Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 392/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. D.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie Mazowieckiemu
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód A. D. domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa - Wojewody
Mazowieckiego kwoty 1 495 200 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lipca
2002 r., tytułem odszkodowania za pozbawienie własności lokali nr 4, 12, 14 i 15,
stanowiących część nieruchomości położonej przy ul. N. […] w Warszawie, na
podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i
użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 ze zm.;
dalej: „dekret o gruntach warszawskich”), obejmującego stratę odpowiadającą
wartości lokali oraz korzyści utracone wskutek niemożliwości ich wynajmowania, w
udziale wynoszącym ¾ części należnego odszkodowania, stosownie do udziału
powoda we własności nieruchomości.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 5 marca 2013 r. zasądził od strony pozwanej
na rzecz powoda kwotę 630 750 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 sierpnia
2012 r., oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz zniósł wzajemnie koszty
procesu pomiędzy stronami.
Sąd ten ustalił, że zabudowana nieruchomość położona przy ul. N. […]
w Warszawie została objęta działaniem dekretu o gruntach warszawskich.
Stanowiła ona własność J. R., S. S. i A. R., którzy w dniu 19 lutego 1947 r. złożyli
wniosek o przyznanie własności czasowej, załatwiony odmownie decyzją
Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 23 grudnia 1955 r. Na
podstawie decyzji wydanych w okresie od marca 1978 r. do października 1989 r.
lokale w budynku na opisanej nieruchomości, oznaczone numerami 4, 12, 14 i 15,
zostały sprzedane osobom trzecim. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w
Warszawie w dniu 20 maja 2002 r., stwierdziło nieważność decyzji z dnia 23
grudnia 1955 r., również w zakresie, w jakim decyzja ta wywołała nieodwracalne
skutki prawne, wynikające ze sprzedaży własności lokali na rzecz osób trzecich z
udziałami w częściach wspólnych budynku i w użytkowaniu wieczystym gruntu. W
konsekwencji, na rzecz następców prawnych właścicieli spornej nieruchomości, w
tym powoda, umową z dnia 2 listopada 2004 r. zostało ustanowione użytkowanie
wieczyste gruntu w udziale wynoszącym 0,6640 części. Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w dniu 31 maja 2007 r. uznało za niezgodne z prawem wszystkie
3
decyzje, w wykonaniu których sprzedane zostały cztery lokale mieszkalne
wskazane w pozwie. Wartość tych lokali zamknęła się kwotą 841000 zł. Powód
nabył udział wynoszący ¾ części tej nieruchomości; przysługuje mu zatem
odszkodowanie w kwocie 630 750 zł. Powód w dniu 28 maja 2010 r. wystąpił z
wnioskiem o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej, a więc przed upływem
trzech lat od daty wydania w dniu 31 maja 2007 r. decyzji nadzorczych.
Sąd Okręgowy uznał, że źródłem szkody polegającej na utracie prawa
własności czterech opisanych wyżej lokali oraz udziału w częściach wspólnych
nieruchomości i użytkowaniu wieczystym gruntu, było wydanie decyzji
administracyjnych zezwalających na ich sprzedaż. Wskazał, że zachodził
adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wydaniem tych decyzji a doznaną przez
powoda rzeczywistą szkodą. Przyjął natomiast, że odpowiedzialność Skarbu
Państwa, przewidziana w art. 160 k.p.a., nie obejmuje naprawienia szkody
polegającej na utracie spodziewanych korzyści i w związku z tym w tej części
powództwo oddalił.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji strony pozwanej, wyrokiem zaskarżonym
skargą kasacyjną, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że oddalił
powództwo w uwzględnionej części i zasądził od powoda na rzecz pozwanego
koszty procesu za obie instancje. W odniesieniu do szkody dochodzonej z tytułu
utraty prawa własności przedmiotowych lokali z udziałami w częściach wspólnych
nieruchomości, Sąd Apelacyjny uznał, że między tak rozumianą szkodą a
decyzjami zezwalającymi na sprzedaż lokali, nie wystąpił adekwatny związek
przyczynowy, w związku z czym Sąd Okręgowy, uwzględniając powództwo w tym
zakresie, naruszył art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 k.p.a. W odniesieniu zaś do
szkody utożsamianej przez powoda z utratą możliwości odzyskania lokali z
udziałami w części wspólnej budynku i prawie użytkowania wieczystego gruntu
(lucrum cessans) wskazał, że uwzględnieniu powództwa sprzeciwia się zakres
odpowiedzialności Skarbu Państwa określony art. 160 k.p.a., jak też wykładnia tego
przepisu dokonana uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z
dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/11 (OSNC 2011, nr 7-8, poz. 75).
4
Powód w skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art.
3983
§ 1 k.p.c. , w ramach naruszenia prawa materialnego zarzucił naruszenie art.
77 Konstytucji RP, poprzez jego pominięcie oraz art. 361 § 1 k.c. poprzez błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu braku normalnego związku przyczynowego
między wydanymi decyzjami administracyjnymi w zakresie sprzedaży lokali
a szkodą powoda oraz uznaniu, że szkodę doznaną przez powoda w wyniku
wydania tych decyzji należało kwalifikować jako lucrum cessans.
Podstawę naruszenia przepisów postępowania powód wypełnił zarzutami
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 381 k.p.c.
„poprzez brak ustosunkowania się do szeregu kwestii prawnych” oraz art. 378 § 2
k.p.c. w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, „jako nierozpoznania istoty sporu”.
Wskazując na tak ujęte podstawy kasacyjne, powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zamierzonego skutku nie mogły wywrzeć zarzuty podniesione w ramach
podstawy naruszenia przepisów postępowania; skarżący sformułował je lakonicznie,
ogólnikowo i w sposób niezrozumiały. Nie sprecyzował, jakie kwestie prawne
istotne dla rozstrzygnięcia sprawy - wbrew wymaganiom przewidzianym w art. 328
§ 2 k.p.c. - nie zostały wyjaśnione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ani nie
wskazał, w jaki sposób naruszony został art. 378 § 2 k.p.c., regulujący kwestię
rozpoznania sprawy na rzecz współuczestników, którzy nie zaskarżyli wyroku,
a więc problem, który w sprawie niniejszej nie wystąpił.
Usprawiedliwiona natomiast okazała się podstawa kasacyjna naruszenia
praw materialnego.
W skardze powód podważał ocenę, że pomiędzy decyzjami o sprzedaży
lokali mieszkalnych, a doznaną przez niego szkodą w postaci utraty prawa
własności nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy. Podniesionemu w tym
zakresie zarzutowi art. 361 § 1 k.c. nie można odmówić słuszności.
5
Relacje między decyzją odmawiającą przyznania własności czasowej
i decyzją wyrażającą zgodę za zbycie lokali mieszkalnych w kontekście
odpowiedzialności za szkodę poniesioną na skutek wydania decyzji z naruszeniem
przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, były
wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W wypowiedziach
dotyczącej tej kwestii dominuje pogląd, zgodnie z którym pomiędzy obydwoma
rozstrzygnięciami administracyjnymi, uznanymi następnie za nieważne lub
niezgodne z prawem, a szkodą istnieje normalny związek przyczynowy
w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Może on przybrać postać wieloczłonowego łańcucha
zdarzeń o pośredniej lub bezpośredniej relacji pomiędzy jego poszczególnymi
elementami, o ile występuje między nimi związek przyczynowości adekwatnej;
ocena ta musi uwzględniać okoliczności konkretnego przypadku (zob. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 27 listopada 2002 r. I CKN 1215/00, nie publ., z dnia
4 października 2012 r. I CSK 632/11, nie publ., z dnia 15 lutego 2013 r. I CSK
632/13 nie publ., z dnia 24 czerwca 2014 r. I CSK 474/13, nie publ., z dnia
12 września 2014 r., I CSK 613/14, nie publ.). Również w uchwale z dnia
21 sierpnia 2014 r. III CZP 49/14, (nie publ.) Sąd Najwyższy przyjął, że jeżeli
stwierdzono nieważność decyzji administracyjnej odmawiającej przyznania byłemu
właścicielowi nieruchomości prawa własności czasowej na podstawie art. 7 dekretu
o gruntach warszawskich, źródłem poniesionej przez niego (jego następców
prawnych) szkody może być także wydana z naruszeniem prawa decyzja
zezwalająca na sprzedaż lokali w budynku położonym na tej nieruchomości.
W uzasadnieniu tej uchwały podkreślono, iż źródłem wątpliwości tkwiących
u podłoża rozstrzygniętego zagadnienia prawnego w istocie nie pozostaje
rozbieżność orzecznictwa; kwestia, czy decyzja zezwalająca na sprzedaż lokalu
znajdującego się w budynku na nieruchomości objętej działaniem dekretu
o gruntach warszawskich, poprzedzona wydaniem nieważnej decyzji o odmowie
przyznania własności czasowej tej nieruchomości, może być źródłem szkody byłych
właścicieli lub ich następców prawnych, rozstrzygana jest - w zasadzie - jednolicie,
a poszczególne judykaty różnią się jedynie stopniem kategoryczności ocen
formułowanych na gruncie okoliczności konkretnej sprawy.
6
Skład orzekający przychyla się do tego zapatrywania i przytoczonej w jego
uzasadnieniu argumentacji. Niewątpliwie wydanie decyzji o zezwoleniu na zbycie
lokalu jest uzależnione od wcześniejszej odmowy przyznania własności czasowej.
Trudno jednak nie dostrzec, że w wielu wypadkach to właśnie późniejsza decyzja
umożliwiająca przeniesienie własności lokalu na osobę trzecią, może
w bezpośredni sposób wywołać szkodę w rozumieniu art. 160 k.p.a., gdyż staje
się ona właściwą przyczyną wyłączającą możliwość restytucji znacjonalizowanego
mienia.
Sąd Apelacyjny wyszedł z odmiennego - wadliwego - założenia i uznał,
że wyodrębnienie własności i sprzedaż lokali najemcom nie może pozostawać
w normalnym związku przyczynowym z wcześniejszą decyzją odmawiającą
poprzednikom prawnym powoda prawa własności czasowej do gruntu, wydaną na
podstawie art. 7 dekretu o gruntach warszawskich, a w konsekwencji ze szkodą
objętą żądaniem pozwu uwzględnionym przez Sąd pierwszej instancji. Nie pozwala
to odeprzeć skutecznie zarzutu naruszenia art. 361 § 1 k.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.