Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 108/14
UCHWAŁA
Dnia 26 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
SSN Jacek Gudowski (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa M. U.
przeciwko Zakładowi Przetwórstwa Mięsnego A. Ł. A. S.
sp.j. z siedzibą w W.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 lutego 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w L.
postanowieniem z dnia 4 września 2014 r.,
"Czy powództwo rolnika prowadzącego działalność wytwórczą
w zakresie produkcji zwierzęcej przeciwko przedsiębiorcy
o roszczenie z umowy kontraktacji jest sprawą gospodarczą
powierzoną do rozpoznania sądowi gospodarczemu?"
podjął uchwałę:
Sprawa z powództwa producenta rolnego - rolnika
prowadzącego działalność wytwórczą w zakresie produkcji
zwierzęcej - przeciwko przedsiębiorcy o roszczenie wynikające
z umowy kontraktacji jest sprawą gospodarczą.
2
UZASADNIENIE
Powód M. U., rolnik prowadzący hodowlę trzody chlewnej, producent rolny,
wniósł o zasądzenie od kontraktującego, pozwanego Zakładu Przetwórstwa
Mięsnego – A. Ł., A. S., spółka jawna w W., kwoty 66 101,56 zł tytułem roszczeń
wynikających z łączącej strony umowy kontraktacji, której przedmiotem było
wyprodukowanie przez powoda i sprzedaż stronie pozwanej 300 sztuk tuczników.
Sąd Rejonowy w Ł., do którego wpłynął pozew, postanowieniem z dnia 19
grudnia 2013 r. stwierdził swą niewłaściwość i przekazał sprawę Sądowi Rejono-
wemu w L. - wydziałowi gospodarczemu tego Sądu. Przyjął, że sprawa wszczęta
przez powoda jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 24
maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz.
175 ze zm. – dalej: „u.r.s.s.g.”), w związku z czym właściwy do jej rozpoznania jest
sąd, w którym działa wydział gospodarczy, powołany do rozpoznawania tych spraw.
Sąd Rejonowy zaakcentował, że powód jest przedsiębiorcą, a zatem skoro pozew
wytoczono przeciwko innemu przedsiębiorcy, a stosunek łączący strony ma charak-
ter cywilnoprawny, to wszystkie kryteria sprawy gospodarczej zostały spełnione.
Powód zakwestionował w zażaleniu stanowisko Sądu pierwszej instancji,
w szczególności tezę, że jako rolnik prowadzący „jedynie działalność wytwórczą
w postaci hodowli trzody chlewnej” jest przedsiębiorcą.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości,
którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym, przedstawionym Sądowi Najwyższemu
do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z poglądem utrwalonym w judykaturze Sądu Najwyższego,
mającym jednolite poparcie w piśmiennictwie, do zakwalifikowania sprawy jako
sprawy gospodarczej niezbędne jest kumulatywne spełnienie trzech przesłanek –
przedmiotowej, podmiotowej i funkcjonalnej. Sprawa cywilna jest zatem sprawą
gospodarczą wtedy, gdy wynika ze stosunków cywilnych, a więc jest sprawą
cywilną w ujęciu materialnym (art. 1 in principio k.p.c.), gdy dotyczy
przedsiębiorców (art. 431
k.c.) oraz gdy łączący ich stosunek cywilnoprawny
3
pozostaje w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (por. np.
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1991 r.
III CZP 9/91, OSNCP 1991, nr 8–9, poz. 98, i z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP
117/91, OSNCP 1992, nr 5, poz. 65, oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia
22 lipca 2005 r., III CZP 45/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 66).
Pogląd ten został ukształtowany i ugruntowany pod rządem
nieobowiązującego już art. 4791
§ 1 k.p.c., określającego kryteria przynależności
sprawy do postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, ale uwzględniał
także unormowanie zawarte w art. 2 u.r.s.s.g., wyznaczającym w sposób generalny
kompetencje sądów gospodarczych. Funkcję tę przepis ten - znowelizowany
w związku z eliminacją z kodeksu postępowania cywilnego postępowania
odrębnego w sprawach gospodarczych, ale przy zachowaniu sądownictwa
gospodarczego (ustawa z dnia z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 233,
poz. 1381) – spełnia także obecnie, zwłaszcza że pozostał jedynym przepisem
prawa pozytywnego definiującym pojęcie „sprawa gospodarcza”.
Zgodnie z 2 § 1 u.r.s.s.g. w obecnym brzmieniu, sprawami gospodarczymi są
sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej
przez nich działalności gospodarczej; ponadto sprawami gospodarczymi są sprawy
szczegółowo wymienione w § 2 tego przepisu. W sprawie, w której przedstawiono
rozstrzygane zagadnienie prawne, wszczętej przez rolnika prowadzącego hodowlę
trzody chlewnej, będącego producentem rolnym w rozumieniu art. 613 § 1 k.c.,
o zasądzenie od kontraktującego przedsiębiorcy - producenta przetworów
mięsnych - należności z tytułu roszczeń wynikających z łączącej strony umowy
kontraktacji, której przedmiotem było wyprodukowanie przez powoda i sprzedaż
stronie pozwanej 300 sztuk tuczników, na pierwszy plan wysuwa się przesłanka
podmiotowa. Ona też jest szczególnie mocno eksponowana przez Sąd Okręgowy.
Odpowiedzi na pytanie, czy rolnik jest przedsiębiorcą, a więc czy spełnia
przesłankę podmiotową sprawy gospodarczej, będącej de lege lata wyodrębnioną
kategorią sprawy cywilnej, należy poszukiwać w obszarze prawa prywatnego,
a więc w art. 431
k.c., z którego wynika, że przedsiębiorcą jest m.in. osoba fizyczna,
4
prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Przesłanki działalności gospodarczej zostały w już judykaturze i piśmiennictwie
jednoznacznie określone; przyjmuje się, że charakteryzuje ją cel zawodowy
i zarobkowy, działanie we własnym imieniu, ciągłość tego działania oraz
uczestnictwo w obrocie gospodarczym (por. np. uzasadnienie uchwał składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1991 r. III CZP 9/91, i z dnia
6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91). Cechy tej działalności może mieć oczywiście
także działalność w dziedzinie rolnictwa i jeżeli je spełnia, jest działalnością
gospodarczą, o której mowa w wymienionym przepisie (por. także art. 1061 § 1
i art. 10641
§ 1 k.p.c.).
Niczego w tej kwalifikacji działalności gospodarczej nie zmienia art. 3 ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jedn. tekst: Dz.U.
z 2913 r., poz. 672 ze zm.), stwierdzający, że przepisów tej ustawy nie stosuje się
do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu
i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych
i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem
turystów oraz wyrobu określonej ilości wina. Wyłączenie przewidziane w tym
przepisie, działające zresztą wyłącznie w ramach ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej, a więc w dziedzinie prawa publicznego (administracyjnego),
nie odbiera działalności rolniczej cech działalności gospodarczej; działalność ta
pozostaje działalnością gospodarczą (art. 2 ustawy), a jedynie nie stosuje się do
niej jej dalszych unormowań ustawy (por. np. uchwała składu siedmiu sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 kwietnia 2007 r., II OPS 1/07,
ONSAiWSA 2007, nr 3, poz. 62, oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 29 sierpnia 2007 r., II OSK 1618/06, nie publ.).
Cechy działalności gospodarczej należy przypisać – choć o tym zdecyduje
autonomicznie Sąd meriti – działalności prowadzonej przez powoda, który
prowadzi w sposób zawodowy i stały, w celu osiągania zysków, zorganizowaną
hodowlę trzody chlewnej, a także uczestniczy w obrocie gospodarczym, o czym
świadczy umowa kontraktacji dotycząca 300 sztuk tuczników, zawarta z pozwanym,
będącym przedsiębiorcą w dziedzinie produkcji mięsnej. Należy podkreślić,
5
że umowa kontraktacji - umowa nazwana unormowana w kodeksie cywilnym - jest
umową charakterystyczną dla obrotu gospodarczego; najczęściej dotyczy dużych
ilości produktów rolnych wytwarzanych bezpośrednio przez producenta rolnego
i przeznaczonych - bezpośrednio lub pośrednio - na rynek (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 18 marca 1998 r., I CKN 576/97, nie publ.). Jej zawarcie przez
producenta rolnego zazwyczaj oznacza, że prowadzi on działalność gospodarczą
i jest uczestnikiem obrotu gospodarczego.
W tej sytuacji, skoro strony są przedsiębiorcami, a dochodzone przez
powoda roszczenie wypływa z łączącego strony stosunku cywilnoprawnego,
pozostającego w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej,
to sprawa, która się między nimi toczy, jest sprawą gospodarczą; jako taka, zgodnie
z art. 1 u.r.s.s.g., podlega rozpoznaniu przez sąd (wydział) gospodarczy
(por. art. 12 § 1a pkt 3 i § 1b w związku z art. 16 § 4a pkt 2 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r.,
poz. 133).
Należy podkreślić, że ustawodawca, likwidując postępowanie odrębne
w sprawach gospodarczych i uchwalając ustawę z dnia 16 września 2011 r., nie
zdecydował się na przekazanie spraw gospodarczych z udziałem rolników do
właściwości sądów „zwykłych”, nie gospodarczych. W związku z tym współcześnie
bezzasadne są jakiekolwiek odniesienia do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 18 marca 1991 r., III CZP 9/91 (OSNCP 1991, nr 8-9, poz. 98),
w której - pod rządem art. 4792
§ 2 k.p.c. - przyjęto, że sprawa z powództwa
kontraktującego przeciwko rolnikowi prowadzącemu działalność wytwórczą
w zakresie produkcji zwierzęcej o roszczenie z tytułu umowy kontraktacji, jest
sprawą gospodarczą wyłączoną spod kompetencji sądów gospodarczych. Uchwała
ta była zresztą przedmiotem krytyki, a zajęte w niej stanowisko uznawano za
co najmniej wątpliwe (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008 r., III CZP 102/08, OSNC 2009, nr 5, poz. 65).
Należy przypomnieć, że wkrótce po wydaniu tej uchwały przyjęto, iż sprawy
gospodarcze, w których stroną jest indywidualny rolnik w zakresie prowadzonej
przez niego działalności gospodarczej innej niż wymieniona w art. 4792
§ 2 k.p.c.,
6
należą do kompetencji sądów gospodarczych (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 16 maja 1991 r., III CZP 39/91, OSNCP 1992, nr 1, poz. 9).
Obecnie nie są także aktualne - istotne przy podejmowaniu uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1991 r., III CZP 9/91 -
względy społeczne, tj. łagodzenie skutków nadmiernego oddalenia rolników
od siedzib sądów gospodarczych. Wobec postępu cywilizacyjnego
i technologicznego, który dokonał się w ostatnim ćwierćwieczu, względy te tracą
jakiekolwiek znaczenie.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.