Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 409/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Sądej (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
Protokolant Łukasz Biernacki
w sprawie J. G.
skazanego wyrokiem łącznym
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art 535 § 5 k.p.k.
w dniu 22 stycznia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 lutego 2008 r.,
utrzymującego w mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego w L.
z dnia 5 listopada 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Okręgowego i przekazuje sprawę temu ostatniemu Sądowi
do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem łącznym z dnia 5 listopada 2007 r., Sąd Okręgowy orzekając w
sprawie skazanego J. G. na skutek jego wniosku o wydanie wyroku łącznego
ustalił, że J. G. został skazany następującymi prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w L. z dnia 13 czerwca 2003 r., sygn. akt IX K 253/03, za
czyny popełnione:
- w nocy z 4/5 grudnia 2002 r. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art 279 § 1 k.k. i art. 64 § 2
k.k. na karę 2 lat pozbawienia wolności;
- w nocy z 4/5 grudnia 2002 r., z art. 224 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. na karę
roku pozbawienia wolności;
- w dniu 29 marca 2001 r., z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 279 § 1 k.k. i art. 64 § 1 k.k.
na karę 2 lat pozbawienia wolności;
- w dniu 29 marca 2001 r., z art. 190 § 1 k.k. na karę roku pozbawienia wolności,
przy orzeczeniu kary łącznej 5 lat pozbawienia wolności, na poczet, której zaliczono
mu okresy rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od 29 marca 2001 r. do
30 marca 2001 r. oraz od 5 grudnia 2002 r. do 12 grudnia 2002 r., który to wyrok
został zmieniony wyrokiem Sąd Okręgowy w L. z dnia 10 marca 2004 r., sygn. akt
V Ka 1756/03, poprzez obniżenie kary pozbawienia wolności do 6 miesięcy za
czyn z art. 224 § 2 k.k., kary pozbawienia wolności do roku i 6 miesięcy za czyn z
art. 14 § 1 k.k. i art. 278 § 1 k.k. i wymierzenie nowej kary łącznej 3 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności.
2. Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV K 359/02 za czyny
popełnione:
- w dniu 19 kwietnia 1999 r., z art. 280 § 2 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art.
11 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 2 k.k. na karę 7 lat pozbawienia wolności oraz karę
grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 20 zł każda (pkt. II);
- w dniu 27 kwietnia 1999 r., za czyn z art. 263 § 2 k.k. na karę 6 miesięcy
pozbawienia wolności (pkt. III), przy orzeczeniu kary łącznej 7 lat pozbawienia
wolności na poczet, której zaliczono okres rzeczywistego pozbawienia wolności
skazanego od 27 kwietnia 1999 r., do 11 grudnia 2000 r., przy czym wyrokiem
łącznym Sądu Okręgowego w L. z dnia 17 maja 2005 r. w sprawie IV K 25/05,
połączono kary jednostkowe pozbawienia wolności orzeczone w sprawach IX K
3
253/03 i IV K 359/02 i wymierzono skazanemu karę łączną 9 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności.
3. Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r., sygn. II K 189/04 zmienionym
przez Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie V Ka
616/06 za czyny popełnione:
- w nocy na 1 sierpnia 2003 r. (pkt. II) i w nocy na 13 sierpnia 2001 r. (pkt. III), z art
279 § 1 kk oraz art. 33 § 2 k.k. przy zastosowaniu art. 91 § 1 k.k. na karę 2 lat
pozbawienia wolności oraz 150 stawek dziennych grzywny po 20 zł każda;
- w nocy na 5 kwietnia 2002 r. z art. 289 § 2 k.k. oraz z art. 289 § 4 k.k. na karę
roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz 75 stawek dziennych grzywny po 20 zł
każda (pkt IV);
- w nocy na 7 kwietnia 2002 r. (pkt V), w nocy na 31 sierpnia 2002 r. (pkt VII), od 20
do 23 września 2002 r. (pkt VIII,) z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. na karę 3
lat pozbawienia wolności i 150 stawek dziennych grzywny po 20 zł każda;
- od 25 do 27 czerwca 2002 r.( pkt VI), z art. 11 § 3 kk w zw. z art. 289 § 2 k.k. i art.
289 § 4 k.k. na karę 2 lat pozbawienia wolności oraz 100 stawek dziennych
grzywny po 20 zł każda, przy orzeczeniu za czyny opisane w pkt II, III, IV, V, VI, VII,
VIII kary łącznej 5 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz 280 stawek dziennych
grzywny po 20 zł każda
i w zw. z tym na podstawie art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k. rozwiązał kary łączne
orzeczone wyrokami opisanymi w pkt 1, 2, 3, połączył kary pozbawienia wolności
orzeczone wyrokami opisanymi w pkt 1 (sygn. akt IX K 253/03), pkt 2 (sygn. akt IV
K 359/02) i w pkt 3 ( sygn. akt II K 189/04) w odniesieniu do czynów opisanych w
pkt IV,V,VII,VIII i VI i jako karę łączną wymierzył J. G. karę 13 lat pozbawienia
wolności. Nadto połączył kary grzywny orzeczone wyrokami opisanymi w pkt 2
(sygn. akt IV K 359/02), co do czynu z pkt II i pkt 3 ( sygn. akt II K 189/04), w
zakresie przestępstw z punktu IV,V,VII,VIII i VI i wymierzył skazanemu grzywnę w
wysokości 320 stawek dziennych po 20 zł każda, zaś w pozostałej części
postępowanie o wydanie wyroku łącznego umorzył oraz stwierdził, że w
pozostałych częściach wyroki podlegają odrębnemu wykonaniu. Jednocześnie na
poczet orzeczonej kary łącznej pozbawienia wolności zaliczył skazanemu okresy
jego rzeczywistego pozbawienia wolności: od 29 marca 2001 r. do 30 marca 2001
4
r. oraz od 5 grudnia 2002 r. do 12 grudnia 2002 r. (sygn. akt IX K 253/03) oraz od
27 kwietnia 1999 r. do11 grudnia 2000 r. (sygn. akt IV K 359/02) oraz okresy
dotychczas odbytych kar z połączonych wyroków i rozstrzygnął w przedmiocie
wynagrodzenia za wykonaną przez adwokata obronę z urzędu, a także zwolnił
skazanego od ponoszenia wydatków.
Od powyższego wyroku łącznego obrońca skazanego wniósł apelację, którą
zaskarżył to orzeczenie w zakresie kary, zarzucając rażącą niewspółmierność -
surowość wymierzonej kary łącznej pozbawienia wolności, co zdaniem obrońcy
przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności podmiotowych i przedmiotowych
poszczególnych czynów, a także postawy skazanego sprawia, że orzeczona kara
pozbawienia wolności jest pozbawiona waloru społecznego oddziaływania i
należytego wpływu represyjno - wychowawczego na skazanego. W konsekwencji
postulował on o zmianę zaskarżonego wyroku przez wymierzenie kary łącznej
pozbawienia wolności i grzywny z uwzględnieniem zasady pełnej absorpcji (k. 66-
67).
Wyrokiem z dnia 12 lutego 2008 r., sygn. akt II AKa 5/08, Sąd Apelacyjny
utrzymał w mocy zaskarżony wyrok łączny, uznając apelację obrońcy za oczywiście
bezzasadną (k. 83).
Od powyższego wyroku kasację w trybie art. 521 § 1 k.p.k. wywiódł Rzecznik
Praw Obywatelskich, który zaskarżył powyższy wyrok w całości na korzyść J. G.
Powołując się na art. 523 § 1 k.p.k. wyrokowi temu zarzucił rażące i mające istotny
wpływ na jego treść naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, tj. art. 433
§ 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k., polegające na tym, że Sąd II instancji rozpoznając
apelację obrońcy skazanego, niezależnie od granic zaskarżenia oraz
podniesionych zarzutów, nie przekroczył z urzędu granic środka odwoławczego i
utrzymał w mocy rażąco niesprawiedliwe orzeczenie Sądu meriti, bowiem wydane z
rażącym naruszeniem prawa materialnego i procesowego, to jest art. 85 k.k. w zw.
z art. 572 k.p.k., polegającym na tym, że Sąd I instancji wyraził błędny pogląd
prawny o braku warunków do połączenia kary orzeczonej za czyny opisane w
punktach II i III wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r. w sprawie o
sygn. akt II K 189/04, który to błąd był wynikiem braku dostrzeżenia oczywistej
omyłki pisarskiej w opisie jednego z tych czynów, co doprowadziło do
5
niezasadnego umorzenia postępowania o wydanie wyroku łącznego w tym
zakresie.
Powołując się na powyższe skarżący wniósł uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego oraz utrzymanego nim w mocy orzeczenia Sądu I instancji i
przekazanie sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich wywiedziona na korzyść skazanego
okazała się oczywiście zasadna dlatego została rozpoznana na posiedzeniu w
trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Zgodzić się należy ze skarżącym, że orzeczenie Sądu II instancji nie może
się ostać, gdyż zapadło z rażącym naruszeniem przepisów prawa procesowego
wskazanych w kasacji.
Z analizy akt Sądu Rejonowego w O., sygn. II K 189/04 wynika, iż wyrokiem
tego Sądu z dnia 7 lutego 2006 r. J. G., za opisany w pkt II i III ciąg przestępstw
kwalifikowanych z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełnionych
odpowiednio w nocy na 1 sierpnia 2003 r. i w nocy na 13 sierpnia 2001 r., został
ostatecznie skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności i 150 stawek dziennych
grzywny po 20 zł każda, przy zastosowaniu art. 91 § 1 k.k. (k. 1058 - 1064 akt II K
189/04).
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 28 czerwca 2006 r., sygn. akt V Ka
616/06, częściowo zmienił na korzyść J. G. wyrok Sądu Rejonowego w O. w
sprawie II K 189/04 (k. 1158-1159 akt II K 189/04). Jednocześnie w uzasadnieniu
wyroku Sądu odwoławczego zasygnalizowano ujawnienie oczywistej omyłki
pisarskiej, w odniesieniu do daty czynu z pkt II wyroku Sądu I instancji, bowiem
zamiast oznaczonego tam roku 2003 winien być wpisany rok 2001. W
konsekwencji nakazano sprostowanie orzeczenia dotkniętego tym uchybieniem
Sądowi Rejonowemu w O., jako oczywistej omyłki pisarskiej (k. 1173 akt II K
189/04).
W wyroku łącznym Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada 2007 r., sygn.
akt IV K 214/07, po analizie prawomocnych wyroków zapadłych w odniesieniu do J.
G. przyjęto, że pierwszym wyrokiem skazującym za przestępstwa pozostające w
zbiegu realnym, który wyznaczał granicę łączenia kar orzeczonych w wyrokach
6
jednostkowych jest wyrok Sądu Rejonowego w L. z dnia 13 czerwca 2003 r. w
sprawie IX K 253/03.
W związku z tym ustaleniem, prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w O. w
sprawie II K 189/04, został objęty analizowanym wyrokiem łącznym tylko co do
skazań za część przestępstw, bowiem przyjęto brak warunków temporalnych, w
rozumieniu art. 85 k.k., w odniesieniu do przestępstw opisanych w pkt II i III
powołanego wyroku jednostkowego z uwagi na datę 1 sierpnia 2003 r. przyjętą w
opisie czynu z pkt II, eliminującą objęcie karą łączną orzeczoną w wyroku łącznym
jednostkową karę pozbawienia wolności i grzywny wymierzoną na podstawie art. 91
§ 1 k.k. in fine za przestępstwa opisane w pkt II i III, w ramach przyjętej konstrukcji
ciągu przestępstw. Dlatego też, w tym zakresie umorzono postępowanie w
przedmiocie wyroku łącznego.
W ten sposób Sąd Okręgowy analizując uprzednią karalność skazanego w
kontekście wydania wyroku łącznego nie dostrzegł sygnalizowanego wyżej
uchybienia Sądu Rejonowego w O. w zakresie oznaczenia daty czynu z pkt II, a
przecież ta okoliczność miała istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy o
wydanie wyroku łącznego, bowiem w przypadku przyjęcia prawidłowej daty tego
czynu – 1 sierpnia 2001 r. uprzednim dokonaniu przez sąd właściwy sprostowania
oczywistej omyłki pisarskiej, prawomocne skazania za ciąg przestępstw opisany w
punktach II i III wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r., sygn. akt II
K 189/04, powinny być objęte wyrokiem łącznym, ponieważ zostały popełnione
zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z
tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju.
Jeśli więc sąd właściwy umorzył we wskazanym zakresie postępowanie w
przedmiocie wydania wyroku łącznego, mimo prawnie istniejących warunków
orzeczenia kary łącznej w wyroku łącznym, to dopuścił się obrazy zarówno art. 85
k.k. w zw. z art. 569 § 1 k.p.k., jak i przepisu art. 572 k.p.k.
Należy podkreślić, że już sama konfiguracja chronologiczna czynów
opisanych w pkt II i III wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r. w
sprawie II K 189/04, połączonych w ciąg przestępstw była tak nietypowa, że
obligowała Sąd do zwrócenia baczniejszej uwagi na prawidłowość tego orzeczenia,
a tym samym bardziej szczegółowego zapoznania się z aktami sprawy, co
7
pozwoliłoby stwierdzić istnienie podstaw prawnych do objęcia wyrokiem łącznym
tych skazań – po wykonaniu czynności przewidzianych w art. 105 k.p.k., zleconych
przecież do przeprowadzenia w wytycznych Sądu odwoławczego, który w sprawie
V Ka 616/06 dokonał kontroli instancyjnej wskazanego wyżej wyroku Sądu
Rejonowego. W dacie wydania wyroku łącznego Sądu Okręgowego w L. wytyczne
te nie zostały jeszcze wykonane, bowiem do sprostowania oczywistej omyłki
pisarskiej w wyroku zapadłym w sprawie II K 189/04 Sądu Rejonowego w O. doszło
dopiero dnia 16 sierpnia 2011 r. ( zob. postanowienie wydane w trybie art. 105
k.p.k. - k. 1288 akt II K 189/04). Sprostowanie to nie stanowiło jednak takiej
modyfikacji wyroku jednostkowego, która powodowałby potrzebę wydania nowego
wyroku łącznego stosownie do dyspozycji art. 575 § 2 k.p.k. Sąd Najwyższy w tym
składzie w pełni akceptuje stanowisko wyrażone w postanowieniu SN z dnia 15
stycznia 2014 r., sygn. akt III KK 322/13, który na tle tej samej sytuacji faktycznej i
prawnej uznał, że z punktu widzenia skutków – o jakich mowa w art. 575 § 2 k.p.k.
– postanowienie o sprostowaniu wyroku jednostkowego, który był przedmiotem
orzekania w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego jest irrelewantne, albowiem
istotą sprostowania nie jest zmiana pierwotnej treści wyroku, ale przywrócenie mu
takiej postaci jaką powinien mieć od początku. Jednocześnie w judykacie tym Sąd
Najwyższy trafnie uznał, że w analizowanym układzie procesowym ewentualne
skorygowanie uchybień, których dopuścił się Sąd Apelacyjny w sprawie II AKa 5/08
może nastąpić wyłącznie wskutek rozpoznania nadzwyczajnego środka
zaskarżenia.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że wyrok łączny Sądu
Okręgowego w L., w zakresie w jakim nie objęto nim prawomocnego skazania za
ciąg przestępstw przepisanych J. G. w pkt II i III wyroku Sądu Rejonowego w O. w
sprawie II K 189/04 został wydany z rażącym naruszeniem art. 85 k.k. w zw. z art.
569 § 1 k.p.k., i art. 572 k.p.k. Sąd Apelacyjny utrzymując tenże wyrok w mocy,
wprowadził te uchybienia do własnego orzeczenia i z tego powodu orzeczenie to
należy uznać za rażąco niesprawiedliwe, skoro prawidłowa konfiguracja
prawomocnych skazań J. G. za poszczególne przestępstwa wyrokami
jednostkowymi podlegającymi łączeniu mogła w sposób znaczący wpłynąć na
8
ostateczny kształt kary łącznej w wyroku łącznym, a w konsekwencji nawet
poprawić sytuację skazanego w postępowaniu wykonawczym.
Wprawdzie apelacja obrońcy skazanego odnosiła się tylko do orzeczenia o
karze łącznej i postulowała o jej obniżenie, jednak odstąpienie podjęcia przez Sąd
odwoławczy czynności procesowych zmierzających do spowodowania
sprostowania przez Sąd Rejonowy w O. oczywistej omyłki pisarskiej w wyroku tego
Sądu z dnia 7 lutego 2006 r., w sprawie II K 189/04, a następnie zaniechanie
dokonania zmiany zapadłego w I instancji wyroku łącznego we wskazanym wyżej
kierunku, doprowadziło do naruszenia art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k.,
które to przepisy, w przypadku rażącej niesprawiedliwości wyroku, obligują Sąd
odwoławczy do kontroli instancyjnej wyroku Sądu I instancji niezależnie od granic
zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz do dokonania zmiany wyroku na
korzyść oskarżonego poza zakresem skargi odwoławczej. Naruszenie tych
przepisów było w analizowanej sprawie rażące i miało istotny wpływ na treść
wyroku Sądu odwoławczego.
Dlatego też Sąd Najwyższy na podstawie art. 537 § 2 k.p.k., uwzględniając
kasację Rzecznika Praw Obywatelskich, uchylił zaskarżony wyrok Sądu
Apelacyjnego oraz utrzymany nim w mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego w L. i
przekazał sprawę temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania w I
instancji.
Orzekając powtórnie Sąd Okręgowy uwzględni przedstawione wyżej
zapatrywania prawne oraz jeszcze raz dokona analizy prawomocnych skazań J. G.
w kontekście możliwości wydania nowego wyroku łącznego, uzyskując w tym
zakresie aktualne dane o uprzedniej karalności skazanego, a gdy zajdzie taka
potrzeba również opinie i informacje określone w art. 571 § 1 k.p.k. Nadto
uwzględni fakt sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej w wyroku Sądu
Rejonowego w O., sygn. akt II K 189/04 w zakresie daty czynu z pkt II, jak też
będzie miał na uwadze, że kasacja została wniesiona na korzyść skazanego, co
powoduje wystąpienie w postępowaniu ponownym pośredniego zakazu
reformationis in peius (art. 443 k.p.k.).
9