Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 120/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa B. S.
przeciwko Szkole Podstawowej Nr […]
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w E.
z dnia 29 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w E. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka B. S. wniosła pozew przeciwko Szkole Podstawowej [...] o uznanie
za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę. W uzasadnieniu pozwu
podniosła, że nie zgadza się z oceną zaświadczenia dokonaną przez pracodawcę,
a w rezultacie z wypowiedzeniem umowy o pracę. W szczególności wskazała, że
konsekwencje wypadku, któremu uległa w maju 2012 r., a które utrudniają jej
poruszanie się, stanowią przemijającą przeszkodę i nie mogą uzasadniać decyzji o
rozwiązaniu stosunku pracy. Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wyniosła o
oddalenie powództwa w całości.
Wyrokiem z dnia 13 czerwca 2013 r. Sąd Rejonowy w O. oddalił powództwo
oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanego 60 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu.
Sąd ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej szkole od 1 września
1989 r. jako nauczycielka. Od 4 czerwca do 2 lipca i od 9 lipca do 4 września
2012 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim (bezsporne). Po zakończeniu leczenia
przez powódkę - pozwana skierowała ją do lekarza medycyny pracy celem
ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Lekarz
medycyny pracy stwierdził, że wobec braku przeciwwskazań zdrowotnych powódka
jest zdolna do wykonywania pracy na stanowisku: „nauczyciel - zwolnienie z
dyżurów”. Dnia 22 października 2012 r. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w
O., w wyniku odwołania strony pozwanej, wydał ponownie zaświadczenie lekarskie
stwierdzając, że powódka wobec przeciwwskazań zdrowotnych jest niezdolna do
wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela. Do zaświadczenia tego powódka
dołączyła dokumentację lekarską z zapisem: „proponuję 3 miesiące urlopu
zdrowotnego”. Powódka nie występowała z wnioskiem o udzielenie jej urlopu dla
poratowania zdrowia. Pismem z 25 października 2012 r. pozwana rozwiązała z
powódką stosunek pracy zawarty na podstawie mianowania.
Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze zmianami),
niezdolność do wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela stanowi podstawę
rozwiązania stosunku pracy, jeżeli jest potwierdzona orzeczeniem wydanym przez
lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne w trybie określonym
3
w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w
sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do
celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. 1996 Nr 69, poz. 332),
powoływanego dalej, jako „rozp. z 1996 r.” Paragraf 5 ust. 1 tego rozporządzenia
stanowi, że pracownik lub pracodawca, który nie godzi się z treścią wydanego
zaświadczenia, może wystąpić w ciągu 7 dni od dnia wydania zaświadczenia, za
pośrednictwem lekarza, który je wydał z wnioskiem o przeprowadzenie nowego
badania. Ustęp 2 § 5 stanowi, że badanie, o którym mowa w ust. 1, przeprowadza
się w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy. Badanie powinno być
przeprowadzone w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Ustalone na jego
podstawie orzeczenie lekarskie jest ostateczne. Dlatego, zdaniem Sądu
Rejonowego, z literalnej treści art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela wynika, że
orzeczenie przez lekarza przeprowadzającego okresowe lub kontrolne o
niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy, stanowi
obligatoryjną przesłankę rozwiązania stosunku pracy.
Sąd Rejonowy uznał także za nieuzasadnione twierdzenie powódki, że
pozwana powinna udzielić jej urlopu dla poratowania zdrowia a nie rozwiązać z nią
umowę o pracę). Przyjmując nawet, że dyrektorka pozwanej szkoły otrzymała
orzeczenie lekarskie o potrzebie udzielenia takiego urlopu, nie spowodowało to
automatycznie obowiązku jego udzielenia. Wykładnia art. 73 Karty Nauczyciela nie
pozwala na twierdzenie, że udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia jest możliwe
bez wniosku nauczyciela (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2006 r., I PK
47/06). Poza tym, stosunek pracy stosunek pracy z powódką uległ rozwiązaniu.
Sąd Rejonowy wyjaśnił też, że pominął wnioskowany przez stronę powodową
dowód z zeznań świadka B. M. na okoliczność wystawienia zaświadczenia
lekarskiego i wykładni jego treści, ponieważ dokument - zaświadczenie lekarskie z
22 października 2012 r. nie daje pola do wykładni. Punkt drugi zaświadczenia
(zakreślony przez lekarza) expressis verbis stwierdza niezdolność powódki do
wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela. Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd
orzekł jak w sentencji.
4
Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając ten wyrok w
całości.
Zaskarżanemu wyrokowi zarzuciła między innymi, naruszenie art. 233 §1
k.p.c., przez błędną ocenę materiału dowodowego wyrażającą się w ustaleniu w
oparciu o zaświadczenie lekarskie lek. med. B. M. z 22 października 2012 r., że
względem powódki orzeczono niezdolność do pracy w rozumieniu art. 23 ust 1 pkt
3 Karty Nauczyciela, mimo że ze wspomnianego zaświadczenia wynika, że nie jest
to niezdolność trwała i powinna ustąpić po upływie trzymiesięcznego urlopu
zdrowotnego, natomiast ze str. 1/6 Orzeczenia Lekarza Orzecznika ZUS z 16
stycznia 2013 r., wynika, że powódka rokowała odzyskanie zdolności do pracy, co
uzasadniało ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego, a z orzeczenia
Komisji Lekarskiej ZUS z 14 lutego 2013 r. wynika wprost, że niezdolność do
wykonywania pracy nie zachodzi co do zasady. Powódka zarzuciła też naruszenie
art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, przez jego niezastosowanie, pomimo że w
przedmiotowym stanie faktycznym zaistniały przesłanki wskazane w tym przepisie.
Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelację i zasądził od powódki na rzecz pozwanego 60 zł tytułem zwrotu
kosztów procesu za instancję odwoławczą.
Sąd odwoławczy uznał, że Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy
ustalił stan faktyczny i rozpoznał istotę sprawy. Sąd stwierdził, że zaświadczenie
lek. med. B. M. z 22 października 2012 r. mogło być podstawą ustalenia, że
względem powódki orzeczono niezdolność do wykonywania pracy na jej
stanowisku pracy w rozumieniu art. 23 ust. 1 pkt 3 ustawy Karty Nauczyciela.
Zaświadczenie to jest ostateczne i nie podlega kontroli sądowej. Dlatego słusznie
Sąd Rejonowy oddalił wniosek o przesłuchanie B. M., gdyż treść tego dokumentu
nie nasuwała żadnych wątpliwości interpretacyjnych. Dlatego też, podnoszone
przez powódkę zmiany w stanie zdrowia po wydaniu orzeczenia przez WOMP w O.
skutkujące późniejszymi orzeczeniami Lekarza Orzecznika ZUS i Komisji Lekarskiej
ZUS nie mają żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Wobec powyższego
na zasadzie art. 385 k.p.c. należało apelację oddalić jako niezasadną.
5
Powódka zaskarżyła powyższy wyrok w całości, żądając w skardze
kasacyjnej jego uchylenia oraz uwzględnienie powództwa w całości, a także
zasądzenie od pozwanej kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów postępowania
kasacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych,
ewentualnie uchylenia tego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.
Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj.: (1) art. 73 § 1 Karty
Nauczyciela, przez niewłaściwą wykładnią tego przepisu i niewłaściwe
zastosowanie, polegające na przyjęciu, że złożone przez powódkę oświadczenie
nie spełnia przesłanek zastosowania tego przepisu, jak również przyjęcie, że
wydanie przez lekarza orzekającego oświadczenia o udzielenia urlopu dla
poratowania zdrowia nie na formularzu stanowiącym załącznik do rozporządzenia
Ministra Zdrowia w sprawie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia z 27
października 2005 r., stanowi podstawę do odmowy udzielenia takiego urlopu; (2)
art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, przez jego niezastosowanie, podczas gdy w
przedmiotowym stanie faktycznym zaistniały przesłanki wymienione w tym
przepisie; (3) art. 60 w związku z art. 61 k.c., przez niezastosowanie w sytuacji gdy
powódka złożyła pozwanej oświadczenie woli o potrzebie udzielenia jej urlopu dla
poratowania zdrowia.
Ponadto, skarżąca zarzuciła naruszenie w sposób, który miał istotny wpływ
na wynik sprawy, art. 217 § 1 w związku art. 227 k.p.c., przez oddalenie wniosku
powódki o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania lek. med. B. M.
wyjaśnienia powodów propozycji udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia.
W odpowiedzi na skargę pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od
powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, choć nie wszystkie
podniesione przez skarżącą zarzuty można uznać za trafne.
6
Zarzuty skargi kasacyjnej zostały oparte na obydwu podstawach
wynikających z art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. W pierwszej kolejności rozważenia
wymagała zatem podstawa naruszenia przepisów postępowania, jako zmierzająca
do zakwestionowania prawidłowości dokonania ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku. W tym zakresie skarżąca formułuje zarzuty
naruszenia art. 217 § 1 w związku art. 227 k.p.c., przez „oddalenie wniosku
powódki o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania lek. med. B. M. wyjaśnienia
powodów propozycji udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia.” Zarzut ten nie
może być rozpoznany w postępowaniu kasacyjnym. Z treści skargi wynika bowiem,
że dotyczy on postępowania przed Sądem pierwszej instancji, który wskazany
wniosek oddalił. Tymczasem, czego profesjonalny pełnomocnik skarżącej nie wziął
pod uwagę, skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od
wyroku sądu drugiej instancji. Pełnomocnik skarżącej nie powołał też przy jego
formułowaniu art. 391 § 1 k.p.c., umożlwiającego odniesienie sformułowanych
zarzutów do postępowania apelacyjnego.
Nietrafny okazał się także zarzut naruszenia art. 73 § 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. 2006 Nr 97, poz. 674;
obecnie jednolity tekst: Dz.U. 2014, poz. 191 ze zm.). Zarzut ten opiera się na
twierdzeniu, że na podstawie tego przepisu pracodawca był zobowiązany do
udzielenia powódce urlopu dla poratowania zdrowia, ponieważ powódka złożyła
ustny wniosek o jego udzielenie. Tymczasem Sąd Okręgowy ustalił, że powódka
nie składała wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Co więcej
ustalenie to nie było kwestionowane przez stronę powodową w apelacji od wyroku
Sądu Rejonowego. Skarżąca nie kwestionuje też stanowiska Sądu Okręgowego,
zgodnego z poglądem Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 25 lipca 2006 r., I PK
47/06, Prawo Pracy 2006 nr 12, s. 36), że nie jest możliwe udzielenie urlopu dla
poratowania zdrowia bez wniosku nauczyciela. We wskazanym zakresie skarga
opiera się więc na przyjętej przez stronę skarżącą okoliczności faktycznej
niezgodnej z ustalaniami przyjętymi w podstawie zaskarżonego wyroku.
Konsekwentnie, za bezpodstawny należy uznać również zarzut naruszenia art. 60
w związku z art. 61 k.c., przez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy powódka złożyła
pozwanej oświadczenie woli o potrzebie udzielenia jej urlopu dla poratowania
7
zdrowia. Zarzut ten opiera się na założeniu, że powódka złożyła wniosek o
udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia, co jak wyżej wskazano, jest sprzeczne z
ustaleniami przyjętymi w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku. W tej sytuacji
dla oceny omawianego zarzutu nie ma już znaczenia, że pełnomocnik skarżącej nie
poświęcił mu w uzasadnieniu podstaw skargi ani jednego zdania.
Uzasadniony jednak okazał się zarzut naruszenia przez wyrok Sądu drugiej
instancji art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, przez jego niezastosowanie.
Zgodnie z art. 23 ust. 1 tej ustawy, stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na
podstawie mianowania ulega rozwiązaniu, między innymi: w razie czasowej
niezdolności nauczyciela do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej
niezdolności przekracza 182 dni - chyba, że w szczególnie uzasadnionych
wypadkach okres tej nieobecności zostanie przedłużony o kolejne 12 miesięcy, o ile
nauczyciel uzyska prawo do świadczenia rehabilitacyjnego lub zostanie mu
udzielony urlop dla poratowania zdrowia (pkt 2); w razie orzeczenia przez lekarza
przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela
do wykonywania dotychczasowej pracy (pkt 3). Z przytoczonych przepisów wynika,
że w sytuacjach określonych w art. 23 ust. 1 Karty ustawodawca, używając zwrotu:
„stosunek pracy (...) ulega rozwiązaniu” nałożył na pracodawcę obowiązek
rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy. Uregulowanie to zostało podyktowane
specyfiką pracy nauczycieli, a zwłaszcza organizacją pracy szkół, w tym
koniecznością krótkookresowego (obejmującego rok szkolny i semestr) planowania
organizacji pracy szkoły i obciążeń dydaktycznych, a tym samym zatrudniania
nauczycieli. Art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nakłada taki obowiązek w razie
czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej
niezdolności przekracza 182 dni, z tym, że okres ochrony przed rozwiązaniem
stosunku pracy może zostać przedłużony w szczególnie uzasadnionych wypadkach
o kolejne 12 miesięcy (zob. szczegółowe wyjaśnienie tej regulacji w uzasadnieniu
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., I PK 95/11, LEX nr 1107149).
Natomiast art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela łączy literalnie rozpatrywany
obowiązek z orzeczeniem przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe
lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy.
Przepis ten nie może być jednak odczytywany dosłownie, to znaczy w ten sposób,
8
że podstawą rozwiązania stosunku pracy jest orzeczenie lekarskie. W istocie
rzeczy podstawę tę stanowi bowiem niezdolność nauczyciela do wykonywania
dotychczasowej pracy, stwierdzona orzeczeniem lekarskim. Z porównania treści
art. 23 ust. 1 pkt 2 i 3 Karty Nauczyciela wynika, że chodzi o niezdolność
nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy przekraczającą okresy
wskazane w art. 23 ust. 1 pkt 2. Sąd, oceniając istnienie podstawy do rozwiązania
stosunku pracy nauczyciela, w sytuacji gdy jest ona przez niego kwestionowana,
nie może zatem poprzestać na samym fakcie istnienia orzeczenia lekarskiego, lecz
powinien, gdy strona zgłasza stosowne wnioski w tym zakresie, ustalić, czy
rzeczywiście wystąpiła niezdolność do pracy, o której stanowi rozważany przepis.
Należy bowiem przypomnieć, że zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy z
powodu choroby pracownika jest jedynie środkiem dowodowym podlegającym
ocenie sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2000 r., I PKN
493/99, OSNP 2001 nr 11, poz. 384). Wobec tego nietrafne jest zapatrywanie Sądu
Okręgowego, że w świetle § 5 ust. 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich
pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz
orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy
(Dz.U. 1996 Nr 69, poz. 332), zaświadczenie wydane przez lekarza zatrudnionego
w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy jest ostateczne i nie podlega kontroli
sądowej. Istotnie, jest ono ostateczne, ale tylko w tym znaczeniu, że nie przysługuje
od niego odwołanie w postępowaniu regulowanym w rozporządzeniu. Podlega
jednak kontroli sądowej, ponieważ kwestii tej kontroli rozporządzenie nie dotyczy i
zgodnie z zakresem upoważnienia do jego wydania nie może dotyczyć. W
rezultacie należy stwierdzić, że w świetle art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela
podstawę rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym stanowi
niezdolność nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy, stwierdzona
orzeczeniem lekarskim, a nie samo orzeczenie lekarskie o istnieniu takiej
niezdolności, które jest jedynie dowodem podlegającym ocenie sądu. Dlatego,
zważywszy na fakt, że powódka, począwszy od żądań powództwa, przez cały czas
postępowania przed Sądami pierwszej i drugiej instancji konsekwentnie twierdziła,
że jej niezdolność do pracy miała przejściowy i stosunkowo krótkotrwały charakter
9
(krótszy niż 180 dni), a także uwzględniając, że jak przyjęto w podstawie faktycznej
zaskarżonego wyroku, z wpisu na karcie choroby dołączonej do wymienionego
orzeczenia lekarskiego wynikało, że lekarz specjalista ortopedii, traumatologii
narządu ruchu, specjalista ortopedii, traumatologii narządu ruchu proponował
udzielenie powódce jedynie trzech miesięcy urlopu na poratowanie zdrowia,
konieczne było rozważenie, czy jej niezdolność do pracy nie miała jedynie
czasowego charakteru. Tym samym, rozważenia wymagało, czy nie należało
zastosować w jej sytuacji art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty, tym bardziej, że zarzut
niezastosowania tego przepisu został także podniesiony w apelacji. Zaniechanie
rozpatrzenia tej kwestii przez Sąd odwoławczy oznacza, że jak już wskazano,
zarzut naruszenia art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, przez jego
niezastosowanie okazał się uzasadniony.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.