III PK 99/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:12-05-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III PK 99/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z powództwa M. M.
przeciwko L. B. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
o odszkodowanie, wynagrodzenie, odprawę i ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 11 lutego 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 900 zł
(dziewięćset) tytułem kosztów zastępstwa prawnego w
postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 27 maja 2013 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w L., częściowo uwzględniając powództwo orzekł, co następuje: w
punkcie I - zasądził od pozwanego L. B. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
na rzecz powoda M. M. kwotę 18.000 zł tytułem odszkodowania za naruszające
przepisy prawa rozwiązanie umowy o pracę; w punkcie II - zasądził od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 4.695,66 zł brutto tytułem wynagrodzenia brutto; w punkcie
III - umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o ustalenie, że stosunek pracy
pomiędzy stronami trwa nadal; w punkcie IV - oddalił powództwo w pozostałej
części; w punkcie V - zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.098 zł
tytułem zwrotu części kosztów procesu; - w punkcie VI - nakazał ściągnąć od
pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego) kwotę 1.135 zł
tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu; w punkcie VII - w pozostałej części
nieuiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa; w punkcie VIII -
wyrokowi w punkcie pierwszym nadał rygor natychmiastowej wykonalności.
Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach i
rozważaniach prawnych:
W dniu 7 lipca 2007 r. J. M., K.M., K. M. oraz powód M. M. zawarli umowę
spółki o nazwie T. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Przedmiotem
działalności tej spółki miało być m.in. budownictwo oraz wytwarzanie i
zaopatrywanie w energię elektryczną gaz wodę. W dniu 7 października 2010 r.
spółka została zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców, prowadzonym przez XI
Wydział Gospodarczy KRS Sądu Rejonowego w L. pod numerem […]. Prezesem
spółki został powód M. M. i wpisany w tym rejestrze jako jedyny członek zarządu.
Wszyscy wspólnicy spółki byli osobami bliskimi dla powoda. Powód od samego
początku prowadził sprawy spółki jako jej prezes. W tym czasie nie miał zawartej
umowy o pracę, ze spółką. T. Spółka z o.o. chciała bowiem rozszerzyć działalność
poprzez wybudowanie na własnym gruncie biogazowi. Wartość planowanej
inwestycji wynosiła 30.000.000 zł W tym celu spółka nabyła nieruchomości na
terenie województwa l., m.in. w […]. Nieruchomości te zostały wniesione jako aport
do spółki a jej kapitał zakładowy podwyższony do kwoty 1.470.000 zł. Powód
rozpoczął starania celem uzyskania dotacji na budowę biogazowni w Narodowym
3
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. W wyniku jego
działań NFOŚiGW przyznał spółce w roku 2010 dotację o wartości 20.000.000 zł.
Spółka dysponowała już w tym czasie pozwoleniami na budowę dwóch biogazowi i
miała przygotowane projekty budowlane. Dotacja miała być wypłacona po
podpisaniu umowy ze spółką a jej warunkiem było dysponowanie pozostałą kwotą
konieczną do budowy biogazowi przez T. Spółkę z o.o., czyli posiadanie około
10.000.000 zł wolnych środków. W przededniu podpisania umowy z Funduszem
spółka podjęła intensywne działania, zmierzające do pozyskania inwestora, który
dokapitalizował by ją o brakującą kwotę. Na początku zamiarem wspólników było
uzyskanie pożyczki od takiego podmiotu lub sprzedaż części udziałów. W tym
czasie powód uznał, że skoro w spółce pojawi się obcy inwestor musi zabezpieczyć
swoje interesy finansowe. W dniu 1 lipca 2010 r. powód zawarł ze spółką umowę o
pracę na czas nieokreślony. Został zatrudniony na stanowisku prezesa zarządu, na
pełny etat, z wynagrodzeniem 15.000 zł brutto miesięcznie plus premia uznaniowa.
Umowa ta nie zawierała żadnych dodatkowych postanowień, odnośnie okresu
wypowiedzenia, czy odprawy. Po zawarciu tej umowy powód złożył wniosek o
udzielenie mu urlopu bezpłatnego w okresie od 1 lipca 2010 r. do 31 lipca 2010 r.
W trakcie dalszych negocjacji z potencjalnymi inwestorami M. M. uznał, że
dotychczasowa umowa o pracę nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia. Nie
było chętnych aby dokapitalizować spółkę, inwestorzy byli co najwyżej
zainteresowani nabyciem 100% udziałów. W dniu 15 lipca 2010 r. powód zawarł ze
spółką nową umowę o pracę, w której jego wynagrodzenie zostało podwyższone do
kwoty 18.000 zł brutto. Nadto strony ustaliły 36 dniowy urlop wypoczynkowy,
począwszy od 2010 r., 6 miesięczny okres wypowiedzenia umowy o pracę oraz, że
powodowi będzie przysługiwać odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę w
wysokości 12 miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego brutto, płatne w ostatnim
dniu świadczenia pracy. Umowę o pracę (podobnie jak poprzednią) w imieniu spółki
podpisał pełnomocnik wspólników K. M. (brat powoda). Na jej postanowienia
wszyscy wspólnicy wyrazili zgodę. W momencie zawarcia obu umów o pracę
pozwana spółka była w złej kondycji finansowej. Ciążyły na niej zobowiązania z
tytułu niezapłaconego podatku od nieruchomości, spółka nie miała żadnych
znaczących środków na rachunku bankowym. Jej zaległości z tytułu różnego
4
rodzaju zobowiązań wynosiły około 1.000.000 zł. Przyznana dotacja mogła być
wykorzystana wyłącznie na cele związane z budową Biogazowni. Wynagrodzenie
za miesiąc lipiec i sierpień 2010 r. nie było powodowi wypłacone przez spółkę z
powodu urlopu bezpłatnego. Wynagrodzenie za miesiąc wrzesień zostało
wypłacone przelewem bankowym na rachunek powoda w dniu 29 września 2010 r.
w kwocie 12.608,30 zł netto, oraz za październik w takiej samej kwocie w dniu 27
października 2010 r. Za grudzień 2010 r. wynagrodzenie nie zostało uiszczone. W
październiku 2010 r. wspólnicy spółki T. podjęli decyzję o utworzeniu drugiej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością o nazwie T. E., której zadaniem było przejęcie
dotychczasowej działalności w branży elektrycznej i energetycznej spółki T. oraz jej
pracowników. W spółce T. (przeznaczonej do sprzedaży) miała pozostać wyłącznie
działalność związana z biogazowniami, zakupione w tym celu nieruchomości oraz
przyznane dotacje. W dniu 7 października 2010 r. spółka T. E. została wpisana do
rejestru przedsiębiorców. Prezesem zarządu został M. M. We wniosku o
dofinansowanie, jaki T. E. złożyła po dniu jej rejestracji do Agencji Wspierania
Przedsiębiorczości, jej prezes zawarł jedynie prośbę o zakup mebli biurowych i
sprzętu komputerowego. Spółka T. E., poza rejestracją tożsamego przedmiotu
PKD, nigdy nie podjęła faktycznej działalności konkurencyjnej w stosunku do spółki
T. Nigdy nie wystąpiła też z wnioskiem o dofinansowanie biogazowi (lub innych
tego typu obiektów) do NFOSiGW w Warszawie. Przepływy na kontach tej spółki
były zerowe. Na początku września 2010 r. do negocjacji w sprawie nabycia
udziałów od T. Spółka z o.o. przystąpiła G. Spółka z o.o., reprezentowana przez
B. M. Wcześniej możliwości takie sondowała firma B., w której władzach także
zasiadała B. M. Spółka G. oświadczyła, że jest zainteresowana wyłącznie nabyciem
100% udziałów T. Spółki z o.o. za cenę ok. 8.000.000 zł. G. interesowała się
wyłącznie działalnością spółki T., związaną z budową Biogazowi. W czasie rozmów
pojawił się wątek wyłączenia ze spółki T. działalności nie związanej z
wytwarzaniem energii, jednak wiążących ustaleń w tym zakresie nie było.
Działalność ta miała być wydzielona po przejęciu udziałów przez nabywcę (oblata).
Nie było natomiast żadnych rozmów na temat umowy o pracę prezesa zarządu
spółki T. W związku z zamiarem nabycia udziałów G. uzyskała wiedzę o
rzeczywistej kondycji finansowej spółki T. Spółka znała treść umów o pracę powoda
5
oraz, że wynagrodzenie za pracę w większości nie było mu wypłacane i nie
odprowadzono składek ZUS. Ustalono też szacunkowo kwotę rzeczywistych
zobowiązań spółki. W październiku 2010 r. członek zarządu G.- S.K. dowiedziała
się o założeniu przez wspólników T. spółki o nazwie T. E. Pod koniec października
2010 r. G. miało już pewność, że jest to działalność konkurencyjna. W tym czasie
wolę nabycia 100% udziałów w spółce wyraziła także spółka D. Było to tuż przed
podpisaniem umowy z Funduszem na dotację. T. spółka z o.o. została „postawiona
pod ścianą”. Rozmowy z bankiem na temat dużego kredytu zakończyły się
niepowodzeniem. Dlatego pełnomocnik spółki K. M., zmuszony sytuacją podpisał w
dniu 15 września 2010 r. ofertę sprzedaży po połowie na rzecz obu tych spółek
wszystkich udziałów w T., która miała wiązać oferentów do 30 października 2010 r.
oraz, że każdemu oblatowi przysługuje prawo wskazania innego podmiotu w
ramach jego grupy kapitałowej jako nabywcy oferowanych udziałów (§ 4 ust. 3
oferty). W ofercie ustalono cenę - 1.500.000 zł płatne w dniu nabycia udziałów (po
stwierdzeniu pozytywnego wyniku analizy przedsiębiorstwa) oraz 65.000,34 zł,
proporcjonalnie do wpłat zaliczek dofinansowania z NFOŚiGW. Oferta nie została
sporządzona w formie aktu notarialnego. Oferty tej Spółka D. ostatecznie nie
przyjęła. Korzystając z zapisu § 4 ust. 3 DIM wskazała natomiast na G. jako inny
podmiot uprawniony do nabycia jej udziałów. W dniu 28 października 2010 r. G.
złożyła w formie aktu notarialnego oświadczenie o przyjęciu oferty i zakupie 100%
akcji pozwanej spółki. Zobowiązała się do zapłaty pierwszej raty ceny w wysokości
1.500.000 zł pomniejszonej o kwotę zobowiązań, ustalonych na 975.000 zł i w
wyniku powyższego złożyła do depozytu notariusza kwotę 525.000 zł. W dniu 28
października 2010 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników spółki T.,
w którym uczestniczył jedyny udziałowiec – G. Zebranie to nie było formalnie
zwoływane, ale jak stwierdzono był na nim obecny jedyny wspólnik, reprezentujący
cały kapitał zakładowy. Wyraził on zgodę na odbycie Zgromadzenia w W. (poza
siedzibą spółki). Tego dnia Zgromadzenie podjęło uchwałę nr 1 o zawieszeniu
powoda M. M. w funkcji prezesa zarządu T.Spółki z o.o. i funkcję członka zarządu
powierzyło W. R. oraz A. Z. Wiedzieli oni o założeniu spółki konkurencyjnej dla T.
od początku powołania ich w skład zarządu, bo okoliczność ta była przyczyną
podjęcia uchwały o zawieszeniu powoda w funkcji prezesa zarządu. Obowiązek
6
zawiadomienia M. M., o tym, że został zawieszony w funkcji prezesa zarządu
spoczywał na organie, który taką uchwałę podjął. Powód nie został o tej uchwale
powiadomiony. Pismo w tym zakresie nigdy nie dotarło do powoda. Spółka G.
pomimo przyjęcia aktem notarialnym oferty w dniu 28 października 2010 r. nie
informowała o tym formalnie wspólników spółki T., proponując w dalszym ciągu w
miesiącu listopadzie prowadzenie negocjacji. W dniu 26 listopada 2010 r. zmiana
wspólnika i adresu spółki została ujawniona w KRS. Tego samego dnia w rejestrze
został dokonany wpis o zawieszeniu powoda w czynnościach członka zarządu.
Powód o zmianie w KRS nie został zawiadomiony. W dniu 17 listopada 2010 r.
prokurent samoistny spółki K. M. (ojciec powoda) wykonał dyspozycję przelania
kwoty 562.328,77 zł na rzecz E. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Kwota
ta została wypłacona z dotacji udzielonej przez NFOŚiGW w Warszawie tytułem
zapłaty za dokumentację projektową. Należność ta nie mogła być zapłacona z tej
dotacji. Dokonanej dyspozycji K. M. nie uzgadniał z powodem. O przelewie tym M.
M. dowiedział się później i nie miał wpływu na dokonanie tej transakcji. Powód
wykonywał pracę na rzecz spółki do dnia 8 grudnia 2010 r. Do tego dnia nie miał
żadnej wiedzy o zakupie udziałów przez G. oraz o zmianach w KRS. Dlatego dnia 7
grudnia 2010 r. wykonał dwa przelewy z konta spółki w Banku Gospodarki
Żywnościowej na rzecz R. M., prowadzącego działalność gospodarczą „Instalacje
Elektryczne R. M.” na kwotę 74.200 zł. Kwota ta została przelana z sumy dotacji
przyznanej przez NFOŚiGW w Warszawie. Stanowiła ona zapłatę za wykonywane
przez R. M. prace w postaci dróg dojazdowych do przyszłych biolelektrowni i
oświetlenia. Prace te były ujęte w planie rzeczowo-finansowym, stanowiącym
załącznik do umowy z Funduszem. Następnego dnia, z nieustalonych przyczyn,
kwota przelewów dokonanych na rzecz R. M. powróciła na konto główne spółki.
Wcześniej była na specjalnym subkoncie do rozliczania dotacji. W dniu 8 grudnia
2010 r. powód udał się do banku celem dokonania kolejnych dyspozycji na koncie
bankowym spółki. Dowiedział się wówczas, że nie jest uprawniony do
dysponowania kontem i że zostały zmienione wzory podpisów osób upoważnionych
do ich dokonywania. Wtedy ustalił w XI Wydziale Gospodarczym KRS SR w L., na
podstawie wpisów do rejestru spółki T., że jest zawieszony w funkcji prezesa
zarządu. Po tym dniu nie wykonywał już żadnych czynności prezesa zarządu, poza
7
wysłaniem pisma do zarządcy domeny internetowej, podpisanego z adnotacją
„prezes zarządu”. Pod koniec grudnia 2010 r. NFOŚiGW w Warszawie zażądał
zwrotu kwoty dotacji wraz z odsetkami. Nowy zarząd spółki T., obawiając się
odpowiedzialności karnej za wykorzystanie kwot dotacji niezgodnie z ich
przeznaczeniem, zwrócił dotację i uiścił odsetki. Nadto był on zmuszony pokryć
zaległości z tytułu składek ZUS od wynagrodzeń pracowniczych wraz z odsetkami
w kwocie 42.762,46 zł. W dniu 15 grudnia 2010 r. powód złożył skargę w XI
Wydziale Gospodarczym KRS SR na wpis referendarza w KRS dotyczący zmiany
wspólnika, członków zarządu spółki T. i zawieszenia go w funkcji członka zarządu.
Podniósł m.in. że w przedmiotem zbycia było przedsiębiorstwo, w którego skład
wchodziły nieruchomości, co wymagało aby zarówno oferta jak i jej przyjęcie miało
formę aktu notarialnego. Sprawa ta została zawieszona do czasu prawomocnego
rozstrzygnięcia postępowania …4/12 Sądu Okręgowego w W. o ustalenie
nieważności umowy nabycia udziałów spółki T. Ostatnio wymieniona sprawa jest
prowadzona na etapie postępowania dowodowego przed sądem pierwszej
instancji. Nadto w Sądzie Okręgowym w L.IV Wydział Karny toczy się sprawa
…8/12 o czyn z art. 286 § 1 k.k. i inne, związany z przejęciem udziałów w spółce T.
przez osoby reprezentujące G. W dniu 4 stycznia 2011 r. M. M. otrzymał za
pośrednictwem poczty oświadczenie pracodawcy, datowane na 14 grudnia 2010 r.
o rozwiązaniu umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. - bez
wypowiedzenia z winy pracownika. W dniu 27 lutego 2013 r. pozwana T. Spółka z
o.o. zmieniła firmę, pod którą działa na „L. B. Spółka z o.o.”.
Przedstawiony stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów
osobowych oraz dokumentów, których szczegółową ocenę przedstawił w swoim
uzasadnieniu.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że art. 52 k.p., przewidujący możliwość
rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych
obowiązków pracowniczych nie mógł stanowić podstawy rozwiązania stosunku
pracy z powodem. Nie uzasadniała tego żadna ze wskazanych przez pracodawcę
przyczyn, wśród których wymieniono: prowadzenie działalności konkurencyjnej,
reprezentowanie spółki mimo zawieszenia powoda w czynnościach prezesa
8
zarządu, zlecenie wykonania przelewu na kwotę 562.328,77 zł z konta służącego
do rozliczenia dotacji z NFOŚiGW w Warszawie. W odniesieniu do pierwszej ze
wskazanych przyczyn Sąd Rejonowy odwołał się do treści zakazu konkurencji,
wynikającej z art. 211 Kodeksu spółek handlowych i powołał obowiązujące w tym
zakresie orzecznictwo, które nie wyklucza zastosowania art. 52 k.p. w stosunku do
pracownika ten zakaz naruszającego. Sąd ten jednak uznał za prawdziwe
twierdzenia powoda, że celem założenia spółki T. E. miało być (na etapie jej
powstania) przejecie działalności niezwiązanej z dotacjami i jej pracowników.
Spółka ta nie miała bowiem w tamtym czasie możliwości finansowych
produkowania energii - nie posiadała odpowiednich środków finansowych,
nieruchomości, dokumentacji projektowej a zdobycie odpowiednich dotacji
wymagałoby znacznego czasu. Natomiast, w analizowanym okresie czasu, istotne
było zabezpieczenie sytuacji pracowników dotychczasowej spółki T. (głównie
członków rodziny M.) oraz jej bieżącej działalności (przynoszącej jedyne dochody),
w sytuacji gdy wspólnicy zostali zmuszeni do sprzedania 100% jej udziałów.
Dlatego zdaniem Sądu samo założenie tej spółki nie pozwalało na przyjęcie, że
zamiarem powoda było wyrządzenie jakiejkolwiek szkody spółce T. Brak było
podstaw do zastosowania „dyscyplinarnego” rozwiązania umowy o pracę. Ponadto
wspólnicy spółki T. wyrazili w uchwale z dnia 27 października 2010 r. zgodę na
podjęcie dodatkowego zajęcia przez M. M. i na objęcie funkcji prezesa zarządu w
spółce T. E. Nowy zarząd spółki T. dokonał rozwiązania umowy o pracę, z
uchybieniem 1-miesięcznego terminu, o jakim mowa w art. 52 § 1 k.p. Nowy zarząd
o powstaniu spółki T. E. i o przedmiocie jej działalności wiedział już w dniu 28
października 2010 r., kiedy powód został zawieszony w funkcji prezesa zarządu.
Oznacza to, że rozwiązanie dyscyplinarne umowy o pracę powoda mogło nastąpić
z tej przyczyny najpóźniej 29 listopada 2010 r. Tymczasem oświadczenie
pracodawcy w tym zakresie dotarło do powoda dopiero 4 stycznia 2011 r.
Pracodawca nie miał podstaw do rozwiązania z powodem umowy o pracę z uwagi
na reprezentowanie spółki, mimo zawieszenia go w czynnościach prezesa zarządu,
gdyż po Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników Spółki T. w dniu 28
października 2010 r. powód nie został zawiadomiony o podjętej tam uchwale nr 1.
Nie był też zawiadomiony o samym Walnym Zgromadzeniu, mimo że w chwili jego
9
zwołania pełnił funkcję w zarządzie spółki. M.M., dopiero 8 grudnia 2010 r.
dowiedział się więc o zawieszeniu go w funkcji prezesa zarządu. Pozwany nie
wykazał, aby po tej dacie powód reprezentował spółkę jako jej prezes. Podpisanie
nie wywołującego żadnych skutków prawnych pisma do zarządcy domeny
internetowej 9 grudnia 2010 r., z pewnością nie uzasadniało dyscyplinarnego
zwolnienia powoda. Jeżeli chodzi o przelewy z dnia 7 grudnia 2010 r. to w tej dacie
powód nie wiedział jeszcze, że jest zawieszony. Okoliczność, iż wymienione
przelewy mają świadczyć o wykorzystaniu przez powoda środków z dotacji
niezgodnie z jej przeznaczeniem, zdaniem Sądu Rejonowego nie była powoływana
w rozwiązaniu umowy jako przyczyna tej decyzji, lecz jako przykład reprezentacji
mimo zawieszenia. Jednakże nawet traktując to jako samodzielną (czwartą)
przyczynę, należy wskazać, że pozwany nie złożył zestawienia finansowo-
rzeczowego kosztów, jakie mogły być pokryte z dotacji. Tym samym nie udowodnił
swoich twierdzeń, stosownie do treści art. 6 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Zlecenie
zapłaty kwoty 562.328,77 zł z dnia 17 listopada 2010 r. złożył prokurent spółki K. M.
bez wiedzy i zgody powoda. Pozwany nie wykazał, aby M. M. „zlecił wykonanie
przelewu” tak, jak to określono w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę z
powodem. Niewątpliwie powód dowiedział się o tym przelewie, ale sytuacja jaka
wtedy miała miejsce w spółce oraz pozycja K. M. nie pozwalała mu na wyciągnięcie
wobec niego właściwych konsekwencji. W tym czasie wspólnicy oczekiwali kredytu
z banku i powód wierzył, że przelew ten szybko da się pokryć tak uzyskaną kwotą.
Nie udało się to, bo w dniu 8 grudnia 2010 r. stracił dostęp do systemów
bankowych. Zdaniem Sądu, nie można było przypisać powodowi z tej przyczyny
winy w postaci co najmniej rażącego niedbalstwa. Tym samym pozwany
pracodawca naruszył przepisy art. 52 § 1 i 2 k.p. dokonując dyscyplinarnego
rozwiązania umowy o pracę z powodem. W ocenie Sądu Rejonowego była to
decyzja arbitralna, a w ustalonych okolicznościach sprawy umowa ta mogła być
rozwiązana w sposób uzasadniony, co najwyżej za wypowiedzeniem. Nadto,
zdaniem Sądu pierwszej instancji, umowa o pracę zawarta między powodem, a T.
sp. z o.o. w dniu 15 lipca 2010 r. nie może być uznana za pozorną, jak to
wskazywała strona pozwana. Okoliczność taką wyklucza faktyczne wykonywanie
pracy, co dotyczyło powoda także po dniu 1 lipca 2010 r., kiedy to zajmował się
10
szeregiem wskazanych przez Sąd Rejonowy czynności. Okoliczność, że wcześniej
czynności te świadczył na rzecz spółki nieodpłatnie nie ma znaczenia. Członek
zarządu może bowiem wykonywać pracę nieodpłatnie albo odpłatnie - w oparciu o
umowę cywilnoprawną lub umowę o pracę, według swobodnej woli stron. Istotnym
momentem jest fakt rzeczywistego świadczenia pracy, który w niniejszej sprawie
miał miejsce. Pozwana spółka tę pracę akceptowała min. wypłacając powodowi za
2 miesiące wynagrodzenie za pracę. Fakt złej kondycji finansowej spółki, tego że
nie było ją stać na zawarcie umowy o pracę na takich warunkach, nie niweczy je
ważności, może tylko skutkować oceną jej postanowień w świetle art. 8 kodeksu
pracy. Sąd Rejonowy uznał za trafna stanowisko pozwanego, że postanowienia
umowy o pracę z dnia 15 lipca 2010 r. winny być ocenione pod kątem zapisu art. 8
k.p. Nie budziło wątpliwości Sądu, że tak korzystne dla pracownika postanowienia
umowy o pracę z dnia 15 lipca 2010 r., jak wydłużenie okresu wypowiedzenia do 6
miesięcy, ustalenie 36 dniowego urlopu wypoczynkowego oraz 12 miesięcznego
odszkodowania miały przede wszystkim na celu przerzucenie obciążeń
finansowych, związanych z jej wykonaniem, na nabywcę udziałów spółki T.
Zawierając tę umowę o pracę zarówno powód jak i inni wspólnicy spółki wiedzieli,
że udziały będą przedmiotem sprzedaży, co więcej rozmowy z inwestorami
wskazywały, iż nabywcy są zainteresowani wyłącznie zakupem 100% udziałów.
Sama Spółka w tym czasie była w złej kondycji finansowej, były wprawdzie
realizowane kontrakty na budowy elektro-energetyczne ale także koszty
funkcjonowania spółki były duże. Zatrudniała ona 9 pracowników i poczyniła liczne
nakłady na zakup nieruchomości i wykonanie dokumentacji projektowej. Od
wynagrodzeń nie były odprowadzane składki do ZUS, bo nie było na to środków, a
od nieruchomości nie był zapłacony podatek. O złej sytuacji finansowej spółki
świadczy zapłata za dokumentację projektową w dniu 17 listopada 2010 r., która
musiała być wykonana z dotacji, mimo że umowa z NFOŚiGW na to nie pozwalała.
W tej sytuacji przyznanie powodowi takich nadzwyczajnych uprawnień i należności,
nie wynikających z Kodeksu pracy Sąd uznał za naruszające zasady współżycia
społecznego, o jakich mowa w art. 8 k.p. Dało to Sądowi możliwość miarkowania i
oceny, do jakiego poziomu świadczenia te należy uznać za wygórowane. Odnośnie
samego wynagrodzenia zasadniczego za pracę Sąd pierwszej instancji uznał, że
11
nie ma podstaw do zakwestionowania jego wysokości, także w kwocie ustalonej na
18.000 zł brutto. Powód wykazał, że w przeciągu kilku lat doprowadził do
podniesienia kapitału zakładowego spółki z 50.000 zł do 1.470.000 zł, zakupu
nieruchomości, przyznania dużej dotacji. Dalsza jego praca dawała perspektywy
rozwoju spółki w kolejnych latach. Sąd pierwszej instancji uznał, odnosząc się do
treści art. 56 § 1 i art. 58 k.p. oraz mając na uwadze okoliczności towarzyszące
zawarciu umowy o pracę (jednym z celów było zabezpieczenie finansowych
interesów powoda i jego rodziny na wypadek rozwiązania umowy przez nowego
inwestora) oraz te, w jakich doszło do rozwiązania tej umowy (wkrótce po nabyciu
udziałów, bez poinformowania o tym wspólników), że właściwym będzie,
„obniżenie” na podstawie art. 8 k.p. ustalonego w umowie o pracę okresu
wypowiedzenia do jednomiesięcznego. W dalszym ciągu okres ten jest dwukrotnie
dłuższy, niż okres ustawowy, co uwzględnia interesy obu stron. Dlatego Sąd
Rejonowy zasądził od pozwanej spółki na rzecz powoda kwotę 18.000 zł, jako
równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia za pracę powoda, a w
pozostałym zakresie powództwo o odszkodowanie, jako wygórowane, oddalił.
Żądane przez powoda wynagrodzenie za miesiąc grudzień 2010 r., Sąd zasądził w
kwocie 4.695,66 zł brutto, co stanowi wynagrodzenie za udowodniony przez
powoda okres pracy jedynie od 1 do 8 grudnia 2010 r., w pozostałej części
powództwo o wynagrodzenie oddalił. Sąd Rejonowy uznał za nieuzasadnione w
całości żądanie zasądzenia odprawy „przewidzianej umową o pracę” w kwocie
12-miesięcznego wynagrodzenia za pracę, albowiem w umowie o pracę z dnia 15
lipca 2010 r. nie została ustalona żadna odprawa. Jest tam postanowienie o
12-miesięcznym odszkodowaniu, a roszczenia powoda zostały określone przez
fachowego pełnomocnika, który był obecny zarówno przy redagowaniu umowy, jak
też reprezentował powoda w procesie. Żądanie odprawy nie jest roszczeniem
alternatywnym dla odszkodowania i Sąd pierwszej instancji nie dostrzegł podstaw
do dokonania z urzędu konwersji tych roszczeń. Poza tym przyznanie powodowi w
umowie wspomnianej odprawy również narusza art. 8 k.p., albowiem zawierając tę
umowę wspólnicy wiedzieli, że ewentualną odprawę wypłaci przyszły inwestor.
Spółki nie było na to stać, a powodowi nie przysługiwałaby odprawa ustawowa, bo
spółka nie zatrudniała nigdy powyżej 20 osób. W konsekwencji, jak wskazał Sąd
12
Rejonowy, powództwo w części o odprawę należało oddalić w całości, a w części w
jakiej pełnomocnik powoda cofnął pozew w zakresie zgłoszonego w pozwie
roszczenia o ustalenie, iż umowa trwa nadal, należało umorzyć postępowanie w
sprawie. W końcowej części swego uzasadnienia, Sąd pierwszej instancji podał
motywy rozstrzygnięć w przedmiocie kosztów procesu, kosztów sądowych, a także
rygoru natychmiastowej wykonalności.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła każda ze stron.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń społecznych wyrokiem z dnia 11
lutego 2014 r. oddalił obie apelację. Odnośnie apelacji powoda Sąd stwierdził, że
ważność umowy zbycia udziałów nie była przedmiotem oceny Sądu. Spór między
stronami w tym przedmiocie toczy się przed sądem cywilnym. W związku z tym
zawarte w apelacji twierdzenie, że nowi udziałowcy Spółki naruszyli zasady
współżycia społecznego podstępem przejmując Spółkę i nie płacąc z tego tytułu ani
złotówki jest tylko stanowiskiem powoda i nie może być podstawą ustaleń
faktycznych. Powód w apelacji podnosił, że przez 3 lata pełnił funkcję prezesa
nieodpłatnie i postanowienia umowy o pracę miały służyć zabezpieczeniu jego
interesu oraz stanowić godne zadośćuczynienie za nakład pracy i doprowadzenie
do wzrostu wartości Spółki. Sąd nie zgodził się z tą argumentacją, zdaniem Sądu
nic nie stało na przeszkodzie, aby w powyższym trzy letnim okresie powód
uzyskiwał wynagrodzenie bądź z tytułu istnienia samego stosunku organizacyjnego
z racji pełnienia funkcji członka zarządu bądź na podstawie umowy cywilnoprawnej
bądź umowy o pracę. Po wtóre ekwiwalentem za udziały spółki nie jest
wynagrodzenie za pracę ale kwota, którą nowi udziałowcy zobowiązali się zapłacić
w umowie zbycia udziałów. Niezależnie od tego, czy w dacie zawarcia umowy o
pracę dotychczasowi udziałowcy mieli zamiar sprzedaży 100% udziałów, czy też
chodziło jedynie o pozyskanie inwestora strategicznego nie budziło wątpliwości, że
przedmiotowa umowa o pracę została zawarta w związku z koniecznością
uzyskania przez Spółkę 10.000.000 zł na budowę biogazowni. Spółka T. była
spółką rodzinną i owe powiązania rodzinne nie uzasadniały zawarcia jakiejkolwiek
umowy. Sąd uznał za trafne stanowisko Sądu pierwszej instancji, że zawarcie
umowy o pracę było przerzuceniem zobowiązań finansowych na nowych
udziałowców. Jakkolwiek strony mają swobodę ustalenia w umowie o pracę
13
wysokości wynagrodzenia i innych świadczeń, to nie mogą one przekraczać granic
godziwości. Nadto w stosunkach prawnych obowiązują reguły uczciwości lojalności,
także na etapie negocjacji. Przyznanie prezesowi zarządu świadczenia w postaci
12 miesięcznego odszkodowania na wypadek rozwiązania umowy owe granice
godziwości przekraczało. Określenie zatem w umowie świadczeń tak
nadzwyczajnie korzystnych, przy uwzględnieniu faktu, że od wynagrodzeń
zatrudnionych w Spółce pracowników nie odprowadzano składek na ubezpieczenie
społeczne, pozwalało na ocenę, że doszło do naruszenia zasad współżycia
społecznego. Nie miała przy tym nic do rzeczy wartość udziałów, za które - jak już
wyżej wskazano - nowi udziałowcy zobowiązali się zapłacić. Wynagrodzenie za
pracę i wysokość innych świadczeń przyznanych pracownikowi, zdaniem Sądu,
winno być powiązane z sytuacją ekonomiczną pracodawcy, wzajemnymi
oczekiwaniami stron co do ilości i jakości pracy, która ma być w przyszłości
świadczona. Tymczasem ze zgromadzonych dowodów wynika w sposób
jednoznaczny, że uzasadnieniem zamieszczenia w umowie postanowień
dotyczących odszkodowania, okresu wypowiedzenia i urlopu było zabezpieczenie
wyłącznie własnego interesu. Powodowi chodziło zatem o to, aby w znaczący
sposób utrudnić w przyszłości rozwiązanie z nim umowy o pracę. Powód bowiem
nie wynegocjował powyższych warunków umowy z nowymi udziałowcami, ale przy
pomocy powiązań rodzinnych przyznał w istocie „sam sobie” powyższe
świadczenia. Nie był, w ocenie Sądu, uzasadniony zarzut naruszenia art. 80 k.p.
Sąd pierwszej instancji trafnie ustalił, na podstawie dowodu z przesłuchania
powoda, że po dniu 8 grudnia 2010 r. nie wykonywał już żadnych czynności, ani nie
wyrażał takiego zamiaru. Brak było zatem podstaw do przyjęcia, że był gotowy do
wykonywania pracy.
Powód zaskarżył wyżej wskazany wyrok skargą kasacyjną w części tj. w
zakresie w jakim Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda oraz w zakresie
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Skargę kasacyjną powód
oparł na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego wyrażonego w treści:
- art. 8 k.p. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie co
doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd drugiej instancji, że określenie w
okolicznościach niniejszej sprawy w umowie o pracę korzystniejszych niż
14
wynikające z ustawy świadczeń w postaci wydłużenia okresu wypowiedzenia do 6
miesięcy oraz zastrzeżenie 12 miesięcznego odszkodowania (odprawy) w
przypadku rozwiązania stosunku pracy narusza zasady współżycia społecznego; -
art. 80 k.p. poprzez jego niewłaściwą wykładnię prowadzącą do uznania że
powodowi nie przysługiwało wynagrodzenia za okres po dniu, w którym dowiedział
się o zawieszeniu go w czynnościach Prezesa Zarządu; - art. 81 k.p. poprzez jego
niezastosowanie w niniejszej sprawie prowadzące do błędnego przyjęcia, że
powodowi nie przysługiwało wynagrodzenia za okres po dniu, w którym dowiedział
się o zawieszeniu go w czynnościach Prezesa Zarządu oraz naruszenie przepisów
postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy wyrażonych w treści: -
art. 378 § 1 k.p.c. poprzez nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji, polegające
na nierozpoznaniu wszystkich zarzutów apelacji tj. zarzutów odnoszących się do
błędnej wykładni art. 80 k.p.; - art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez
zaniechanie należytego uzasadnienia wyroku co do podstaw uznania, że powodowi
nie przysługuje wynagrodzenie za pracę po dniu, w którym dowiedział się o
zawieszeniu go w czynnościach Prezesa Zarządu. Mając na uwadze powyższe,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania - ewentualnie - o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez uwzględnienie w całości apelacji powoda i tym samym powództwa
w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw. W niniejszej
sprawie Sąd Okręgowy uznał, że dochodzenie przez powoda roszczenia
ustalonego w oparciu o postanowienia umowy o pracę z dnia 15 lipca 2010 r., nie
da się pogodzić z zasadami współżycia społecznego. Sąd ten stwierdził, że
dopuszczalne jest badanie, czy strona wywodząca swoje roszczenie nie nadużywa
prawa lub nie narusza w ten sposób jego społeczno-gospodarczego przeznaczenia.
Zaskarżony wyrok został więc oparty na art. 8 k.p. W sprawie, nie budziło
wątpliwości Sądu, że tak korzystne dla pracownika postanowienia umowy o pracę z
dnia 15 lipca 2010 r., jak wydłużenie okresu wypowiedzenia do 6 miesięcy,
15
ustalenie 36 dniowego urlopu wypoczynkowego oraz 12 miesięcznego
odszkodowania miały przede wszystkim na celu przerzucenie obciążeń
finansowych, związanych z jej wykonaniem, na nabywcę udziałów spółki T.
Zawierając tę umowę o pracę zarówno powód jak i inni wspólnicy spółki wiedzieli,
że udziały będą przedmiotem sprzedaży, co więcej rozmowy z inwestorami
wskazywały, że nabywcy są zainteresowani wyłącznie zakupem 100% udziałów.
Sama Spółka w tym czasie była w złej kondycji finansowej, były wprawdzie
realizowane kontrakty na budowy elektro-energetyczne ale także koszty
funkcjonowania spółki były duże, poczyniła ona liczne nakłady na zakup
nieruchomości i wykonanie dokumentacji projektowej. Od wynagrodzeń nie były
odprowadzane składki do ZUS, bo nie było na to środków, a od nieruchomości nie
był zapłacony podatek. Konkludując Sąd drugiej instancji stwierdził, że ze
zgromadzonych dowodów wynika w sposób jednoznaczny, że uzasadnieniem
zamieszczenia w umowie postanowień dotyczących odszkodowania, okresu
wypowiedzenia i urlopu było zabezpieczenie wyłącznie własnego interesu powoda.
Wskazał także na istotną okoliczność, że powyższe warunki umowy nie były
negocjowane z nowymi udziałowcami, ale przy pomocy powiązań rodzinnych przed
zbyciem udziałów spółki powód przyznał w istocie „sam sobie” powyższe
świadczenia.
W tym stanie rzeczy dopuszczalne było zastosowanie przez Sąd klauzuli
generalnej nadużycia prawa. Klauzule generalne zawarte w przepisie art. 8 k.p.
stanowią podstawę uprawniającą sądy pracy do dokonywania oceny w
okolicznościach faktycznych danej sprawy, czy i w jakim zakresie skorzystanie z
uprawnień o nadzwyczajnym charakterze narusza zasady współżycia społecznego
lub jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa.
Stwierdzić należy, że w sytuacji, gdy dochodzi do przyznania ponadstandardowych
lub nadzwyczajnych przywilejów pracowniczych w umowie o pracę z członkiem
zarządu, która została zawarta bezpośrednio przed zmianami własnościowymi
(sprzedaż 100% udziałów) w spółce prawa handlowego bez wiedzy o tych
zmianach nowych właścicieli - podlega weryfikacji sądowej z punktu oceny
interesów stron i wymaga uwzględnienia zasad dobrej wiary, przyzwoitości w
negocjowaniu, obowiązku zachowania lojalności stron i poszanowania ich
16
słusznych interesów, w tym dbałości o dobro pracodawcy, dobrych obyczajów w
dysponowaniu jego majątkiem oraz zakazu naruszania praw osób trzecich, a także
innych zasad współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Szczególnie wnikliwie powinny
być analizowane przypadki przyznania pracownikom występującym po stronie
pracodawcy takich nadzwyczajnych uprawnień. Sąd Najwyższy oceniając
rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji w oparciu o normę prawna art. 328 § 2 k.p.c.,
stwierdza, że uzasadnienie orzeczenia nie jest pozbawione elementów określonych
tym przepisem, którymi są: wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia i
wyjaśnienie jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa. Skarżący
nie zdołał wskazać przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie.
W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd
przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy
dowodowej lub niesłuszne im je przyznając. Sąd dokonując oceny prawnej
zgromadzonych w tym postępowaniu dowodów nie naruszył reguł swobodnej ich
oceny. Ponadto odmienna ocena tych dowodów nie może być utożsamiana z
błędnymi ustaleniami faktycznymi, skoro błędne ustalenia faktyczne mogą jedynie
być, ale nie muszą, skutkiem nieprawidłowej oceny materiału dowodowego, a w
niniejszej sprawie Sąd drugiej instancji dokonał oceny dowodów w granicy
wyznaczonej art. 233 § 1 k.p.c. Granicę tę wyznaczają trzy czynniki: logiczny,
ustawowy oraz ideologiczny, przez który rozumie się poziom świadomości prawnej
sędziego, czyli znajomość przepisów, doktryny i orzecznictwa, a także informacje
dotyczące różnych faktów życia społecznego, kultura prawna oraz system
pozaprawnych reguł i ocen społecznych, do których odsyłają przepisy
obowiązującego prawa.
W wyżej wskazanych okolicznościach faktycznych możliwa była ocena
dokonana przez Sąd, że dochodzenie odszkodowania stało w sprzeczności z
zasadami współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa.
W niniejszej sprawie Sąd drugiej instancji nie naruszył normy art. 80 k.p. oraz
art. 81 k.p. Z treści tego drugiego przepisu wynikają dwie przesłanki nabycia prawa
do wynagrodzenia: po pierwsze - gotowość pracownika do wykonywania pracy, po
drugie - doznanie przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy (np. wyrok Sądu
17
Najwyższego z 14 maja 1999 r., I PKN 60/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 577).
Nie ulega wątpliwości, że powód doznał przeszkód w świadczeniu pracy ze strony
pracodawcy – nowy właściciel spółki T. reprezentujący cały kapitał zakładowy w
dniu 28 października 2010 r. zawiesił powoda w funkcji prezesa zarządu T. Spółki z
o.o., a pismem z dnia 14 grudnia 2010 r. rozwiązano z powodem umowę o pracę
na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. - bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Powyższe oświadczenie pracodawcy powód otrzymał w dniu 4 stycznia 2011 r. - co
spełnia drugą z wymienionych przesłanek. Nie był on jednak gotów do
wykonywania pracy w spółce po dniu 8 grudnia 2010 r. Tego dnia powód
dowiedział się, że nie jest uprawniony do dysponowania kontem i że zostały
zmienione wzory podpisów osób upoważnionych do ich dokonywania. Wtedy ustalił
w XI Wydziale Gospodarczym KRS SR, na podstawie wpisów do rejestru spółki T.,
że jest zawieszony w funkcji prezesa zarządu. Po tym dniu nie wykonywał już
żadnych czynności prezesa zarządu. Cechami charakterystycznymi gotowości
pracownika do wykonywania pracy są: 1) zamiar wykonywania pracy, 2) faktyczna
zdolność do świadczenia pracy, 3) uzewnętrznienie gotowości do wykonywania
pracy oraz 4) pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. Z ustaleń Sądu
Rejonowego, przyjętych przez Sąd Okręgowy, wynika, że powód nie pozostawał w
dyspozycji pracodawcy.
Przez pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, jako element gotowości do
pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p., należy rozumieć stan, w którym pracownik
może niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy podjąć pracę. Pracownik pozostający
w dyspozycji pracodawcy oczekuje na możliwość podjęcia pracy na terenie zakładu
pracy lub w innym miejscu wskazanym przez pracodawcę, ewentualnie w miejscu
wskazanym przez siebie i podanym pracodawcy, jeżeli pracodawca bezprawnie nie
dopuszcza go do pracy. Sąd Okręgowy przyjął słusznie, że powód nie wykazał
gotowości do pracy w zakresie pozostawania w dyspozycji pracodawcy, powyższa
więź pomiędzy pracodawcą a pracownikiem została ostatecznie zerwana w dniu 8
grudnia 2011 r.
Z powyższych względów należało uznać, że nie został naruszony żaden, tak
z materialnych jak i procesowych wymienionych w skardze kasacyjnej przepisów. Z
tych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w sentencji wyroku.
18
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z powództwa M. M.
przeciwko L. B. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
o odszkodowanie, wynagrodzenie, odprawę i ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 11 lutego 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 900 zł
(dziewięćset) tytułem kosztów zastępstwa prawnego w
postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 27 maja 2013 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w L., częściowo uwzględniając powództwo orzekł, co następuje: w
punkcie I - zasądził od pozwanego L. B. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
na rzecz powoda M. M. kwotę 18.000 zł tytułem odszkodowania za naruszające
przepisy prawa rozwiązanie umowy o pracę; w punkcie II - zasądził od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 4.695,66 zł brutto tytułem wynagrodzenia brutto; w punkcie
III - umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o ustalenie, że stosunek pracy
pomiędzy stronami trwa nadal; w punkcie IV - oddalił powództwo w pozostałej
części; w punkcie V - zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.098 zł
tytułem zwrotu części kosztów procesu; - w punkcie VI - nakazał ściągnąć od
pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego) kwotę 1.135 zł
tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu; w punkcie VII - w pozostałej części
nieuiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa; w punkcie VIII -
wyrokowi w punkcie pierwszym nadał rygor natychmiastowej wykonalności.
Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach i
rozważaniach prawnych:
W dniu 7 lipca 2007 r. J. M., K.M., K. M. oraz powód M. M. zawarli umowę
spółki o nazwie T. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Przedmiotem
działalności tej spółki miało być m.in. budownictwo oraz wytwarzanie i
zaopatrywanie w energię elektryczną gaz wodę. W dniu 7 października 2010 r.
spółka została zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców, prowadzonym przez XI
Wydział Gospodarczy KRS Sądu Rejonowego w L. pod numerem […]. Prezesem
spółki został powód M. M. i wpisany w tym rejestrze jako jedyny członek zarządu.
Wszyscy wspólnicy spółki byli osobami bliskimi dla powoda. Powód od samego
początku prowadził sprawy spółki jako jej prezes. W tym czasie nie miał zawartej
umowy o pracę, ze spółką. T. Spółka z o.o. chciała bowiem rozszerzyć działalność
poprzez wybudowanie na własnym gruncie biogazowi. Wartość planowanej
inwestycji wynosiła 30.000.000 zł W tym celu spółka nabyła nieruchomości na
terenie województwa l., m.in. w […]. Nieruchomości te zostały wniesione jako aport
do spółki a jej kapitał zakładowy podwyższony do kwoty 1.470.000 zł. Powód
rozpoczął starania celem uzyskania dotacji na budowę biogazowni w Narodowym
3
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. W wyniku jego
działań NFOŚiGW przyznał spółce w roku 2010 dotację o wartości 20.000.000 zł.
Spółka dysponowała już w tym czasie pozwoleniami na budowę dwóch biogazowi i
miała przygotowane projekty budowlane. Dotacja miała być wypłacona po
podpisaniu umowy ze spółką a jej warunkiem było dysponowanie pozostałą kwotą
konieczną do budowy biogazowi przez T. Spółkę z o.o., czyli posiadanie około
10.000.000 zł wolnych środków. W przededniu podpisania umowy z Funduszem
spółka podjęła intensywne działania, zmierzające do pozyskania inwestora, który
dokapitalizował by ją o brakującą kwotę. Na początku zamiarem wspólników było
uzyskanie pożyczki od takiego podmiotu lub sprzedaż części udziałów. W tym
czasie powód uznał, że skoro w spółce pojawi się obcy inwestor musi zabezpieczyć
swoje interesy finansowe. W dniu 1 lipca 2010 r. powód zawarł ze spółką umowę o
pracę na czas nieokreślony. Został zatrudniony na stanowisku prezesa zarządu, na
pełny etat, z wynagrodzeniem 15.000 zł brutto miesięcznie plus premia uznaniowa.
Umowa ta nie zawierała żadnych dodatkowych postanowień, odnośnie okresu
wypowiedzenia, czy odprawy. Po zawarciu tej umowy powód złożył wniosek o
udzielenie mu urlopu bezpłatnego w okresie od 1 lipca 2010 r. do 31 lipca 2010 r.
W trakcie dalszych negocjacji z potencjalnymi inwestorami M. M. uznał, że
dotychczasowa umowa o pracę nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia. Nie
było chętnych aby dokapitalizować spółkę, inwestorzy byli co najwyżej
zainteresowani nabyciem 100% udziałów. W dniu 15 lipca 2010 r. powód zawarł ze
spółką nową umowę o pracę, w której jego wynagrodzenie zostało podwyższone do
kwoty 18.000 zł brutto. Nadto strony ustaliły 36 dniowy urlop wypoczynkowy,
począwszy od 2010 r., 6 miesięczny okres wypowiedzenia umowy o pracę oraz, że
powodowi będzie przysługiwać odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę w
wysokości 12 miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego brutto, płatne w ostatnim
dniu świadczenia pracy. Umowę o pracę (podobnie jak poprzednią) w imieniu spółki
podpisał pełnomocnik wspólników K. M. (brat powoda). Na jej postanowienia
wszyscy wspólnicy wyrazili zgodę. W momencie zawarcia obu umów o pracę
pozwana spółka była w złej kondycji finansowej. Ciążyły na niej zobowiązania z
tytułu niezapłaconego podatku od nieruchomości, spółka nie miała żadnych
znaczących środków na rachunku bankowym. Jej zaległości z tytułu różnego
4
rodzaju zobowiązań wynosiły około 1.000.000 zł. Przyznana dotacja mogła być
wykorzystana wyłącznie na cele związane z budową Biogazowni. Wynagrodzenie
za miesiąc lipiec i sierpień 2010 r. nie było powodowi wypłacone przez spółkę z
powodu urlopu bezpłatnego. Wynagrodzenie za miesiąc wrzesień zostało
wypłacone przelewem bankowym na rachunek powoda w dniu 29 września 2010 r.
w kwocie 12.608,30 zł netto, oraz za październik w takiej samej kwocie w dniu 27
października 2010 r. Za grudzień 2010 r. wynagrodzenie nie zostało uiszczone. W
październiku 2010 r. wspólnicy spółki T. podjęli decyzję o utworzeniu drugiej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością o nazwie T. E., której zadaniem było przejęcie
dotychczasowej działalności w branży elektrycznej i energetycznej spółki T. oraz jej
pracowników. W spółce T. (przeznaczonej do sprzedaży) miała pozostać wyłącznie
działalność związana z biogazowniami, zakupione w tym celu nieruchomości oraz
przyznane dotacje. W dniu 7 października 2010 r. spółka T. E. została wpisana do
rejestru przedsiębiorców. Prezesem zarządu został M. M. We wniosku o
dofinansowanie, jaki T. E. złożyła po dniu jej rejestracji do Agencji Wspierania
Przedsiębiorczości, jej prezes zawarł jedynie prośbę o zakup mebli biurowych i
sprzętu komputerowego. Spółka T. E., poza rejestracją tożsamego przedmiotu
PKD, nigdy nie podjęła faktycznej działalności konkurencyjnej w stosunku do spółki
T. Nigdy nie wystąpiła też z wnioskiem o dofinansowanie biogazowi (lub innych
tego typu obiektów) do NFOSiGW w Warszawie. Przepływy na kontach tej spółki
były zerowe. Na początku września 2010 r. do negocjacji w sprawie nabycia
udziałów od T. Spółka z o.o. przystąpiła G. Spółka z o.o., reprezentowana przez
B. M. Wcześniej możliwości takie sondowała firma B., w której władzach także
zasiadała B. M. Spółka G. oświadczyła, że jest zainteresowana wyłącznie nabyciem
100% udziałów T. Spółki z o.o. za cenę ok. 8.000.000 zł. G. interesowała się
wyłącznie działalnością spółki T., związaną z budową Biogazowi. W czasie rozmów
pojawił się wątek wyłączenia ze spółki T. działalności nie związanej z
wytwarzaniem energii, jednak wiążących ustaleń w tym zakresie nie było.
Działalność ta miała być wydzielona po przejęciu udziałów przez nabywcę (oblata).
Nie było natomiast żadnych rozmów na temat umowy o pracę prezesa zarządu
spółki T. W związku z zamiarem nabycia udziałów G. uzyskała wiedzę o
rzeczywistej kondycji finansowej spółki T. Spółka znała treść umów o pracę powoda
5
oraz, że wynagrodzenie za pracę w większości nie było mu wypłacane i nie
odprowadzono składek ZUS. Ustalono też szacunkowo kwotę rzeczywistych
zobowiązań spółki. W październiku 2010 r. członek zarządu G.- S.K. dowiedziała
się o założeniu przez wspólników T. spółki o nazwie T. E. Pod koniec października
2010 r. G. miało już pewność, że jest to działalność konkurencyjna. W tym czasie
wolę nabycia 100% udziałów w spółce wyraziła także spółka D. Było to tuż przed
podpisaniem umowy z Funduszem na dotację. T. spółka z o.o. została „postawiona
pod ścianą”. Rozmowy z bankiem na temat dużego kredytu zakończyły się
niepowodzeniem. Dlatego pełnomocnik spółki K. M., zmuszony sytuacją podpisał w
dniu 15 września 2010 r. ofertę sprzedaży po połowie na rzecz obu tych spółek
wszystkich udziałów w T., która miała wiązać oferentów do 30 października 2010 r.
oraz, że każdemu oblatowi przysługuje prawo wskazania innego podmiotu w
ramach jego grupy kapitałowej jako nabywcy oferowanych udziałów (§ 4 ust. 3
oferty). W ofercie ustalono cenę - 1.500.000 zł płatne w dniu nabycia udziałów (po
stwierdzeniu pozytywnego wyniku analizy przedsiębiorstwa) oraz 65.000,34 zł,
proporcjonalnie do wpłat zaliczek dofinansowania z NFOŚiGW. Oferta nie została
sporządzona w formie aktu notarialnego. Oferty tej Spółka D. ostatecznie nie
przyjęła. Korzystając z zapisu § 4 ust. 3 DIM wskazała natomiast na G. jako inny
podmiot uprawniony do nabycia jej udziałów. W dniu 28 października 2010 r. G.
złożyła w formie aktu notarialnego oświadczenie o przyjęciu oferty i zakupie 100%
akcji pozwanej spółki. Zobowiązała się do zapłaty pierwszej raty ceny w wysokości
1.500.000 zł pomniejszonej o kwotę zobowiązań, ustalonych na 975.000 zł i w
wyniku powyższego złożyła do depozytu notariusza kwotę 525.000 zł. W dniu 28
października 2010 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników spółki T.,
w którym uczestniczył jedyny udziałowiec – G. Zebranie to nie było formalnie
zwoływane, ale jak stwierdzono był na nim obecny jedyny wspólnik, reprezentujący
cały kapitał zakładowy. Wyraził on zgodę na odbycie Zgromadzenia w W. (poza
siedzibą spółki). Tego dnia Zgromadzenie podjęło uchwałę nr 1 o zawieszeniu
powoda M. M. w funkcji prezesa zarządu T.Spółki z o.o. i funkcję członka zarządu
powierzyło W. R. oraz A. Z. Wiedzieli oni o założeniu spółki konkurencyjnej dla T.
od początku powołania ich w skład zarządu, bo okoliczność ta była przyczyną
podjęcia uchwały o zawieszeniu powoda w funkcji prezesa zarządu. Obowiązek
6
zawiadomienia M. M., o tym, że został zawieszony w funkcji prezesa zarządu
spoczywał na organie, który taką uchwałę podjął. Powód nie został o tej uchwale
powiadomiony. Pismo w tym zakresie nigdy nie dotarło do powoda. Spółka G.
pomimo przyjęcia aktem notarialnym oferty w dniu 28 października 2010 r. nie
informowała o tym formalnie wspólników spółki T., proponując w dalszym ciągu w
miesiącu listopadzie prowadzenie negocjacji. W dniu 26 listopada 2010 r. zmiana
wspólnika i adresu spółki została ujawniona w KRS. Tego samego dnia w rejestrze
został dokonany wpis o zawieszeniu powoda w czynnościach członka zarządu.
Powód o zmianie w KRS nie został zawiadomiony. W dniu 17 listopada 2010 r.
prokurent samoistny spółki K. M. (ojciec powoda) wykonał dyspozycję przelania
kwoty 562.328,77 zł na rzecz E. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Kwota
ta została wypłacona z dotacji udzielonej przez NFOŚiGW w Warszawie tytułem
zapłaty za dokumentację projektową. Należność ta nie mogła być zapłacona z tej
dotacji. Dokonanej dyspozycji K. M. nie uzgadniał z powodem. O przelewie tym M.
M. dowiedział się później i nie miał wpływu na dokonanie tej transakcji. Powód
wykonywał pracę na rzecz spółki do dnia 8 grudnia 2010 r. Do tego dnia nie miał
żadnej wiedzy o zakupie udziałów przez G. oraz o zmianach w KRS. Dlatego dnia 7
grudnia 2010 r. wykonał dwa przelewy z konta spółki w Banku Gospodarki
Żywnościowej na rzecz R. M., prowadzącego działalność gospodarczą „Instalacje
Elektryczne R. M.” na kwotę 74.200 zł. Kwota ta została przelana z sumy dotacji
przyznanej przez NFOŚiGW w Warszawie. Stanowiła ona zapłatę za wykonywane
przez R. M. prace w postaci dróg dojazdowych do przyszłych biolelektrowni i
oświetlenia. Prace te były ujęte w planie rzeczowo-finansowym, stanowiącym
załącznik do umowy z Funduszem. Następnego dnia, z nieustalonych przyczyn,
kwota przelewów dokonanych na rzecz R. M. powróciła na konto główne spółki.
Wcześniej była na specjalnym subkoncie do rozliczania dotacji. W dniu 8 grudnia
2010 r. powód udał się do banku celem dokonania kolejnych dyspozycji na koncie
bankowym spółki. Dowiedział się wówczas, że nie jest uprawniony do
dysponowania kontem i że zostały zmienione wzory podpisów osób upoważnionych
do ich dokonywania. Wtedy ustalił w XI Wydziale Gospodarczym KRS SR w L., na
podstawie wpisów do rejestru spółki T., że jest zawieszony w funkcji prezesa
zarządu. Po tym dniu nie wykonywał już żadnych czynności prezesa zarządu, poza
7
wysłaniem pisma do zarządcy domeny internetowej, podpisanego z adnotacją
„prezes zarządu”. Pod koniec grudnia 2010 r. NFOŚiGW w Warszawie zażądał
zwrotu kwoty dotacji wraz z odsetkami. Nowy zarząd spółki T., obawiając się
odpowiedzialności karnej za wykorzystanie kwot dotacji niezgodnie z ich
przeznaczeniem, zwrócił dotację i uiścił odsetki. Nadto był on zmuszony pokryć
zaległości z tytułu składek ZUS od wynagrodzeń pracowniczych wraz z odsetkami
w kwocie 42.762,46 zł. W dniu 15 grudnia 2010 r. powód złożył skargę w XI
Wydziale Gospodarczym KRS SR na wpis referendarza w KRS dotyczący zmiany
wspólnika, członków zarządu spółki T. i zawieszenia go w funkcji członka zarządu.
Podniósł m.in. że w przedmiotem zbycia było przedsiębiorstwo, w którego skład
wchodziły nieruchomości, co wymagało aby zarówno oferta jak i jej przyjęcie miało
formę aktu notarialnego. Sprawa ta została zawieszona do czasu prawomocnego
rozstrzygnięcia postępowania …4/12 Sądu Okręgowego w W. o ustalenie
nieważności umowy nabycia udziałów spółki T. Ostatnio wymieniona sprawa jest
prowadzona na etapie postępowania dowodowego przed sądem pierwszej
instancji. Nadto w Sądzie Okręgowym w L.IV Wydział Karny toczy się sprawa
…8/12 o czyn z art. 286 § 1 k.k. i inne, związany z przejęciem udziałów w spółce T.
przez osoby reprezentujące G. W dniu 4 stycznia 2011 r. M. M. otrzymał za
pośrednictwem poczty oświadczenie pracodawcy, datowane na 14 grudnia 2010 r.
o rozwiązaniu umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. - bez
wypowiedzenia z winy pracownika. W dniu 27 lutego 2013 r. pozwana T. Spółka z
o.o. zmieniła firmę, pod którą działa na „L. B. Spółka z o.o.”.
Przedstawiony stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów
osobowych oraz dokumentów, których szczegółową ocenę przedstawił w swoim
uzasadnieniu.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że art. 52 k.p., przewidujący możliwość
rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych
obowiązków pracowniczych nie mógł stanowić podstawy rozwiązania stosunku
pracy z powodem. Nie uzasadniała tego żadna ze wskazanych przez pracodawcę
przyczyn, wśród których wymieniono: prowadzenie działalności konkurencyjnej,
reprezentowanie spółki mimo zawieszenia powoda w czynnościach prezesa
8
zarządu, zlecenie wykonania przelewu na kwotę 562.328,77 zł z konta służącego
do rozliczenia dotacji z NFOŚiGW w Warszawie. W odniesieniu do pierwszej ze
wskazanych przyczyn Sąd Rejonowy odwołał się do treści zakazu konkurencji,
wynikającej z art. 211 Kodeksu spółek handlowych i powołał obowiązujące w tym
zakresie orzecznictwo, które nie wyklucza zastosowania art. 52 k.p. w stosunku do
pracownika ten zakaz naruszającego. Sąd ten jednak uznał za prawdziwe
twierdzenia powoda, że celem założenia spółki T. E. miało być (na etapie jej
powstania) przejecie działalności niezwiązanej z dotacjami i jej pracowników.
Spółka ta nie miała bowiem w tamtym czasie możliwości finansowych
produkowania energii - nie posiadała odpowiednich środków finansowych,
nieruchomości, dokumentacji projektowej a zdobycie odpowiednich dotacji
wymagałoby znacznego czasu. Natomiast, w analizowanym okresie czasu, istotne
było zabezpieczenie sytuacji pracowników dotychczasowej spółki T. (głównie
członków rodziny M.) oraz jej bieżącej działalności (przynoszącej jedyne dochody),
w sytuacji gdy wspólnicy zostali zmuszeni do sprzedania 100% jej udziałów.
Dlatego zdaniem Sądu samo założenie tej spółki nie pozwalało na przyjęcie, że
zamiarem powoda było wyrządzenie jakiejkolwiek szkody spółce T. Brak było
podstaw do zastosowania „dyscyplinarnego” rozwiązania umowy o pracę. Ponadto
wspólnicy spółki T. wyrazili w uchwale z dnia 27 października 2010 r. zgodę na
podjęcie dodatkowego zajęcia przez M. M. i na objęcie funkcji prezesa zarządu w
spółce T. E. Nowy zarząd spółki T. dokonał rozwiązania umowy o pracę, z
uchybieniem 1-miesięcznego terminu, o jakim mowa w art. 52 § 1 k.p. Nowy zarząd
o powstaniu spółki T. E. i o przedmiocie jej działalności wiedział już w dniu 28
października 2010 r., kiedy powód został zawieszony w funkcji prezesa zarządu.
Oznacza to, że rozwiązanie dyscyplinarne umowy o pracę powoda mogło nastąpić
z tej przyczyny najpóźniej 29 listopada 2010 r. Tymczasem oświadczenie
pracodawcy w tym zakresie dotarło do powoda dopiero 4 stycznia 2011 r.
Pracodawca nie miał podstaw do rozwiązania z powodem umowy o pracę z uwagi
na reprezentowanie spółki, mimo zawieszenia go w czynnościach prezesa zarządu,
gdyż po Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników Spółki T. w dniu 28
października 2010 r. powód nie został zawiadomiony o podjętej tam uchwale nr 1.
Nie był też zawiadomiony o samym Walnym Zgromadzeniu, mimo że w chwili jego
9
zwołania pełnił funkcję w zarządzie spółki. M.M., dopiero 8 grudnia 2010 r.
dowiedział się więc o zawieszeniu go w funkcji prezesa zarządu. Pozwany nie
wykazał, aby po tej dacie powód reprezentował spółkę jako jej prezes. Podpisanie
nie wywołującego żadnych skutków prawnych pisma do zarządcy domeny
internetowej 9 grudnia 2010 r., z pewnością nie uzasadniało dyscyplinarnego
zwolnienia powoda. Jeżeli chodzi o przelewy z dnia 7 grudnia 2010 r. to w tej dacie
powód nie wiedział jeszcze, że jest zawieszony. Okoliczność, iż wymienione
przelewy mają świadczyć o wykorzystaniu przez powoda środków z dotacji
niezgodnie z jej przeznaczeniem, zdaniem Sądu Rejonowego nie była powoływana
w rozwiązaniu umowy jako przyczyna tej decyzji, lecz jako przykład reprezentacji
mimo zawieszenia. Jednakże nawet traktując to jako samodzielną (czwartą)
przyczynę, należy wskazać, że pozwany nie złożył zestawienia finansowo-
rzeczowego kosztów, jakie mogły być pokryte z dotacji. Tym samym nie udowodnił
swoich twierdzeń, stosownie do treści art. 6 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Zlecenie
zapłaty kwoty 562.328,77 zł z dnia 17 listopada 2010 r. złożył prokurent spółki K. M.
bez wiedzy i zgody powoda. Pozwany nie wykazał, aby M. M. „zlecił wykonanie
przelewu” tak, jak to określono w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę z
powodem. Niewątpliwie powód dowiedział się o tym przelewie, ale sytuacja jaka
wtedy miała miejsce w spółce oraz pozycja K. M. nie pozwalała mu na wyciągnięcie
wobec niego właściwych konsekwencji. W tym czasie wspólnicy oczekiwali kredytu
z banku i powód wierzył, że przelew ten szybko da się pokryć tak uzyskaną kwotą.
Nie udało się to, bo w dniu 8 grudnia 2010 r. stracił dostęp do systemów
bankowych. Zdaniem Sądu, nie można było przypisać powodowi z tej przyczyny
winy w postaci co najmniej rażącego niedbalstwa. Tym samym pozwany
pracodawca naruszył przepisy art. 52 § 1 i 2 k.p. dokonując dyscyplinarnego
rozwiązania umowy o pracę z powodem. W ocenie Sądu Rejonowego była to
decyzja arbitralna, a w ustalonych okolicznościach sprawy umowa ta mogła być
rozwiązana w sposób uzasadniony, co najwyżej za wypowiedzeniem. Nadto,
zdaniem Sądu pierwszej instancji, umowa o pracę zawarta między powodem, a T.
sp. z o.o. w dniu 15 lipca 2010 r. nie może być uznana za pozorną, jak to
wskazywała strona pozwana. Okoliczność taką wyklucza faktyczne wykonywanie
pracy, co dotyczyło powoda także po dniu 1 lipca 2010 r., kiedy to zajmował się
10
szeregiem wskazanych przez Sąd Rejonowy czynności. Okoliczność, że wcześniej
czynności te świadczył na rzecz spółki nieodpłatnie nie ma znaczenia. Członek
zarządu może bowiem wykonywać pracę nieodpłatnie albo odpłatnie - w oparciu o
umowę cywilnoprawną lub umowę o pracę, według swobodnej woli stron. Istotnym
momentem jest fakt rzeczywistego świadczenia pracy, który w niniejszej sprawie
miał miejsce. Pozwana spółka tę pracę akceptowała min. wypłacając powodowi za
2 miesiące wynagrodzenie za pracę. Fakt złej kondycji finansowej spółki, tego że
nie było ją stać na zawarcie umowy o pracę na takich warunkach, nie niweczy je
ważności, może tylko skutkować oceną jej postanowień w świetle art. 8 kodeksu
pracy. Sąd Rejonowy uznał za trafna stanowisko pozwanego, że postanowienia
umowy o pracę z dnia 15 lipca 2010 r. winny być ocenione pod kątem zapisu art. 8
k.p. Nie budziło wątpliwości Sądu, że tak korzystne dla pracownika postanowienia
umowy o pracę z dnia 15 lipca 2010 r., jak wydłużenie okresu wypowiedzenia do 6
miesięcy, ustalenie 36 dniowego urlopu wypoczynkowego oraz 12 miesięcznego
odszkodowania miały przede wszystkim na celu przerzucenie obciążeń
finansowych, związanych z jej wykonaniem, na nabywcę udziałów spółki T.
Zawierając tę umowę o pracę zarówno powód jak i inni wspólnicy spółki wiedzieli,
że udziały będą przedmiotem sprzedaży, co więcej rozmowy z inwestorami
wskazywały, iż nabywcy są zainteresowani wyłącznie zakupem 100% udziałów.
Sama Spółka w tym czasie była w złej kondycji finansowej, były wprawdzie
realizowane kontrakty na budowy elektro-energetyczne ale także koszty
funkcjonowania spółki były duże. Zatrudniała ona 9 pracowników i poczyniła liczne
nakłady na zakup nieruchomości i wykonanie dokumentacji projektowej. Od
wynagrodzeń nie były odprowadzane składki do ZUS, bo nie było na to środków, a
od nieruchomości nie był zapłacony podatek. O złej sytuacji finansowej spółki
świadczy zapłata za dokumentację projektową w dniu 17 listopada 2010 r., która
musiała być wykonana z dotacji, mimo że umowa z NFOŚiGW na to nie pozwalała.
W tej sytuacji przyznanie powodowi takich nadzwyczajnych uprawnień i należności,
nie wynikających z Kodeksu pracy Sąd uznał za naruszające zasady współżycia
społecznego, o jakich mowa w art. 8 k.p. Dało to Sądowi możliwość miarkowania i
oceny, do jakiego poziomu świadczenia te należy uznać za wygórowane. Odnośnie
samego wynagrodzenia zasadniczego za pracę Sąd pierwszej instancji uznał, że
11
nie ma podstaw do zakwestionowania jego wysokości, także w kwocie ustalonej na
18.000 zł brutto. Powód wykazał, że w przeciągu kilku lat doprowadził do
podniesienia kapitału zakładowego spółki z 50.000 zł do 1.470.000 zł, zakupu
nieruchomości, przyznania dużej dotacji. Dalsza jego praca dawała perspektywy
rozwoju spółki w kolejnych latach. Sąd pierwszej instancji uznał, odnosząc się do
treści art. 56 § 1 i art. 58 k.p. oraz mając na uwadze okoliczności towarzyszące
zawarciu umowy o pracę (jednym z celów było zabezpieczenie finansowych
interesów powoda i jego rodziny na wypadek rozwiązania umowy przez nowego
inwestora) oraz te, w jakich doszło do rozwiązania tej umowy (wkrótce po nabyciu
udziałów, bez poinformowania o tym wspólników), że właściwym będzie,
„obniżenie” na podstawie art. 8 k.p. ustalonego w umowie o pracę okresu
wypowiedzenia do jednomiesięcznego. W dalszym ciągu okres ten jest dwukrotnie
dłuższy, niż okres ustawowy, co uwzględnia interesy obu stron. Dlatego Sąd
Rejonowy zasądził od pozwanej spółki na rzecz powoda kwotę 18.000 zł, jako
równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia za pracę powoda, a w
pozostałym zakresie powództwo o odszkodowanie, jako wygórowane, oddalił.
Żądane przez powoda wynagrodzenie za miesiąc grudzień 2010 r., Sąd zasądził w
kwocie 4.695,66 zł brutto, co stanowi wynagrodzenie za udowodniony przez
powoda okres pracy jedynie od 1 do 8 grudnia 2010 r., w pozostałej części
powództwo o wynagrodzenie oddalił. Sąd Rejonowy uznał za nieuzasadnione w
całości żądanie zasądzenia odprawy „przewidzianej umową o pracę” w kwocie
12-miesięcznego wynagrodzenia za pracę, albowiem w umowie o pracę z dnia 15
lipca 2010 r. nie została ustalona żadna odprawa. Jest tam postanowienie o
12-miesięcznym odszkodowaniu, a roszczenia powoda zostały określone przez
fachowego pełnomocnika, który był obecny zarówno przy redagowaniu umowy, jak
też reprezentował powoda w procesie. Żądanie odprawy nie jest roszczeniem
alternatywnym dla odszkodowania i Sąd pierwszej instancji nie dostrzegł podstaw
do dokonania z urzędu konwersji tych roszczeń. Poza tym przyznanie powodowi w
umowie wspomnianej odprawy również narusza art. 8 k.p., albowiem zawierając tę
umowę wspólnicy wiedzieli, że ewentualną odprawę wypłaci przyszły inwestor.
Spółki nie było na to stać, a powodowi nie przysługiwałaby odprawa ustawowa, bo
spółka nie zatrudniała nigdy powyżej 20 osób. W konsekwencji, jak wskazał Sąd
12
Rejonowy, powództwo w części o odprawę należało oddalić w całości, a w części w
jakiej pełnomocnik powoda cofnął pozew w zakresie zgłoszonego w pozwie
roszczenia o ustalenie, iż umowa trwa nadal, należało umorzyć postępowanie w
sprawie. W końcowej części swego uzasadnienia, Sąd pierwszej instancji podał
motywy rozstrzygnięć w przedmiocie kosztów procesu, kosztów sądowych, a także
rygoru natychmiastowej wykonalności.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła każda ze stron.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń społecznych wyrokiem z dnia 11
lutego 2014 r. oddalił obie apelację. Odnośnie apelacji powoda Sąd stwierdził, że
ważność umowy zbycia udziałów nie była przedmiotem oceny Sądu. Spór między
stronami w tym przedmiocie toczy się przed sądem cywilnym. W związku z tym
zawarte w apelacji twierdzenie, że nowi udziałowcy Spółki naruszyli zasady
współżycia społecznego podstępem przejmując Spółkę i nie płacąc z tego tytułu ani
złotówki jest tylko stanowiskiem powoda i nie może być podstawą ustaleń
faktycznych. Powód w apelacji podnosił, że przez 3 lata pełnił funkcję prezesa
nieodpłatnie i postanowienia umowy o pracę miały służyć zabezpieczeniu jego
interesu oraz stanowić godne zadośćuczynienie za nakład pracy i doprowadzenie
do wzrostu wartości Spółki. Sąd nie zgodził się z tą argumentacją, zdaniem Sądu
nic nie stało na przeszkodzie, aby w powyższym trzy letnim okresie powód
uzyskiwał wynagrodzenie bądź z tytułu istnienia samego stosunku organizacyjnego
z racji pełnienia funkcji członka zarządu bądź na podstawie umowy cywilnoprawnej
bądź umowy o pracę. Po wtóre ekwiwalentem za udziały spółki nie jest
wynagrodzenie za pracę ale kwota, którą nowi udziałowcy zobowiązali się zapłacić
w umowie zbycia udziałów. Niezależnie od tego, czy w dacie zawarcia umowy o
pracę dotychczasowi udziałowcy mieli zamiar sprzedaży 100% udziałów, czy też
chodziło jedynie o pozyskanie inwestora strategicznego nie budziło wątpliwości, że
przedmiotowa umowa o pracę została zawarta w związku z koniecznością
uzyskania przez Spółkę 10.000.000 zł na budowę biogazowni. Spółka T. była
spółką rodzinną i owe powiązania rodzinne nie uzasadniały zawarcia jakiejkolwiek
umowy. Sąd uznał za trafne stanowisko Sądu pierwszej instancji, że zawarcie
umowy o pracę było przerzuceniem zobowiązań finansowych na nowych
udziałowców. Jakkolwiek strony mają swobodę ustalenia w umowie o pracę
13
wysokości wynagrodzenia i innych świadczeń, to nie mogą one przekraczać granic
godziwości. Nadto w stosunkach prawnych obowiązują reguły uczciwości lojalności,
także na etapie negocjacji. Przyznanie prezesowi zarządu świadczenia w postaci
12 miesięcznego odszkodowania na wypadek rozwiązania umowy owe granice
godziwości przekraczało. Określenie zatem w umowie świadczeń tak
nadzwyczajnie korzystnych, przy uwzględnieniu faktu, że od wynagrodzeń
zatrudnionych w Spółce pracowników nie odprowadzano składek na ubezpieczenie
społeczne, pozwalało na ocenę, że doszło do naruszenia zasad współżycia
społecznego. Nie miała przy tym nic do rzeczy wartość udziałów, za które - jak już
wyżej wskazano - nowi udziałowcy zobowiązali się zapłacić. Wynagrodzenie za
pracę i wysokość innych świadczeń przyznanych pracownikowi, zdaniem Sądu,
winno być powiązane z sytuacją ekonomiczną pracodawcy, wzajemnymi
oczekiwaniami stron co do ilości i jakości pracy, która ma być w przyszłości
świadczona. Tymczasem ze zgromadzonych dowodów wynika w sposób
jednoznaczny, że uzasadnieniem zamieszczenia w umowie postanowień
dotyczących odszkodowania, okresu wypowiedzenia i urlopu było zabezpieczenie
wyłącznie własnego interesu. Powodowi chodziło zatem o to, aby w znaczący
sposób utrudnić w przyszłości rozwiązanie z nim umowy o pracę. Powód bowiem
nie wynegocjował powyższych warunków umowy z nowymi udziałowcami, ale przy
pomocy powiązań rodzinnych przyznał w istocie „sam sobie” powyższe
świadczenia. Nie był, w ocenie Sądu, uzasadniony zarzut naruszenia art. 80 k.p.
Sąd pierwszej instancji trafnie ustalił, na podstawie dowodu z przesłuchania
powoda, że po dniu 8 grudnia 2010 r. nie wykonywał już żadnych czynności, ani nie
wyrażał takiego zamiaru. Brak było zatem podstaw do przyjęcia, że był gotowy do
wykonywania pracy.
Powód zaskarżył wyżej wskazany wyrok skargą kasacyjną w części tj. w
zakresie w jakim Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda oraz w zakresie
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Skargę kasacyjną powód
oparł na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego wyrażonego w treści:
- art. 8 k.p. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie co
doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd drugiej instancji, że określenie w
okolicznościach niniejszej sprawy w umowie o pracę korzystniejszych niż
14
wynikające z ustawy świadczeń w postaci wydłużenia okresu wypowiedzenia do 6
miesięcy oraz zastrzeżenie 12 miesięcznego odszkodowania (odprawy) w
przypadku rozwiązania stosunku pracy narusza zasady współżycia społecznego; -
art. 80 k.p. poprzez jego niewłaściwą wykładnię prowadzącą do uznania że
powodowi nie przysługiwało wynagrodzenia za okres po dniu, w którym dowiedział
się o zawieszeniu go w czynnościach Prezesa Zarządu; - art. 81 k.p. poprzez jego
niezastosowanie w niniejszej sprawie prowadzące do błędnego przyjęcia, że
powodowi nie przysługiwało wynagrodzenia za okres po dniu, w którym dowiedział
się o zawieszeniu go w czynnościach Prezesa Zarządu oraz naruszenie przepisów
postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy wyrażonych w treści: -
art. 378 § 1 k.p.c. poprzez nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji, polegające
na nierozpoznaniu wszystkich zarzutów apelacji tj. zarzutów odnoszących się do
błędnej wykładni art. 80 k.p.; - art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez
zaniechanie należytego uzasadnienia wyroku co do podstaw uznania, że powodowi
nie przysługuje wynagrodzenie za pracę po dniu, w którym dowiedział się o
zawieszeniu go w czynnościach Prezesa Zarządu. Mając na uwadze powyższe,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania - ewentualnie - o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez uwzględnienie w całości apelacji powoda i tym samym powództwa
w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw. W niniejszej
sprawie Sąd Okręgowy uznał, że dochodzenie przez powoda roszczenia
ustalonego w oparciu o postanowienia umowy o pracę z dnia 15 lipca 2010 r., nie
da się pogodzić z zasadami współżycia społecznego. Sąd ten stwierdził, że
dopuszczalne jest badanie, czy strona wywodząca swoje roszczenie nie nadużywa
prawa lub nie narusza w ten sposób jego społeczno-gospodarczego przeznaczenia.
Zaskarżony wyrok został więc oparty na art. 8 k.p. W sprawie, nie budziło
wątpliwości Sądu, że tak korzystne dla pracownika postanowienia umowy o pracę z
dnia 15 lipca 2010 r., jak wydłużenie okresu wypowiedzenia do 6 miesięcy,
15
ustalenie 36 dniowego urlopu wypoczynkowego oraz 12 miesięcznego
odszkodowania miały przede wszystkim na celu przerzucenie obciążeń
finansowych, związanych z jej wykonaniem, na nabywcę udziałów spółki T.
Zawierając tę umowę o pracę zarówno powód jak i inni wspólnicy spółki wiedzieli,
że udziały będą przedmiotem sprzedaży, co więcej rozmowy z inwestorami
wskazywały, że nabywcy są zainteresowani wyłącznie zakupem 100% udziałów.
Sama Spółka w tym czasie była w złej kondycji finansowej, były wprawdzie
realizowane kontrakty na budowy elektro-energetyczne ale także koszty
funkcjonowania spółki były duże, poczyniła ona liczne nakłady na zakup
nieruchomości i wykonanie dokumentacji projektowej. Od wynagrodzeń nie były
odprowadzane składki do ZUS, bo nie było na to środków, a od nieruchomości nie
był zapłacony podatek. Konkludując Sąd drugiej instancji stwierdził, że ze
zgromadzonych dowodów wynika w sposób jednoznaczny, że uzasadnieniem
zamieszczenia w umowie postanowień dotyczących odszkodowania, okresu
wypowiedzenia i urlopu było zabezpieczenie wyłącznie własnego interesu powoda.
Wskazał także na istotną okoliczność, że powyższe warunki umowy nie były
negocjowane z nowymi udziałowcami, ale przy pomocy powiązań rodzinnych przed
zbyciem udziałów spółki powód przyznał w istocie „sam sobie” powyższe
świadczenia.
W tym stanie rzeczy dopuszczalne było zastosowanie przez Sąd klauzuli
generalnej nadużycia prawa. Klauzule generalne zawarte w przepisie art. 8 k.p.
stanowią podstawę uprawniającą sądy pracy do dokonywania oceny w
okolicznościach faktycznych danej sprawy, czy i w jakim zakresie skorzystanie z
uprawnień o nadzwyczajnym charakterze narusza zasady współżycia społecznego
lub jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa.
Stwierdzić należy, że w sytuacji, gdy dochodzi do przyznania ponadstandardowych
lub nadzwyczajnych przywilejów pracowniczych w umowie o pracę z członkiem
zarządu, która została zawarta bezpośrednio przed zmianami własnościowymi
(sprzedaż 100% udziałów) w spółce prawa handlowego bez wiedzy o tych
zmianach nowych właścicieli - podlega weryfikacji sądowej z punktu oceny
interesów stron i wymaga uwzględnienia zasad dobrej wiary, przyzwoitości w
negocjowaniu, obowiązku zachowania lojalności stron i poszanowania ich
16
słusznych interesów, w tym dbałości o dobro pracodawcy, dobrych obyczajów w
dysponowaniu jego majątkiem oraz zakazu naruszania praw osób trzecich, a także
innych zasad współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Szczególnie wnikliwie powinny
być analizowane przypadki przyznania pracownikom występującym po stronie
pracodawcy takich nadzwyczajnych uprawnień. Sąd Najwyższy oceniając
rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji w oparciu o normę prawna art. 328 § 2 k.p.c.,
stwierdza, że uzasadnienie orzeczenia nie jest pozbawione elementów określonych
tym przepisem, którymi są: wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia i
wyjaśnienie jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa. Skarżący
nie zdołał wskazać przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie.
W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd
przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy
dowodowej lub niesłuszne im je przyznając. Sąd dokonując oceny prawnej
zgromadzonych w tym postępowaniu dowodów nie naruszył reguł swobodnej ich
oceny. Ponadto odmienna ocena tych dowodów nie może być utożsamiana z
błędnymi ustaleniami faktycznymi, skoro błędne ustalenia faktyczne mogą jedynie
być, ale nie muszą, skutkiem nieprawidłowej oceny materiału dowodowego, a w
niniejszej sprawie Sąd drugiej instancji dokonał oceny dowodów w granicy
wyznaczonej art. 233 § 1 k.p.c. Granicę tę wyznaczają trzy czynniki: logiczny,
ustawowy oraz ideologiczny, przez który rozumie się poziom świadomości prawnej
sędziego, czyli znajomość przepisów, doktryny i orzecznictwa, a także informacje
dotyczące różnych faktów życia społecznego, kultura prawna oraz system
pozaprawnych reguł i ocen społecznych, do których odsyłają przepisy
obowiązującego prawa.
W wyżej wskazanych okolicznościach faktycznych możliwa była ocena
dokonana przez Sąd, że dochodzenie odszkodowania stało w sprzeczności z
zasadami współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa.
W niniejszej sprawie Sąd drugiej instancji nie naruszył normy art. 80 k.p. oraz
art. 81 k.p. Z treści tego drugiego przepisu wynikają dwie przesłanki nabycia prawa
do wynagrodzenia: po pierwsze - gotowość pracownika do wykonywania pracy, po
drugie - doznanie przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy (np. wyrok Sądu
17
Najwyższego z 14 maja 1999 r., I PKN 60/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 577).
Nie ulega wątpliwości, że powód doznał przeszkód w świadczeniu pracy ze strony
pracodawcy – nowy właściciel spółki T. reprezentujący cały kapitał zakładowy w
dniu 28 października 2010 r. zawiesił powoda w funkcji prezesa zarządu T. Spółki z
o.o., a pismem z dnia 14 grudnia 2010 r. rozwiązano z powodem umowę o pracę
na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. - bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Powyższe oświadczenie pracodawcy powód otrzymał w dniu 4 stycznia 2011 r. - co
spełnia drugą z wymienionych przesłanek. Nie był on jednak gotów do
wykonywania pracy w spółce po dniu 8 grudnia 2010 r. Tego dnia powód
dowiedział się, że nie jest uprawniony do dysponowania kontem i że zostały
zmienione wzory podpisów osób upoważnionych do ich dokonywania. Wtedy ustalił
w XI Wydziale Gospodarczym KRS SR, na podstawie wpisów do rejestru spółki T.,
że jest zawieszony w funkcji prezesa zarządu. Po tym dniu nie wykonywał już
żadnych czynności prezesa zarządu. Cechami charakterystycznymi gotowości
pracownika do wykonywania pracy są: 1) zamiar wykonywania pracy, 2) faktyczna
zdolność do świadczenia pracy, 3) uzewnętrznienie gotowości do wykonywania
pracy oraz 4) pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. Z ustaleń Sądu
Rejonowego, przyjętych przez Sąd Okręgowy, wynika, że powód nie pozostawał w
dyspozycji pracodawcy.
Przez pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, jako element gotowości do
pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p., należy rozumieć stan, w którym pracownik
może niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy podjąć pracę. Pracownik pozostający
w dyspozycji pracodawcy oczekuje na możliwość podjęcia pracy na terenie zakładu
pracy lub w innym miejscu wskazanym przez pracodawcę, ewentualnie w miejscu
wskazanym przez siebie i podanym pracodawcy, jeżeli pracodawca bezprawnie nie
dopuszcza go do pracy. Sąd Okręgowy przyjął słusznie, że powód nie wykazał
gotowości do pracy w zakresie pozostawania w dyspozycji pracodawcy, powyższa
więź pomiędzy pracodawcą a pracownikiem została ostatecznie zerwana w dniu 8
grudnia 2011 r.
Z powyższych względów należało uznać, że nie został naruszony żaden, tak
z materialnych jak i procesowych wymienionych w skardze kasacyjnej przepisów. Z
tych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w sentencji wyroku.
18