Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 384/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Maria Szulc
SSN Karol Weitz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. E. T.
przeciwko "E. P." Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w S.
o stwierdzenie nieważności uchwał ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 listopada 2013 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanej E. P. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w S. na rzecz powoda T. E. T. kwotę 540 zł
(pięćset czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód, T. E. T., będący mniejszościowym udziałowcem pozwanej E. P.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. (dalej E.), domagał się
stwierdzenia nieważności uchwały objętej punktem 4 protokołu Zwyczajnego
Zgromadzenia Wspólników E. z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zatwierdzenia
porządku obrad, uchwały objętej punktem 10.1. protokołu Zwyczajnego
Zgromadzenia Wspólników E. z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie upoważnienia
Zarządu do zapewnienia finansowej stabilizacji Spółki oraz uchwały objętej
punktem 10.2. protokołu Zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników E. z dnia 13
grudnia 2011 r. w sprawie upoważnienia Zarządu do nabycia praw na rzecz E. AG
zgodnie z zawartą Umową o rozwój projektów. Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2013 r.
Sąd Okręgowy w S. stwierdził nieważność wymienionych uchwał.
Sąd ustalił, że na Zwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników E. w dniu 13
grudnia 2011 r. (dalej Zgromadzenie w dniu 13 grudnia 2011 r.) wspólnik
większościowy E. AG reprezentowany był przez C. S., a powód przez
pełnomocnika – P. H. W pełnomocnictwie z dnia 9 grudnia 2011 r. powód
umocował swojego pełnomocnika do działania w jego imieniu oraz składania
wszelkich wymaganych stosownymi przepisami prawa oświadczeń związanych z
uczestnictwem w jego imieniu na Zgromadzeniu w dniu 13 grudnia 2011 r. Ponadto
upoważnił go do wykonywania prawa głosu w tymże Zgromadzeniu w zakresie
spraw objętych porządkiem obrad z dnia 24 listopada 2011 r., tj. w zaproszeniu na
Zgromadzenie.
Podczas Zgromadzenia w dniu 13 grudnia 2011 r. przewodniczący C. S.
oświadczył na etapie zatwierdzania porządku obrad (punkt 4 porządku obrad), że
wnioski o jego zmianę nie zostały zgłoszone, a następnie stwierdził, że pod
punktem 10 porządku obrad przeznaczonym na wolne wnioski będą przedstawione
przez E. AG dwa wnioski co do zabezpieczenia płynności finansowej spółki oraz
realizacji zawartej umowy o rozwoju projektów ze spółką E. AG. Porządek obrad
przyjęto 100 % głosów. W ramach wolnych wniosków podjęto wspomniane uchwały
objęte punktem 10.1. i punktem 10.2. protokołu Zgromadzenia z dnia 13 grudnia
3
2011 r. Za tymi uchwałami oddano 80% głosów, co odpowiadało udziałom E., a
przeciwko - 20% głosów, co odpowiadało udziałom powoda.
Uwzględniając powództwo Sąd Okręgowy przyjął, że legitymacja powoda do
żądania stwierdzenia nieważności uchwał wynika z art. 250 pkt 4 w zw. z art. 252
§ 1 k.s.h. Powoda należy uznać za wspólnika, który nie był obecny na
zgromadzeniu, a zaskarżone uchwały za podjęte w sprawach nieobjętych
porządkiem obrad, co oznacza naruszenie art. 238 § 2 i art. 239 § 1 i 2 k.s.h.
Objęte punktem 4 protokołu Zgromadzenia z dnia 13 grudnia 2011 r. „zatwierdzenie
porządku obrad” oznaczało w istocie rozszerzenie tego porządku, niemieszczące
się w pojęciu „wniosków porządkowych”, o których mowa w art. 239 § 2 k.s.h.
Okoliczność, że pełnomocnik powoda nie zgłosił sprzeciwu wobec podjęcia tej
uchwały, pozostaje bez wpływu na ocenę dopuszczalności jej podjęcia w sytuacji,
w której zakres jego umocowania nie obejmował tej kwestii. Nie można także
przyjąć, aby w ramach „wolnych wniosków” mogły mieścić się uchwały objęte
punktem 10.1. oraz punktem 10.2. protokołu Zgromadzenia z dnia 13 grudnia
2011 r. Wolne wnioski mogą mieć charakter wyłącznie porządkowy i nie jest
możliwe w ramach tych spraw podjęcie uchwał, które nie zostały określone
w porządku obrad. Nieuzasadnione jest też założenie, że przedmiotem uchwały
zgromadzenia może być każde zagadnienie przedstawione w ramach wolnych
wniosków. Byłoby to obejście art. 239 § 1 k.s.h.
Z treści pełnomocnictwa udzielonego przez powoda P.H. wynika, że był on
upoważniony do głosowania jedynie w zakresie uchwał podejmowanych zgodnie z
porządkiem obrad z dnia 24 listopada 2011 r. Pełnomocnik nie mógł więc głosować
nad uchwałami objętymi punktami 10.1. i 10.2. protokołu Zgromadzenia, gdyż nie
były one przewidziane w tym porządku. W zakresie nieobjętym porządkiem obrad
powód nie był obecny na zgromadzeniu, gdyż jego pełnomocnik nie mógł go w tym
zakresie - z uwagi na treść pełnomocnictwa - reprezentować. Sformułowanie „cały
kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu”, stanowiące warunek
powzięcia uchwały nieobjętej porządkiem obrad, oznacza taką reprezentację, która
umożliwia w pełni realizację uprawnień przysługujących wspólnikowi, a więc także
akt głosowania.
4
W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 23 kwietnia 2013 r. pozwana
podniosła zarzuty naruszenia art. 239 § 1, art. 252 w zw. z art. 250 pkt 4 k.s.h. oraz
art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. i wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez
oddalenie powództwa w całości. Podniosła w szczególności, że rozgranicza się
prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu oraz prawo do głosu przy podejmowaniu
uchwał. Pełnomocnik powoda był uprawniony do udziału w całym zgromadzeniu,
a jedynie prawo głosu miał ograniczone do uchwał objętych porządkiem obrad.
Wobec tego warunek reprezentowania całego kapitału zakładowego na
zgromadzeniu, o którym mowa w art. 239 § 1 k.s.h., był spełniony. Pełnomocnik
powoda powinien był zgłosić sprzeciw, do czego był uprawniony, a czego zaniechał.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego oraz przyjętą
przezeń ocenę prawną. Podtrzymał w szczególności pogląd, że na Zgromadzeniu
w dniu 13 grudnia 2011 r. powód był reprezentowany tylko w takim zakresie, w
którym jego pełnomocnik był upoważniony do głosowania, a więc w zakresie
uchwał, które były objęte porządkiem obrad z dnia 24 listopada 2011 r. W zakresie,
w którym pełnomocnik nie był upoważniony do głosowania, powód nie był
reprezentowany, a więc nie był obecny na Zgromadzeniu w dniu 13 grudnia 2011 r.,
wobec czego nie było także podstaw do postępowania w sposób przewidziany w art.
239 § 1 k.s.h. i kwestia zgłoszenia sprzeciwu przez pełnomocnika powoda była
bezprzedmiotowa. Pełnomocnik powoda nie był umocowany do głosowania nad
zmianą porządku obrad i nad uchwałami objętymi punktami 10.1. i 10.2. protokołu
Zgromadzenia z dnia 13 grudnia 2011 r. Sąd Apelacyjny nie podzielił przy tym
poglądu pozwanej, że uchwała objęta punktem 4 protokołu Zgromadzenia z dnia 13
grudnia 2011 r. nie stanowiła zmiany porządku obrad. O tym, że skutkowała taką
zmianą, przesądza bowiem fakt, że w porządku obrad z dnia 24 listopada 2011 r.
nie było uchwał objętych punktami 10.1. i 10.2. protokołu Zgromadzenia z dnia 13
grudnia 2011 r.
Wyrokiem z dnia 21 listopada 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony
pozwanej. Zaskarżyła ona ten wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) naruszenie art.
65 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., art. 252 § 1, art. 250 pkt 4 w zw. z art. 252 § 1 k.s.h.,
art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 2 zd. 1 i art. 243 § 1 oraz art. 239 § 1 k.s.h., a w ramach
5
drugiej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) naruszenie art. 378 § 1 k.p.c.
Na tej podstawie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji albo o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz o orzeczenie co do istoty sprawy przez jego zmianę polegającą na
zmianie wyroku Sądu Okręgowego z dnia 23 kwietnia 2013 r. przez oddalenie
powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według pozwanej Sąd drugiej instancji miał naruszyć art. 378 § 1 k.p.c.
przez nierozpoznanie istoty zarzutów podniesionych przez nią w apelacji,
a dokładnie – zarzutu naruszenia art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. przez błędną
wykładnię treści uchwały objętej punktem 4 protokołu Zgromadzenia z dnia
13 grudnia 2011 r. Z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego wynika jasno,
że uznał on też zarzut za bezzasadny, podzielając pogląd Sądu pierwszej instancji,
iż przedmiotowa uchwała skutkowała rozszerzenie porządku obrad. Oznacza to
rozpoznanie sprawy w granicach apelacji zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. Nie ma
natomiast podstaw do dopatrywania się naruszenia tego przepisu w tym, że Sąd
drugiej instancji nie podzielił twierdzeń pozwanej dotyczących naruszenia art. 65
§ 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. Weryfikacja prawidłowości zastosowania tych
przepisów nie może być dokonana w ramach zarzutu naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.,
lecz w ramach zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego. W związku
z tym zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. nie jest uzasadniony.
Naruszenia art. 65 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. pozwana dopatruje się w tym,
że Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni uchwały objętej punktem 4 protokołu
Zgromadzenia z dnia 13 grudnia 2011 r. uznając, że rozszerzała ono porządek
obrad, podczas gdy zawarto w niej wyraźne stwierdzenie, iż wnioski o zmianę
porządku obrad nie zostały złożone. Wykładnia treści uchwały powinna obejmować
całe jej brzmienie oraz uwzględniać kontekst jej podjęcia. Rację ma powód, gdy
w odpowiedzi na skargę kasacyjną podnosi, że o tym, czy przedmiotowa uchwała
zmieniała porządek obrad, nie może decydować użycie w niej formuły o braku
wniosków o jego zmianę, tylko rzeczywista jej treść oraz skutki, które miała
wywołać. W okolicznościach sprawy celem uchwały objętej punktem 4 protokołu
6
Zgromadzenia z dnia 13 grudnia 2011 r. nie było zwykłe zatwierdzenie porządku
obrad określonego w zaproszeniu na Zgromadzenie, lecz wprowadzenie do tego
porządku – w ramach wolnych wniosków – wniosków o podjęcie uchwał, które nie
były nim objęte. Z tego też powodu Sąd drugiej instancji prawidłowo zinterpretował
omawianą uchwałę jako rozszerzającą porządek obrad, nie może więc być mowy
o naruszeniu art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.
W okolicznościach sprawy doszło do powzięcia przez Zgromadzenie z dnia
13 grudnia 2011 r. trzech uchwał, które nie były przewidziane w jego porządku
z dnia 24 listopada 2011 r. Za uchwały nieprzewidziane w tym porządku należy
bowiem uznać nie tylko uchwały objęte punktami 10.1. i 10.2 protokołu
Zgromadzenia z dnia 13 grudnia 2011 r., ale także wspomnianą uchwałę objętą
punktem 4 protokołu tego Zgromadzenia, skoro zawierała ona rozszerzenie tego
porządku, a przewidywał on tylko uchwalę w przedmiocie jego przyjęcia. Żadna
z tych uchwał nie odnosiła się do kwestii, o których mowa w art. 239 § 2 k.s.h.
W związku z tym rozpatrzenie dalszych zarzutów naruszenia prawa materialnego
zawartych w skardze kasacyjnej wymaga rozważenia wykładni art. 239 § 1 k.s.h.
w zakresie wymagania reprezentowania całego kapitału zakładowego na
zgromadzeniu i art. 250 pkt 4 w zw. z art. 252 § 2 k.s.h. w zakresie, w którym mowa
w nim o wspólniku nieobecnym na zgromadzeniu.
Zgodnie z treścią art. 239 § 1 k.s.h., jednym z warunków podjęcia uchwały
w sprawie nieobjętej porządkiem obrad jest to, aby na zgromadzeniu
reprezentowany był cały kapitał zakładowy. Przyznając rację pozwanej,
że pełnomocnictwo, które zostało udzielone przez powoda, należy rozumieć w ten
sposób, że umocowywało ono pełnomocnika do uczestniczenia w Zgromadzeniu
z dnia 13 grudnia 2011 r. bez ograniczeń o charakterze przedmiotowym, a jedynie
wykonywanie prawa głosu ograniczało do spraw objętych porządkiem obrad,
za decydujące dla oceny spełnienia warunku reprezentowania kapitału powoda
uznać należy to, czy - w razie, gdy wspólnik działa na zgromadzeniu przez
pełnomocnika - przypadającą na jego udział część kapitału zakładowego uważa się
za reprezentowaną tylko w takich granicach, w których pełnomocnik jest
umocowany do wykonywania głosu, czy też w takich granicach, w których jest on
umocowany do udziału w zgromadzeniu, choćby bez umocowania do wykonywania
7
prawa głosu. W ocenie Sądu Najwyższego prawidłowe jest pierwsze podejście.
O reprezentowaniu na zgromadzeniu danej części kapitału zakładowego
przypadającego na udział wspólnika działającego przez pełnomocnika można więc
mówić tylko wtedy, gdy – pomijając wypadek wyłączenia od głosowania (art. 244
k.s.h.). - pełnomocnik jest umocowany do wykonywania prawa głosu, nie jest
natomiast wystarczające, aby mógł on jedynie uczestniczyć w zgromadzeniu
(por. na tle art. 240 k.s.h. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2009 r.,
I CSK 362/08, nie publ.). W art. 239 § 1 k.s.h. mowa jest wyraźnie
o reprezentowaniu całego kapitału zakładowego jako warunku podejmowania
uchwał w sprawach, które nie są objęte porządkiem obrad. Zakłada to nie
tylko samą możność udziału w zgromadzeniu, ale także prawo głosu, ponieważ
dopiero to prawo oznacza możność uczestniczenia w podejmowaniu uchwał.
Taka wykładnia art. 239 § 1 k.s.h. służy najlepiej realizacji funkcji gwarancyjnej tego
przepisu.
W związku z taką wykładnią art. 239 § 1 k.s.h. w rozpatrywanym zakresie
pozostaje także ocena spełnienia warunku nieobecności wspólnika na
zgromadzeniu wynikającego z art. 250 pkt 4 w zw. z art. 252 § 1 k.s.h. W razie, gdy
wspólnik na zgromadzeniu działa przez pełnomocnika, o jego „obecności” na tym
zgromadzeniu można mówić jedynie w takich granicach, w których umocował on
pełnomocnika do wykonywania prawa głosu. Tylko bowiem w takich granicach jest
on reprezentowany przy podejmowaniu uchwał. Wspólnik, którego udział w kapitale
zakładowym nie jest reprezentowany na zgromadzeniu, musi być uznany za
nieobecnego. W sytuacji, w której - jak to miało miejsce w niniejszej sprawie –
wspólnik umocował swojego pełnomocnika do głosowania tylko w granicach
porządku obrad, oznacza to, że w odniesieniu do spraw nieobjętych tych
porządkiem, ale jednak przegłosowanych na Zgromadzeniu z dnia 13 grudnia
2011 r., nie był na nim obecny w rozumieniu art. 250 pkt 4 w zw. z art. 252 § 1 k.s.h.
Na tej podstawie należy przyjąć, że niezasadne są podniesione w skardze
kasacyjnej zarzuty naruszenia 239 § 1 oraz art. 250 pkt 4 w zw. z art. 252 § 1 k.s.h.
Zarzut naruszenia art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 2 zd. 1 i art. 243 § 1 k.s.h. dotyczący
wykładni pełnomocnictwa udzielonego przez powoda w odniesieniu do umocowania
pełnomocnika do zgłoszenia sprzeciwu, o którym mowa w art. 239 § 1 k.s.h., jest
8
natomiast bezprzedmiotowy. Skoro w okolicznościach sprawy za niespełniony
trzeba uznać warunek reprezentacji całego kapitału zakładowego na Zgromadzeniu
w dniu 13 grudnia 2011 r. w odniesieniu do trzech objętych zaskarżeniem uchwał,
to nie ma potrzeby rozstrzygania kwestii umocowania pełnomocnika do wyrażania
sprzeciwu, gdyż nawet przyjęcie, że był do tego umocowany, nie sanowałoby
niespełnienia warunku reprezentacji całego kapitału zakładowego.
Pozwana podnosząc zarzuty naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. argumentowała
ponadto, że pełnomocnik powoda miał możność uczestniczenia w Zgromadzeniu
w dniu 13 grudnia 2011 r. w całości, w związku z czym ewentualne naruszenia
ustawy nie miały wpływu na treść podjętych uchwał, co ma wykluczać stwierdzenie
przez sąd ich nieważności. Sprzeczność z ustawą uchwał objętych punktami 4,
10.1. oraz 10.2. protokołu Zgromadzenia w dniu 13 grudnia 2011 r. polega na tym,
że zostały one podjęte z naruszeniem art. 239 § 1 k.s.h., gdyż są to uchwały
w sprawach, które nie były przewidziane w porządku obrad określonym w dniu
24 listopada 2011 r., a przy ich podejmowaniu na tym Zgromadzeniu nie był
reprezentowany cały kapitał zakładowy. Tego rodzaju sprzeczność zawsze
uzasadnia stwierdzenie nieważności uchwały (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 5 lipca 2007 r., II CSK 163/07, OSNC 2008, nr 9, poz. 104; z dnia
19 września 2007 r., II CSK 165/07, nie publ.; z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK
362/08, nie publ.; z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 300/12, OSNC 2013, nr 7-8,
poz. 98).
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
oraz art. 98
§ 1 i art. 108 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c., orzekł jak w sentencji.