Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 276/14
POSTANOWIENIE
Dnia 20 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
SSN Dorota Rysińska
Protokolant Łukasz Biernacki
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Aleksandra Herzoga
w sprawie K. B., T. R. skazanych z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 148 § 1 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 20 marca 2015 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońców skazanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 stycznia 2014 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w R.
z dnia 18 kwietnia 2013 r.,
1. oddala obie kasacje jako oczywiście bezzasadne;
2. obciąża skazanych kosztami sądowymi postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w R., wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2013 r., uznał K. B. i T. R.
za winnych tego, że w dniu 26 czerwca 2007 r. w miejscowości Z., działając w
wspólnie i w porozumieniu z innymi ustalonymi osobami i pod ich kierownictwem, z
pomocą kolejnej ustalonej osoby, chcąc dokonać uszkodzenia ciała J. K., wzięli
udział w jego pobiciu, podczas którego wielokrotnie uderzali pokrzywdzonego ze
znaczną siłą metalowym kątownikiem i metalową rurką w kończyny górne i dolne
oraz 6 razy w głowę, czym narazili go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty
życia, w następstwie czego J. K. doznał obrażeń ciała w postaci licznych,
2
opisanych w wyroku obrażeń ciała, w tym między innymi wieloodłamowego
złamania kości skroniowej i ciemieniowej z cechami wgłobienia odłamów kostnych,
złamania stoku po stronie lewej, złamania lewego łuku jarzmowego i podstawy
piramidy lewej kości skroniowej oraz złamania prawej kości ciemieniowej, co
skutkowało rozstrojem zdrowia i naruszeniem czynności narządu ruchu oraz
ośrodkowego układu nerwowego na czas trwający dłużej niż siedem dni, przy czym
K. B. i T. R. działając wspólnie i w porozumieniu usiłowali pozbawić życia J. K.,
przewidując taką możliwość i na to się godząc, co jednak nie nastąpiło, z uwagi na
udzieloną pokrzywdzonemu pomoc medyczną, to jest za winnych przestępstwa z
art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. i za przestępstwo to wymierzył im kary po 8 lat pozbawienia wolności.
Apelacje od tego wyroku wnieśli obrońcy oskarżonych.
Obrońca K. B. sformułował w apelacji zarzuty błędnych ustaleń faktycznych,
w tym zarzut błędnego ustalenia, że oskarżony ten, dokonując pobicia J. K. działał
z zamiarem ewentualnym zabójstwa, to jest przewidywał i godził się na wystąpienie
skutku w postaci śmierci pokrzywdzonego. W apelacji obrońcy K. B. sformułowano
nadto zarzuty obrazy szeregu przepisów postępowania. W konkluzji tej apelacji
obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, a ewentualnie o zmianę orzeczenia
poprzez wyeliminowanie z podstawy prawnej przypisanego oskarżonemu czynu
zarzutu usiłowania zabójstwa J. K. i wymierzenie kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Obrońca T. R. zarzucił zaskarżonemu wyrokowi obrazę art. 7 k.p.k., art. 410
k.p.k. i art. 424 § 1 k.p.k., a nadto w apelacji jego autorstwa zawarty został zarzut
błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, polegającego
na uznaniu, że oskarżony dopuścił się usiłowania zabójstwa z zamiarem
ewentualnym, co skutkowało wadliwą kwalifikacją czynu, podczas gdy z
całokształtu materiału dowodowego, w szczególności z uwagi na brak użycia
znacznej siły przy zadanych pokrzywdzonemu uderzeniach oraz odstąpienie od
zadawania kolejnych ciosów jednoznacznie wynika, że oskarżony dopuścił się
jedynie czynu stypizowanego w art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 157 § 1 k.k. Obrońca
T. R. wniósł w pierwszej kolejności o zmianę zaskarżonego wyroku przez zmianę
3
kwalifikacji zarzucanego czynu na art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 157 § 1 k.k. i
wymierzenie kary pozbawienia wolności w dolnych granicach ustawowego
zagrożenia z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Obrońca wniósł
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 23 stycznia 2014 r., utrzymał zaskarżony
wyrok w mocy.
Kasacje od tego wyroku wnieśli obrońcy skazanych K. B. i T. R.
W kasacji obrońcy K. B. zarzucono wyrokowi rażące naruszenie art. 433 § 1
k.p.k. w zw. z art. 9 § 1 k.k., polegające na nieprzeprowadzeniu, wbrew zakresowi
zaskarżenia, kontroli odwoławczej błędnej wykładni dokonanej przez Sąd
Okręgowy w odniesieniu do unormowań dotyczących zamiaru wynikowego
zabójstwa, polegających na przyjęciu, iż kryterium decydującym o jego wystąpieniu
jest ocena prawdopodobieństwa wystąpienia skutku w postaci zgonu
pokrzywdzonego, a także uzależnienia kształtu płaszczyzny woluntatywnej
wyłącznie od podjęcia przez skazanych działań mających na celu jego
zmniejszenie. W kasacji sformułowano ponadto zarzut rażącej obrazy prawa
procesowego, mającej istotny wpływ na treść zapadłego orzeczenia, to jest
naruszenia art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k.,
polegającej na przeprowadzeniu kontroli instancyjnej z pominięciem wszystkich
istotnych okoliczności ujawnionych na rozprawie przez Sąd pierwszej instancji, a
zwłaszcza opinii biegłych z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu
Medycznego w L. Z zarzutem tym powiązany jest kolejny zarzut kasacji obrońcy
skazanego K. B., to jest zarzut rażącej obrazy prawa procesowego, mającej istotny
wpływ na treść zapadłego orzeczenia, to jest naruszenia art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z
art. 5 § 2 k.p.k., polegającej na przeprowadzeniu wybiórczej kontroli instancyjnej z
pominięciem zasady rozstrzygania niedających się usunąć wątpliwości na korzyść
oskarżonego, a w szczególności w odniesieniu do opinii biegłych z Katedry i
Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w L.
Obrońca K. B. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
4
W kasacji obrońcy skazanego T. R. zarzucono wyrokowi Sądu Apelacyjnego
rażące naruszenie następujących przepisów prawa procesowego, mające istotny
wpływ na treść zapadłego orzeczenia:
- art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 9 § 1 k.k., polegające na
nieprzeprowadzeniu, wbrew zakresowi zaskarżenia, kontroli odwoławczej błędnej
wykładni dokonanej przez Sąd Okręgowy w odniesieniu do unormowań
dotyczących zamiaru wynikowego zabójstwa, polegających na przyjęciu, iż
kryterium decydującym o jego wystąpieniu jest ocena prawdopodobieństwa
wystąpienia skutku w postaci zgonu pokrzywdzonego, a także uzależnienia kształtu
płaszczyzny woluntatywnej wyłącznie od podjęcia przez skazanych działań
mających na celu jego zmniejszenie,
- art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k.,
polegające na przeprowadzeniu kontroli instancyjnej z pominięciem wszystkich
istotnych okoliczności ujawnionych na rozprawie przez Sąd pierwszej instancji, a
zwłaszcza opinii biegłych z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu
Medycznego w L.,
- art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 5 § 2 k.p.k., polegające na przeprowadzeniu
wybiórczej kontroli instancyjnej z pominięciem zasady rozstrzygania niedających
się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego, a w szczególności w odniesieniu
do opinii biegłych z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu
Medycznego w L.,
- art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 442 § 3 k.p.k., polegające na
nieprzeprowadzeniu, wbrew zakresowi zaskarżenia, kontroli odwoławczej
wykonania przez Sąd Okręgowy wytycznych i zapatrywań Sądu odwoławczego w
zakresie ustalenia przez Sąd pierwszej instancji zamiaru z jakim działali sprawcy.
Obrońca T. R. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w pisemnych odpowiedziach na kasacje
wniósł o ich oddalenie jako oczywiście bezzasadnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Obie kasacje oddalone zostały jako oczywiście bezzasadne, co zgodnie z
treścią art. 535 § 3 k.p.k. uprawnia do odstąpienia od sporządzania pisemnego
5
uzasadnienia. Sąd Najwyższy uznał jednak, że uzasadnienie to powinno zostać
sporządzone w odniesieniu do zawartych w obu kasacjach zarzutów dotyczących
akceptacji przez Sąd odwoławczy ustaleń w zakresie przypisanego skazanym
działania z zamiarem ewentualnym zabójstwa J. K.
Na wstępie zauważyć trzeba, że już w apelacjach obrońców sformułowano
zarzuty dotyczące zamiaru przypisanego obu oskarżonym jako zarzuty błędów w
ustaleniach faktycznych. Zarzuty te, choć w nieco zmienionej formie, zostały
powielone w kasacjach. Z treści art. 523 § 1 k.p.k. i z ugruntowanej linii wielokrotnie
publikowanych orzeczeń Sądu Najwyższego wynika, że skuteczną podstawą
kasacji może być wyłącznie wykazanie rażącego naruszenia prawa. Nie można
natomiast opierać zarzutu kasacji wprost na błędach w ustaleniach faktycznych
dokonanych w sprawie. Skrótowo podkreśla się w związku z tym, że Sąd
Najwyższy orzekający jako sąd kasacyjny jest „sądem prawa”, a nie „sądem
faktów”. Tymczasem sfera ustaleń dotyczących zamiaru sprawcy jest sferą
dotyczącą prawidłowości ustaleń faktycznych, która w zasadzie nie podlega kontroli
kasacyjnej. Sąd Najwyższy, orzekając w sprawie K. B. i T. R. nie chciał jednak
poprzestać na tej konstatacji i to z dwóch powodów.
Po pierwsze, ustalanie zamiaru sprawców w podobnych sprawach jest z
reguły trudnym zadaniem dla sądów i może wiązać się z rażącym naruszeniem
prawa. Wtedy, gdy zamiar towarzyszący sprawcy lokuje się na granicy pomiędzy
spowodowaniem ciężkich obrażeń ciała, dokonaniem pobicia ze skutkiem
śmiertelnym albo zabójstwa z zamiarem ewentualnym, sądy nie mogą
poprzestawać na deklaracjach wynikających z wyjaśnień oskarżonych i na
ustaleniu skutku ich zachowań, ale muszą poddawać wnikliwej analizie sposób
działania sprawców, rodzaj użytych narzędzi, siłę i liczbę zadawanych uderzeń,
część ciała, w którą godzą etc. Trudności w tej materii stały się w rozpoznawanej
sprawie przedmiotem nie tylko zarzutów apelacji i kasacji, ale także powodem, dla
którego uchylono pierwszy wyrok wydany w sprawie przez Sąd Okręgowy.
Drugim z powodów, dla którego zdecydowano o potrzebie sporządzenia w
części pisemnego uzasadnienia wyroku jest sui generis niedoskonałość wywodów
Sądu Apelacyjnego zawartych na stronach 6 i 7 uzasadnienia, która wywołała
6
przedstawiane w kasacjach wątpliwości. W ocenie Sądu Najwyższego nie świadczy
ona o wadliwości orzeczenia, a jedynie wymaga wyjaśnienia.
Odnosząc się ogólnie do kwestii przypisanego sprawcom zamiaru nie
sposób podważyć rozumowania sądu pierwszej instancji, podzielonego przez sąd
ad quem, opierającego się na analizie ustalonego sposobu działania K. B. i T. R.,
polegającego w krytycznej fazie zdarzenia na zadawaniu uderzeń metalową rurką i
kątownikiem w głowę pokrzywdzonego. Jak ustalono obaj sprawcy zadali sześć
takich uderzeń, powodując opisane w wyroku złamania kości czaszki z wgłobieniem
i wystąpieniem krwiaków i stłuczeń płatów mózgu. Z opinii biegłych wynika, że były
to uderzenia zadane ze znaczną energią i głównie szczęśliwy zbieg okoliczności
spowodował, że następstwa urazu głowy nie przebiegały u J. K. typowo i
pokrzywdzony nie tylko przeżył, ale i skutki zdarzenia, aczkolwiek dolegliwe, nie są
u niego tak ciężkie jak w podobnych przypadkach. W tym kontekście za niezbyt
szczęśliwe uznać trzeba przyjęcie przez Sąd Okręgowy w opisie czynu
przypisanego oskarżonym, że śmierć J. K. nie nastąpiła „z uwagi na udzieloną
pokrzywdzonemu pomoc medyczną”. Nie lekceważąc wartości udzielonej pomocy,
na podstawie stwierdzeń biegłych uznać raczej trzeba, że bardziej trafne było
zawarte w treści zarzutu aktu oskarżenia stwierdzenie, że sprawcy „zamierzonego
celu nie osiągnęli z uwagi na przeżycie pokrzywdzonego mimo doznanych obrażeń
czaszki zazwyczaj powodujących zgon”. Kwestia ta nie została jednak podniesiona
w żadnej z kasacji, a brak podstaw do orzekania poza granicami zaskarżenia i
podniesionych zarzutów.
W uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego zaznaczono, że sfera woli
sprawcy jest mniej istotna od sfery intelektualnej (s. 6 in fine) oraz (s.7), że
ustalając zamiar ewentualny odpowiedzieć należy w oparciu o ustalone fakty na
dwa pytania. Po pierwsze, czy sprawca uświadamiał sobie wysoki stopień
niebezpieczeństwa swojego działania dla życia pokrzywdzonego oraz po drugie,
czy podjął działania mające zmniejszyć nastąpienie skutku. Na pierwsze z tych
pytań Sąd odpowiada następnie pozytywnie, a na drugie negatywnie. Powyższe
fragmenty uzasadnienia wyroku stanowiły podstawę sformułowania przez obrońców
pierwszego (zresztą identycznego w treści) zarzutu w obu kasacjach. Przyznając,
że sama treść powyżej przytoczonych stwierdzeń może budzić wątpliwości
7
podkreślić trzeba, że lektura całości uzasadnienia prowadzi do wniosku, że
rozumowanie sądu było prawidłowe, a sąd wziął pod uwagę zarówno wolę
sprawców (i to w toku całego zdarzenia, w tym zwłaszcza w jego końcowej fazie),
jak i wyjaśnił, co miał na myśli odpowiadając na drugie z zadanych pytań. Sąd nie
odnosił się bowiem do zachowania sprawców po zdarzeniu. Często zachowanie to
(próba udzielenia pomocy, zmniejszenia skutków itd.) stanowi przedmiot oceny w
kontekście ustaleń co do zamiaru.
Sąd Apelacyjny, odnosząc się do działań mających zmniejszyć nastąpienie
skutku brał pod uwagę to, że żaden przeciętny człowiek, w tym sprawcy, nie może
tak miarkować siły zadawanych w głowę metalowymi przedmiotami uderzeń, aby
godzić się jedynie na spowodowanie ciężkich obrażeń ciała, wykluczając śmierć
ofiary (zob. s. 8 uzasadnienia). Aspekt wolicjonalny rozpatrywany był zatem w
kontekście działań w trakcie zadawania przez sprawców uderzeń w głowę
pokrzywdzonego. Należy zgodzić się z wnioskiem Sądu Apelacyjnego i uznać, że
tego właśnie dotyczą wcześniej cytowane fragmenty uzasadnienia, które stały się
podstawą sformułowania bezzasadnych zarzutów obu kasacji.
Przy takiej ocenie przedmiotowych zarzutów możliwe było orzeczenie jak w
części dyspozytywnej.