Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 290/14
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Cesarz
SSN Dariusz Świecki
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej
w sprawie R. G.
skazanego z art. 178 a § 4 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 12 stycznia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 10 kwietnia 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w I.
z dnia 6 listopada 2013 r.,
1. oddala kasację jako oczywiście bezzasadną,
2. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. K. kancelaria
adwokacka kwotę 442,80 zł (czterysta czterdzieści dwa złote
osiemdziesiąt groszy) w tym 23% podatku VAT, tytułem
wynagrodzenia za sporządzenie i wniesienie z urzędu kasacji na
korzyść R. G.,
3. zwalnia skazanego R. G. od kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w I., wyrokiem z dnia 6 listopada 2013 roku, uznał
oskarżonego R. G. za winnego tego, że działając w krótkich odstępach czasu i w
podobny sposób dopuścił się następujących czynów:
- w dniu 30 października 2011 r. w I. na ul. K. kierował samochodem osobowym
marki Opel Astra, znajdując się w stanie nietrzeźwości, przy czym zarzucanego mu
czynu dopuścił się w ciągu 5 lat od odbycia w okresie od 12.03.2007 r. do
12.05.2008 r. kary roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem
łącznym Sądu Rejonowego w l. z 13.03.2006 r. - sygn. akt II K …/05 za umyślne
przestępstwo podobne z art. 178a § 1 k.k.;
- w dniu 3 listopada 2011 r. w I. na ul. P. kierował samochodem osobowym marki
Ford Fiesta, znajdując się w stanie nietrzeźwości, przy czym zarzucanego mu
czynu dopuścił się w ciągu 5 lat od odbycia w okresie od 12.03.2007 r. do
12.05.2008 r. kary roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem
łącznym Sądu Rejonowego w I., z dnia 13.03.2006r., sygn. akt II K …/05 za
umyślne przestępstwo podobne z art. 178a § 1 k.k.,
tj. za winnego popełnienia czynu z art. 178a § 1 k.k. i art. 64 § 1 k.k. w zw. z art,
91 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 178a § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. wymierzył
mu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 42 § 2 k.k. w zw. z art. 43 § 1 k.k. wobec oskarżonego
orzeczono środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
na okres lat 5.
Na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary pozbawienia
zaliczono oskarżonemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie.
Od powyższego wyroku apelacje wywiedli: oskarżyciel publiczny oraz
oskarżony.
Prokurator zaskarżył ten wyrok w całości na niekorzyść oskarżonego,
powołując się na zarzut obrazy prawa materialnego - art. 178a § 4 k.k.,
polegającej na przyjęciu w kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu
przepisu art. 64 § 1 k.k., przy jednoczesnym pominięciu przepisu art. 178a § 4 k.k.,
podczas gdy to właśnie ten ostatni przepis zawiera znamię typu kwalifikowanego
przestępstwa z § 1 art. 178a k.k., jak i przewiduje nadzwyczajne obostrzenie kary
wobec sprawcy przestępstwa z § 1 art. 178a k.k.
3
Podnosząc powyższy zarzut oskarżyciel publiczny wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania.
Oskarżony zaskarżył wyżej wymieniony wyrok w całości. Wyrokowi temu
zarzucił błędną ocenę zebranych w sprawie dowodów poprzez uznanie za
wiarygodne zeznań złożonych przez świadków D. R. i T. W.
Zdaniem oskarżonego Sąd Rejonowy w Inowrocławiu nie powinien też
czynić ustaleń faktycznych odnośnie podania przez oskarżonego nieprawdziwych
danych dotyczących jego tożsamości, gdyż oskarżony nie został jeszcze za taki
czyn prawomocnie skazany.
Ponadto, oskarżony podniósł, że wymierzono mu rażącą niewspółmierną
karę, nieadekwatną do stopnia winy i stopnia szkodliwości społecznej czynu.
W konsekwencji oskarżony wniósł o zmianę wyroku poprzez warunkowe
zawieszenie wykonania kary lub jej obniżenie, ewentualnie o przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Po rozpoznaniu obu apelacji Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 10 kwietnia
2014 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przypisane oskarżonemu
czyny zakwalifikował z art. 178 a § 4 k.k. i za podstawę wymiaru kary przyjął
przepisy art. 178 a § 4 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k.; utrzymał w mocy zaskarżony
wyrok w pozostałej części; zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych
za postępowanie odwoławcze i jego wydatkami obciążył Skarb Państwa.
Obecnie, kasację od wyroku sadu odwoławczego wniósł obrońca skazanego
zarzucając rażące naruszenie prawa procesowego, tj. art. 434 § 1 k.p.k. i art. 443
k.p.k. w zw. z art. 545 § 1 k.p.k., polegające na dokonaniu niekorzystnych dla
oskarżonego ustaleń faktycznych w zakresie wcześniejszej jego karalności za
prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości co skutkowało
naruszeniem zakazu orzekania na niekorzyść oskarżonego przy ponownym
rozpoznawaniu sprawy przez sąd odwoławczy i przypisaniem mu występku z art.
178a § 4 k.k. w miejsce występku z art., 178a § 1 k.k., podczas gdy okoliczność ta
nie stanowiła przedmiotu ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego w I. w sprawie
sygn. akt VI K …/11 w kontekście wypełnienia przez skazanego znamion występku
z art. 178a § 4 k.k., ani nie została zmodyfikowana na jego niekorzyść w dalszych
4
etapach postępowania przez co naruszona została zasada ne peius, jako że nie
został wniesiony środek odwoławczy na niekorzyść oskarżonego od w/w wyroku
Sądu Rejonowego w I., a nadto wniosek o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w B., sygn. akt IV Ka
…/12, był złożony wyłącznie na korzyść oskarżonego. W oparciu o tak
skonstruowany zarzut autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu
odwoławczego i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja wniesiona przez obrońcę skazanego R. G. okazała się bezzasadna i
to w stopniu oczywistym, którą to ocenę należy odnieść do zarzutu sformułowanego
przez skarżącego wskazującego na naruszenie zakazu pogarszania sytuacji
oskarżonego przy ponownym rozpoznawaniu sprawy – wynikającego z przepisów
art. 434 § 1 k.p.k. i art. 443 k.p.k. w zw. z art. 545 § 1 k.p.k. W realiach tej sprawy
nie sposób bowiem mówić o dokonaniu przez sąd odwoławczy nowych
niekorzystnych dla oskarżonego ustaleń faktycznych dotyczących jego
wcześniejszej karalności za przestępstwo prowadzenia pojazdów mechanicznych w
stanie nietrzeźwości. Wyrażona powyżej ocena nadzwyczajnego środka
zaskarżenia stwarzała wprawdzie możliwość odstąpienia od sporządzania
pisemnych motywów rozstrzygnięcia sądu kasacyjnego po myśli art. 545 § 3 k.p.k.,
jednak z uwagi na stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w toku
procedowania w przedmiocie wznowienia postępowania w tej sprawie po jej
poprzednim rozpoznaniu, uznano za niezbędne sformułowanie kilku uwag
porządkujących sytuację procesową. Podkreślić należy, że porównanie opisu
czynów przypisanych oskarżonemu R. G. obecnie wyrokiem Sądu Rejonowego w I.
z dnia 6 listopada 2013 r., sygn. akt VI K …/13, jak i poprzednim wyrokiem tego
Sądu w tej sprawie z dnia 19 marca 2012 r., sygn. akt VI K …/11, prowadzi do
jednoznacznego wniosku, że w obu wypadkach przypisano ówcześnie
oskarżonemu popełnienie ciągu przestępstw w warunkach powrotu do przestępstwa
przewidzianych w art. 64 § 1 k.k. Istotne jest przy tym podkreślenie, że już w samej
treści wyroku wśród okoliczności dotyczących tego ostatniego elementu wyraźnie
zaznaczono, iż poprzednie skazanie dotyczyło przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. W
opisie czynu przyjęto bowiem, że zachowania z dnia 30 października i 3 listopada
5
2011 r. miały miejsce w ciągu 5 lat od odbycia kary pozbawienia wolności
orzeczonej za umyślne przestępstwo z art. 178a § 1 k.k. Zatem przesłanka będąca
podstawą zakwalifikowania tych zachowań R. G. na podstawie art. 178a § 4 k.k.,
zawarta w pierwszej części tego przepisu została ustalona i przypisana w wyroku
Sądu Rejonowego w I. z dnia 19 marca 2012 r. Zagadnienie realizacji warunków
determinujących przypisanie powrotu do przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., opisano
również w ustaleniach faktycznych zawartych w pisemnych motywach wyroku tego
Sądu. Stwierdzono tam przecież jednoznacznie, że: „Przypisanych mu czynów R.
G. dopuścił się działając w warunkach recydywy specjalnej podstawowej opisanej
przepisem art. 64 § 1 k.k., bowiem w ciągu pięciu lat po odbyciu w okresie od dnia
12 marca 2007 r. do dnia 12 maja 2008 roku w całości kary łącznej roku i 2
miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wobec niego wyrokiem łącznym Sądu
Rejonowego w I. z dnia 13 marca 2006 r. w sprawie II K …/05 za umyślne
przestępstwo podobne, a mianowicie występek z art. 178a § 1 k.k.” (k. – 264).
Wprawdzie powołanie w tej sytuacji przepisu art. 64 § 1 k.k. było zbędne, ale nie
może być wątpliwości, że już przy pierwszym rozpoznaniu niniejszej sprawy R. G.,
bez żadnej wątpliwości ustalono i przypisano ówcześnie oskarżonemu działanie w
warunkach powrotu do przestępstwa określonych również w art. 178a § 4 k.k. Nie
odpowiada zatem rzeczywistości twierdzenie Sądu Apelacyjnego jakoby Sąd
Rejonowy w I. orzekając w sprawie VI K …/11 ograniczył swoje ustalenia wyłącznie
do zagadnienia realizacji drugiego z elementów zamieszczonych w art. 178a § 4
k.k., w postaci naruszenia zakazu kierowania wszelkimi pojazdami, kwalifikującego
przestępstwo prowadzenia pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości. W
niniejszej sprawie brak było podstaw do prezentowania takiego stanowiska.
Jak trafnie podkreślił Sąd Okręgowy w B. uzasadniając dokonaną przez
siebie korektę wyroku pierwszoinstancyjnego, odpowiedzialności karnej za
przestępstwo z art. 178a § 4 k.k. podlega sprawca, który znajdując się w stanie
nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd
mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym i był wcześniej
prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie
nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo
określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości
6
lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu polegającego na
prowadzeniu pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym
znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w
okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.
Tymczasem, Sąd I instancji, dokonując karnoprawnej subsumpcji
przypisanego oskarżonemu czynu, nie zastosował w przyjętej przez siebie
kwalifikacji prawnej przepisu § 4 art. 178a k.k., pomimo należytego ustalenia, że
oskarżony znajdując się w stanie nietrzeźwości prowadził pojazd mechaniczny w
ruchu lądowym będąc wcześniej karanym za czyn z art. 178a § 1 k.k. W tej sytuacji,
niezbędna – i całkowicie uprawniona – stała się korekta kwalifikacji prawnej
dokonana przez sąd odwoławczy.
Podkreślić przy tym należy, że wbrew twierdzeniom autora nadzwyczajnego
środka zaskarżenia, podstawą kontestowanego obecnie rozstrzygnięcia nie było
dokonanie jakichkolwiek nowych – i to niekorzystnych dla oskarżonego – ustaleń
faktycznych ponad to, co od samego początku, tj. poczynając od zarzutów aktu
oskarżenia i określenia czynu przypisanego w wyroku Sądu Rejonowego w I. o
sygn. akt VI K …/11, stanowiło przedmiot procesu w tej sprawie. Już sam opis
zachowania oskarżonego i warunków w jakich do niego doszło, przyjęty w w/w
wyroku i rozwinięcie tej kwestii zawarte w jego uzasadnieniu, przesądzają o tym,
że to w wyniku pierwszego rozpoznania tej sprawy ustalono, iż zachowanie osk. R.
G. realizowało oba kryteria determinujące zastosowanie wobec niego przepisu art.
178a § 4 k.k. Natomiast w wyniku ponownego procedowania ustalono, że aktualne
pozostają te okoliczności, które przesądzają o przypisaniu popełnienia kolejnych
czynów polegających na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w stanie
nietrzeźwości – w warunkach stanowiących realizację kryterium prawomocnego
skazania za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k.
Niezależnie zatem od tego, że konstrukcja normatywna przepisu art. 178a §
4 k.k. od początku budzi wątpliwości w orzecznictwie i spory w doktrynie co do
charakteru jego poszczególnych elementów (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. I KZP 22/11 OSNKW 2012 z. 1, poz. 6 i
przywołana tam literatura), na pełną aprobatę zasługiwało stanowisko sądu
7
odwoławczego wyrażone w niniejszej sprawie w zakresie w jakim uznał, że
przestępstwo stypizowane w art. 178a § 4 k.k. ma charakter wieloodmianowy, a
wobec niejednorodnego charakteru unormowania zawartego w art. 178a § 4 k.k.,
istotne znaczenie ma także i to, że okoliczność wskazana w pierwszej części tego
przepisu została ujęta w typowy niemal kształt przepisu uwzględniającego fakt
powrotności do przestępstwa (stanowiący podstawę obostrzenia kary), tyle że w
tym wypadku powyższa cecha i jej oddziaływanie nie zostały ograniczone
szczegółowo wyznaczonymi ramami czasowymi prawnego oddziaływania, takimi
choćby, jak okres 5 lat od odbycia kary pozbawienia wolności, przewidziany w art.
64 § 1 i 2 k.k. Dla dokonania karnoprawnej subsumpcji z art. 178a § 4 k.k.
wystarczające jest w tej sytuacji, aby sprawca zrealizował choćby jedną z
przesłanek przewidzianych w dyspozycji tego przepisu, w tym także - mającą
znaczenie na gruncie niniejszego postępowania – przesłankę uprzedniej karalności
za czyn polegający na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w stanie
nietrzeźwości. Zatem, przypisanie sprawcy działania w warunkach określonych w
art. 178a § 4 k.k. in principio, stanowi samodzielną i wystarczającą podstawę do
odpowiedzialności na podstawie tego przepisu.
Podsumowując dotychczasowe uwagi należy więc stwierdzić, że nie stanowi
naruszenia zakazu wynikającego z treści art. 434 § 1 k.p.k. i art. 443 k.p.k.
przypisanie przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k. w sytuacji, gdy
początkowo zarzucono i przypisano sprawcy czynu określonego w art. 178a § 1 k.k.
popełnienie tego przestępstwa zarówno w warunkach wcześniejszego
prawomocnego skazania za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie
nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo z art.
173, 174, 177 lub art. 355 § 2 k.k. popełnione w takim stanie, jak i jednocześnie w
okresie obowiązywania zakazu prowadzenia takich pojazdów orzeczonego w
związku ze skazaniem za przestępstwo, natomiast w toku ponownego rozpoznania
sprawy ustalono, że została spełniona tylko jedna z przesłanek determinujących
kwalifikację z art. 178a § 4 k.k.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.
8