Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 114/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa E. D.
przeciwko Urzędowi Skarbowemu w W.
o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 30 grudnia 2013 r.,
I. oddala skargę kasacyjną
II. zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej 120 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Z. wyrokiem z 30 grudnia 2013 r. oddalił apelację skarżącej
powódki od wyroku Sądu Rejonowego w N. z 4 października 2013 r., który oddalił
2
jej powództwo o przywrócenie do pracy, przyjmując, że wypowiedzenie umowy o
pracę było zasadne.
Przyczyną wypowiedzenia była utrata zaufania „spowodowana rażącym
naruszeniem obowiązków pracowniczych wynikających z zakresu czynności,
przepisów o służbie cywilnej oraz zasad etyki korpusu służby cywilnej,
polegających na sporządzeniu z własnej inicjatywy za podatnika korekty zeznania
SD-3 ze znacznie mniejszą w stosunku do pierwotnego zeznania wartością
nabytego spadku, powodującą zaniżenie należnego podatku z tytułu nabycia
spadku”. Powódka była zatrudniona u pozwanego na stanowisku starszego
inspektora. Rejestrowała zeznania podatkowe SD-3 a także weryfikowała wartości
przedmiotu opodatkowania. Sąd Rejonowy ustalił, że naczelnik wielokrotnie wytykał
powódce różnego rodzaju uchybienia pracownicze. Na wezwanie 5 czerwca 2013 r.
w urzędzie stawiła się podatniczka K. K. Podatniczka wyjaśniła, iż w pierwotnym
zeznaniu SD-3, które osobiście sporządziła i złożyła w urzędzie, podała wyższe
wartości składników majątku zgłoszonych do opodatkowania, ale pracownica
urzędu przyjmująca zeznanie zaoferowała się sporządzić za nią nowe zeznanie,
zaniżające wartość składników majątkowych zgłaszanych do opodatkowania w celu
zmniejszenia wysokości podatku. Podatniczka zgodziła się na propozycję i
pozostawiała dokumenty, a po kliku dniach, na telefoniczne wezwanie urzędniczki
zgłosiła się do urzędu, podpisała przygotowane przez urzędniczkę zeznanie SD-3 i
je złożyła. W związku z wezwaniem do wyjaśnienia i skorygowania zeznania
podatkowego podatniczka wyraziła wolę natychmiastowego skorygowania zeznania
poprzez podanie w zeznaniu pierwotnych wartości składników majątkowych
zgłoszonych do opodatkowania. W związku z treścią wyjaśnień podatniczki
komisarz skarbowy W. B. przedstawiła sprawę kierownikowi referatu M. M.
Podatniczka wraz z M. M. udały się do zastępcy naczelnika urzędu L. A.
Podatniczka powtórzyła swoje wyjaśnienia, a ponieważ mówiąc o urzędniczce,
która zaniżyła w zeznaniu wartość składników majątkowych zgłoszonych do
opodatkowania posługiwała się sformułowaniem „pani z pokoju nr 4”, L. A. zarządził
przeprowadzenie konfrontacji podatniczki i powódki. Podatniczka zdecydowanie
wskazała na powódkę, jako osobę, która sporządziła za nią zeznanie podatkowe
SD-3, zaniżające wartość składników majątkowych w stosunku do wartości
3
podanych przez podatniczkę w pierwotnym zeznaniu podatkowym. W reakcji na
wyjaśnienia podatniczki powódka oświadczyła, że nie pamięta zdarzenia
przedstawianego przez podatniczkę. Sporządzono protokół z rozmowy z
podatniczką, który podpisała. Z protokołem zapoznał się naczelnik urzędu T. L.
Zobowiązał powódkę do ustosunkowania się do treści protokołu na piśmie. W
oświadczeniu z 17 czerwca 2013 r. powódka podała: - „nie pamiętam by taka
sytuacja miała miejsce”. Naczelnik zarządził wystosowanie do podatniczki pisma
zawierającego szczegółowe pytania dotyczące sprawy. W reakcji na pismo
podatniczka bez wezwania stawiła się u naczelnika. Podatniczka odpowiedziała na
pytania zawarte w piśmie z 17 czerwca 2013 r. do protokołu. Naczelnik po
zapoznaniu się z protokołem podjął decyzję o wypowiedzeniu powódce umowy o
pracę. Z telefonu służbowego, do którego dostęp miała powódka, zrealizowano 16
kwietnia 2013 r. połącznie do podatniczki. Punkt 4.2.4 ust. 2 instrukcji obiegu
dokumentów stanowi, że pracownik przyjmuje zeznania SD-3 oraz załączone
dokumenty, sprawdza pod względem formalnym i merytorycznym oraz potwierdza
na kopii zgodność z oryginałem (…) w dniu wpływu, bądź następnym wprowadza
je do systemu P. Sąd Rejonowy ustalił, że powódka z własnej inicjatywy
sporządziła za podatniczkę korektę zeznania SD-3 w celu wyliczenia podatku od
spadków i darowizn w kwocie niższej niżby to wynikało z pierwotnego zeznania
sporządzonego osobiście przez podatniczkę. Wynika to z zeznań świadków L. A. i
M. M., a także z dokumentów (notatki k. 20, protokołów z 5 i z 20 czerwca 2013 r.).
Sąd nie zgodził się ze stanowiskiem powódki, iż gdyby nawet przyczyna
wypowiedzenia była prawdziwa, to nie uzasadniałaby wypowiedzenia.
Niedopuszczalność sporządzania za podatników zeznań podatkowych jest
oczywista. Powódka nie ograniczyła się do przepisania na komputerze zeznania
podstawowego SD-3 sporządzonego przez podatnika, lecz merytorycznie
zaingerowała w jego treść, zmniejszając wartości zgłaszanych do opodatkowania
składników majątkowych w celu zmniejszenia zobowiązania podatkowego.
Sporządzenie za podatnika zeznania podatkowego uzasadnia utratę zaufania
pracodawcy do powódki, co stanowiło uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia
umowy o pracę.
4
Sąd Okręgowy potwierdził ustalenia Sądu Rejonowego. Dodał, że
zachowanie powódki wiązało się z naruszeniem obowiązku dbania o dobro zakładu
pracy i ochronę jego mienia (art. 100 § 1 i § 2 pkt 4 k.p.). Pracodawca ma prawo do
zatrudniania pracowników dających najlepszą gwarancję prawidłowego
wykonywania obowiązków. Pozwany wykazał zgodnie z ciężarem dowodu z art. 6
k.c. w związku z art. 232 k.p.c. istnienie przyczyny wypowiedzenia i jej zasadność.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie: I. prawa materialnego:
1) art. 45 § 1 k.p. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w
sprawie zachodziły przesłanki do rozwiązania z powódką umowy o pracę za
wypowiedzeniem ze względu na utratę zaufania, gdyż powódka z własnej inicjatywy
sporządziła za podatniczkę M. K. korektę zeznania SD-3 w celu wyliczenia podatku
od spadków i darowizn w kwocie niższej niżby to wynikało z pierwotnego zeznania
sporządzonego przez podatniczkę, podczas gdy nie zaistniały przesłanki
uzasadniające ziszczenie się przyczyny utraty zaufania wobec pracownika bowiem
przyjęta przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę z uwagi na nieprawdziwy i
nierzeczywisty charakter jest nieuzasadniona; 2) art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p.
oraz w związku z art. 232 k.p.c. poprzez nieprawidłowe rozłożenie ciężaru dowodu i
przyjęcie, że w rozważanym przypadku powódka nie wykazała, że wskazane w
wypowiedzeniu okoliczności nie miały miejsca, a w konsekwencji pozwany wykazał
istnienie przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę i jej zasadność pomimo tego, że
pozwany nie przedstawił: - dokumentów, na których istnienie powoływał się
zarówno w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę, jak i w toku procesu, tj.:
korekty zeznania SD-3 ze znacznie mniejszą w stosunku do pierwotnego zeznania
wartością nabytego spadku, powodującą zaniżenie kwoty należnego podatku z
tytułu nabycia spadku, którą miała sporządzić powódka; - zeznania SD-3
pierwotnego ze znacznie wyższą wartością niż podana w korekcie zeznania, którą
sporządził podatnik; II. prawa procesowego: 1) art. 235 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2
k.p.c. przez naruszenie zasady bezpośredniości i oparcie przez Sąd Okręgowy
wyroku na dowodzie nieprzeprowadzonym w sprawie, tj. dowodzie z przesłuchania
podatnika M. K. przeprowadzonym przez pozwanego, zawartym w protokołach z 5
czerwca 2013 r. i z 20 czerwca 2013 r., które to przesłuchanie zostało
przeprowadzone bez udziału Sądu, czego skutkiem jest nierozważenie
5
wszechstronnie materiału dowodowego sprawy oraz przez powoływanie się przez
Sąd Okręgowy na dowody w postaci: korekty zeznania SD-3 ze znacznie
zmniejszoną w stosunku do pierwotnego zeznania wartością nabytego spadku –
sporządzoną według oceny Sądu Okręgowego przez powódkę w celu wyliczenia
podatku od spadków i darowizn w kwocie niższej niżby to wynikało z zeznania
sporządzonego osobiście przez podatniczkę M. K., podczas gdy ww. dokumenty
nie znalazły się w materiale dowodowym sprawy; 2) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. przez nierozważenie przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu braku
dowodu z dokumentu zeznania SD-3 i zeznania SD-3 korekty, co skutkowało
nierozważeniem wszechstronnie zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz
przez niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku przyczyn nieuwzględniania zarzutu
naruszenia art. 235 § 1 k.p.c.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej nie są zasadne i dlatego została oddalona.
Skarżąca zarzuca, że w sprawie nie udowodniono zdarzenia, które pozwany
przyjął za przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę. Punkt ciężkości dotyczy art.
235 § 1 przez „naruszenie zasady bezpośredniości i oparcie wyroku na dowodzie
nieprzeprowadzonym w niniejszej sprawie”. Zarzut ten nie jest trafny, gdyż zasada
bezpośredniości (postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym)
odnosi się do konkretnego dowodu, składającego się na postępowanie dowodowe
prowadzone przez sąd. Podatniczka M. K. nie była świadkiem w postępowaniu
sądowym w tej sprawie (art. 258 i nast. k.p.c.). Skoro nie była świadkiem w
postępowaniu sądowym, to przepis ten nie mógł zostać naruszony. Nie wynika z
niego, że Sąd każdorazowo niejako z urzędu przeprowadza każdy dowód (tu z
zeznań świadka) bezpośrednio dotyczący faktów. Wykracza to poza ramy art. 235
k.p.c. Jest to kwestia szersza, czy brak określonego dowodu w sprawie ma wpływ
na jej wynik. Wówczas czym innym jest zaniechanie albo pominięcie dowodu
zawnioskowanego w postępowaniu sądowym przez stronę. Zakres postępowania
6
dowodowego zależy w pierwszej kolejności od stron procesu cywilnego. Sąd może
dopuścić dowód niewskazany przez stronę (art. 232 zdanie drugie k.p.c.). Uznanie
przysługujące sądowi (sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę) z
reguły nie może być podstawą zarzutu, zresztą skarżąca takiego zarzutu nie stawia
(czyli zaniechania przeprowadzenia dowodu z urzędu). W pierwszej kolejności to
strony oceniają, jakie dowody są w sprawie konieczne (pozew, odpowiedź na
pozew). Przekłada się to na określone wnioski dowodowe, które też nie muszą być
uwzględniane przez sąd. Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia
sprawy istotne znaczenie. Sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli okoliczności
sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione. Nieuprawniona jest więc teza, że to
sąd ma wyprzedzać stanowiska stron i z urzędu prowadzić postępowanie
dowodowe. Stałoby to w sprzeczności z zasadą kontradyktoryjności procesu.
Zasada ta obowiązuje również przed sądem pracy, który także nie prowadzi
postępowania dowodowego z urzędu (prowadził je poprzednio tylko w
ograniczonym zakresie, czyli przy ustaleniu istnienia stosunku pracy – por.
nieobowiązujący już art. 4771
§ 11
k.p.c.). W tej sprawie żadna ze stron nie wniosła
o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. K. Sąd mógł uznać, że na
podstawie zebranego materiału okoliczności sporne zostały dostatecznie
wyjaśnione. Brak zatem dowodu z zeznań tego świadka nie oznacza, że sprawa nie
została dostatecznie wyjaśniona do rozstrzygnięcia. Skarżąca nie zarzuca
naruszenia art. 217 § 3 k.p.c. Ponadto skargę kieruje się do wyroku sądu drugiej
instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.), natomiast postępowanie dowodowe przeprowadza
zasadniczo sąd pierwszej instancji, co wynika z art. 381 k.p.c. Nowy wniosek
dowody na etapie przed sądem drugiej instancji nie może być temporalnie dowolnie
zgłoszony. Oceny tej nie zmienia pewna specyfika ciężaru dowodu w sprawach z
odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę, gdyż to pracodawca musi wykazać
zasadność wypowiedzenia. W odwołaniu od wypowiedzenia umowy o pracę, które
staje się pozwem, pracownik wystarczy, że nie zgadza się z wypowiedzeniem. W
zakresie faktów i wniosków dowodowych pracownik (powód) może być bierny
procesowo, jednak wówczas jego pozycja jest gorsza, gdyż nadal obowiązuje
zasada, że powinien przedstawić swoją wersję zdarzeń (jeżeli jest sprzeczna z
wersją pracodawcy) oraz twierdzenia i dowody na ich poparcie (art. 210 k.p.c.).
7
Jeżeli pracownik tego nie czyni, to musi liczyć się z tym, że w sporze sąd przyjmie
wersję zdarzeń podaną przez pracodawcę. Skarżąca nie wnioskowała o
przeprowadzenie dowodu z zeznań św. E. K., jednak miała możliwość odniesienia
się do dokumentów (protokołów) zawierających jej wyjaśnienia. Innymi słowy
dowodem, nie były zeznania podatniczki, lecz jej wyjaśnienia utrwalone w
dokumentach. Powódka mogła odnieść się do tych dokumentów i w tym znaczeniu
zasada bezpośredniości nie została naruszona.
Nie został naruszony art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c., gdyż skarżąca niezasadnie
przyjmuje, iż Sąd wymagał od niej, iżby wykazała, że wskazane w wypowiedzeniu
okoliczności nie miały miejsca. Pozwany pracodawca miał wykazać przyczynę
wypowiedzenia (zgodnie z prawem materialnym – art. 45 § 1 k.p.). W procesie
podał określony stan faktyczny i odwołał się do dowodów. Sąd uznał, że materiał
zebrany w sprawie potwierdza wersję pracodawcy. Sąd drugiej instancji mógł w
rozpoznaniu sprawy oraz zarzutów apelacji poprzestać na materiale zebranym
przed Sądem pierwszej instancji. Skarżąca nie zarzuca naruszenia art. 382 k.p.c.
ani art. 381 k.p.c. W sprawie znaczenie miało określone zachowanie, czyli
wypełnienie przez powódkę zeznania podatkowego (SD-3) za podatniczkę. Zostało
to potwierdzone przez podatniczkę, która wskazała personalnie na powódkę.
Odbyła się określona konfrontacja. Podatniczka potwierdziła to w drugim
wyjaśnieniu (w odpowiedzi na konkretne pytania). Potwierdzili to świadkowie
słuchani w sprawie. Skarżąca skupia się na braku zeznań świadka E. K., natomiast
pomija dowody przeprowadzone w postępowaniu sądownym. Odnosi się do
dowodów, których w sprawie nie przeprowadzono i nie podważa dowodów na
podstawie których dokonano ustaleń ją obciążających. Sąd mógł uznać wyjaśnienia
podatniczki za część materiału (art. 382 k.p.c.), jako że potwierdzone zostały w
protokołach oraz w zeznaniach świadków. Tak samo gdy idzie o brak w aktach
dokumentu zeznania podatkowego SD-3, skoro stanowiło ono element zwykłej
procedury podatkowej. Skarżąca nie twierdzi (zarzuca), że takie zeznanie nie
istniało. Podatniczka była wzywana i toczyło się postępowanie z określonymi
ustaleniami i ocenami co do majątku spadkowego i jego wartości. Pierwotne
zeznanie podatkowe (przed korektą), może nie być dostępne, gdyż wedle ustalonej
wersji podatniczka zostawiła je powódce. Nowe zeznanie zostało sporządzone z
8
pomocą komputera przez skarżącą i na jej wezwanie zostało podpisane przez
podatniczkę. Takie są ustalenia. Odmienna ocena dowodów nie może być
podstawą zarzutów skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.). W sprawie ustalono, że
podatniczka zdecydowanie wskazała na powódkę, jako osobę, która sporządziła za
nią nowe zeznanie podatkowe. Wskazanie w procesie na określone fakty
przerzucało na powódkę obowiązek odniesienia się do twierdzeń pracodawcy i
wskazania oraz udowodnienia swojej (przeciwnej) wersji zdarzeń (art. 210 k.p.c.).
Na tym polega zasada kontradyktoryjności i dlatego nie został naruszony art. 6
k.p.c. w związku art. 232 k.p.c.
Na tym tle nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
Uzasadnienie wyroku wystarczająco klarownie przestawia podstawę faktyczną i
prawną rozstrzygnięcia. Wszak kwestia faktyczna to pytanie czy zarzucane
zdarzenie miało miejsce. Sądy odpowiedziały pozytywnie i przedstawiły dowody
składające się na podstawę faktyczną. Jeżeli przez pryzmat art. 328 § 2 k.p.c.
zarzuca się naruszenie przez Sąd drugiej instancji art. 235 § 1 k.p.c., to nie jest to
metodycznie i merytorycznie zasadne. Zarzut w części dotyczy rozpoznania
apelacji, wówczas właściwy byłby zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., przy czym
konieczne byłoby wykazanie, że naruszenie tego przepisu miało wpływ na wynik
sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Nie można tego stwierdzić, jako że już wyżej
stwierdzono, iż brak dowodu z zeznań świadka niezasadnie łączy się w skardze z
naruszeniem art. 235 § 1 k.p.c. Nie jest również wątpliwa podstawa prawna
rozstrzygnięcia, czyli art. 45 § 1 k.p. Ramy prawne sporu nie są skomplikowane.
Chodziło o zasadność i zgodność z prawem wypowiedzenia. Spór dotyczył tylko
zasadności, a o tym decydowały fakty. W ocenie zarzutu materialnego skargi
zachodzi związanie stanem faktycznym, na którym oparto zaskarżony wyrok (art.
39813
§ 2 k.p.c.). Skoro Sąd ustalił, że skarżąca zaproponowała i sporządziła za
podatniczkę spadkowe zeznanie podatkowe, obniżając wartość opodatkowania, to
nie doszło do naruszenia art. 45 § 1 k.p., gdyż pozwany mógł uznać takie
zachowanie jako przyczynę utraty zaufania, uzasadniające wypowiedzenie umowy
o pracę.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
9
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. oraz § 11 ust. 1 pkt 1
oraz § 12 ust. 4 pkt 2 (stosowanego odpowiednio do odpowiedzi na skargę
kasacyjną) rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych.