Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 417/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Eugeniusz Wildowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Dołhy
SSN Kazimierz Klugiewicz
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Lucjana Nowakowskiego,
w sprawie z wniosku T. B.
o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 17 marca 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy,
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 lutego 2014 r. , utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 22 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Okręgowego w Ś. i przekazuje sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Ś., wyrokiem z dnia 22 listopada 2013 r., sygn. akt …
347/13, na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. oddalił wniosek T. B. o odszkodowanie i
zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie
2
od dnia 25 lutego 2012 r. do dnia 6 kwietnia 2012 r. w sprawie … 317/13
Prokuratury Rejonowej w Z., w której postępowanie karne przeciwko wnioskodawcy
o czyny z art. 224 § 2 k.k. i in. zostało, postanowieniem Prokuratora Rejonowego w
Z. z dnia 26 marca 2013 r., na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 31 § 1
k.k., umorzone.
Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy, który zaskarżył
wyrok w całości i zarzucił mu błąd w ustaleniach faktycznych polegający na
przyjęciu, że zastosowany wobec wnioskodawcy areszt tymczasowy nie był
niewątpliwie niesłuszny, „pomimo umorzenia postępowania z przyczyn określonych
w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. chociaż w świetle całokształtu okoliczności faktycznych
zastosowanie tego środka było zbędne”.
Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie
na rzecz wnioskodawcy całości dochodzonego zadośćuczynienia i odszkodowania.
Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 19 lutego 2014 r., (… 3/14), zaskarżony
wyrok utrzymał w mocy, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Kasację od powyższego wyroku złożył pełnomocnik wnioskodawcy.
Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:
1. „rażące naruszenie prawa, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, a
polegające na obrazie przepisów prawa procesowego a to art. 433 § 2 k.p.k. i art.
457 § 3 k.p.k. poprzez brak ustosunkowania się przez Sąd Apelacyjny do zarzutów
zawartych w apelacji pełnomocnika wnioskodawcy wedle standardów
wyznaczonych przez te przepisy i poprzestanie na lakonicznej konkluzji stanowiącej
praktycznie powtórzenie argumentacji zawartej w uzasadnieniu do wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 21 sierpnia 2013 roku, sygn. akt … 234/13, którym
rozpoznawano apelację T. B. od wyroku Sądu Okręgowego w Ś. z dnia 20 maja
2013 r., sygn. akt … 70/12;
2. rażące naruszenie prawa materialnego, mające istotny wpływ na treść
orzeczenia, poprzez błędną wykładnię przepisu art. 552 § 4 k.p.k. polegającą na
przyjęciu, że zastosowane wobec wnioskodawcy tymczasowe aresztowanie nie
było „niewątpliwie niesłuszne”.
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy temu
3
Sądowi do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Apelacyjnej
wniósł o oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna.
Niewątpliwa niesłuszność tymczasowego aresztowania będąca - zgodnie z
art. 552 § 4 k.p.k. - podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa występuje w dwóch różnych sytuacjach procesowych. Po pierwsze, ma
miejsce wówczas, gdy tymczasowe aresztowanie zastosowano z naruszeniem
przepisów prawa. Po drugie – występuje wówczas, gdy w świetle okoliczności
znanych w chwili zastosowania tymczasowego aresztowania może być ono
oceniane jako słuszne, niemniej w świetle całokształtu okoliczności sprawy, w
szczególności treści końcowego orzeczenia okaże się, że stosowanie tego środka
zapobiegawczego było zbędne. Jest tak dlatego, gdyż odpowiedzialność Skarbu
Państwa z tego tytułu opiera się na zasadzie ryzyka, co w orzecznictwie
ostatecznie zostało przesądzone uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15 września
1999 r., I KZP 27/99 (OSNKW 1999 z. 11 – 12, poz. 72). Z tego punktu widzenia za
niewątpliwie niesłuszne należy uznać także każde tymczasowe aresztowanie
oskarżonego, wobec którego postępowanie zostało umorzone.
W wypadku umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. w
zw. z art. 31 § 1 k.k., a więc wobec ustalenia, że sprawca w chwili czynu
zabronionego był niepoczytalny brak jest bowiem podstaw do przyjęcia, bez
względu na stan zdrowia psychicznego oskarżonego w toku postępowania, że
zachowaniem swoim, np. przez zatajenie choroby psychicznej, upośledzenia
umysłowego, czy innego zakłócenia czynności psychicznych, przyczynił się do
zastosowania tymczasowego aresztowania, a za taką oceną przemawiają po prostu
właśnie względy słuszności (tak Sąd Najwyższy w powołanej powyżej uchwale z
dnia 15 września 1999 r.).
Rację ma skarżąca, że Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację pełnomocnika
wnioskodawcy, w której zarzucono błędne ustalenie, że tymczasowe aresztowanie
nie było niewątpliwie niesłuszne, pomimo umorzenia postępowania, skupił się na
analizie tej pierwszej sytuacji, czyli ocenie zasadności tymczasowego
4
aresztowania. Nie odniósł się zaś w ogóle do słuszności jego stosowania z punktu
widzenia końcowego orzeczenia, co jest równoznaczne z rażącym naruszeniem art.
433 § 2 i art. 457 § 3 k.p.k.
Wskazać ponadto należy, że skoro wobec wnioskodawcy środka
zabezpieczającego nie orzeczono, nieporozumieniem jest odwoływanie się Sądu
odwoławczego (wcześniej Sądu Okręgowego w Ś.) do treści przepisu art. 264 § 3
k.p.k. Podobnie rzecz się ma z powołaniem się na stanowisko Sądu Najwyższego
zaprezentowane w postanowieniu z dnia 5 lipca 2012 r., sygn. akt V KK 354/11
(OSNKW 2012, z. 12, poz. 129). Pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w tej
sprawie wręcz potwierdza zarzuty kasacji i wskazuje na błędność zaskarżonego
wyroku, którym ignorując ryzyko, jako zasadę odpowiedzialności
odszkodowawczej Skarbu Państwa, utrzymano w mocy wyrok oddalający wniosek
o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie
wnioskodawcy.
Uchybienie do jakiego doszło w postępowaniu odwoławczym ma charakter
rażący i mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku (art. 523 § 1
k.p.k.). Dlatego wyrok ten podlegał uchyleniu. Konieczne było też uchylenie wyroku
Sądu pierwszej instancji, który jest dotknięty tą samą wadą, tj. brak jest w nim
rozważań co do słuszności tymczasowego aresztowania z punktu widzenia
końcowego orzeczenia i zasady ryzyka.
Sąd Okręgowy w Ś. ponownie rozpoznając wniosek o odszkodowanie i
zadośćuczynienie rozważy w pierwszej kolejności, czy przy zastosowaniu tego
środka zapobiegawczego doszło do naruszenia prawa procesowego. W wypadku
gdy ustalenie w tym przedmiocie będzie negatywne, rozważy konsekwencje
umorzenia wobec wnioskodawcy postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.
w zw. z art. 31 § 1 k.k. w aspekcie podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa z art. 552 § 4 k.p.k. Nie powinno i nie może ujść uwagi tego Sądu,
że odpowiedzialność Skarbu Państwa określona w tym przepisie oparta jest – o
czym była już mowa - na zasadzie ryzyka, ani też to, że konsekwencje umorzenia
postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy, są w omawianej tu kwestii
identyczne, jak konsekwencje uniewinnienia oskarżonego.
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
5