienia tytułem wkładu
własności nieruchomości, konieczne jest zawarcie - po zarejestrowaniu spółki -
odrębnej umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej własność tej
nieruchomości na rzecz spółki.
Z przytoczonych względów, stwierdzając naruszenie art. 23 k.s.h. oraz art.
158 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1
oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).