Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w II Wydziale Karnym w składzie

przy udziale Danuty Dąbrowskiej - Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Białymstoku delegowanej do Prokuratury Apelacyjnej

po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2015 r.

sprawy: H. Z., J. N. (1) i P. N.

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

z powodu apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawców

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 22 stycznia 2015 r. sygn. akt III Ko 235/14

I.  utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy, uznając apelację za oczywiście bezzasadną;

II.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. L. kwotę 147,60 złotych, w tym 27,60 złotych należnego podatku VAT, tytułem kosztów zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

III.  kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy H. Z., P. N., J. N. (1) oraz A. N. i J. N. (2) – dzieci i wnuki J. N. (3) wnieśli o zasądzenie od Skarbu Państwa na ich rzecz kwoty 300.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 25.000 zł tytułem odszkodowania oraz 4.000 zł tytułem kosztów symbolicznego upamiętnienia w związku z pozbawieniem życia J. N. (3) przez funkcjonariuszy (...) z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Wyrokiem z dnia 17 stycznia 2014 roku w sprawie o sygn. akt III Ko 314/12 Sąd Okręgowy w Białymstoku na podstawie art. 8 ust. 2a i art. 9 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. 91.34.149 z późn. zm.) zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawców: H. Z., J. N. (1), P. N. kwoty po 30000 (trzydzieści tysięcy) złotych tytułem zadośćuczynienia oraz na rzecz wnioskodawców: H. Z., J. N. (1), P. N. kwoty po 6000 (sześć tysięcy) zł, a na rzecz wnioskodawców A. N. i J. N. (2) kwoty po 3000 zł tytułem odszkodowania, wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13 % w stosunku rocznym od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Zasądził ponadto od Skarbu Państwa na rzecz H. Z. kwotę 4000 (czterech tysięcy) złotych tytułem pokrycia kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej J. N. (3). W pozostałym zakresie wniosek oddalił.

Zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. L. kwotę 860 (osiemset sześćdziesiąt) złotych wraz z należnym od tej kwoty podatkiem VAT w wysokości 23%, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego wnioskodawczyni H. Z. z urzędu. Kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelacje od powyższego wyroku wnieśli prokurator oraz pełnomocnik H. Z..

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, na skutek rozpoznania apelacji, wyrokiem z dnia 27 maja 2014r. w sprawie AKa 81/14 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Białymstoku, po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 22 stycznia 2015r. w sprawie o sygn. akt III Ko 235/14, na podstawie art. art. 11 § 2 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego wniosek oddalił. Zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. L. kwotę 1033,20 złotych w tym kwotę 193,20 złotych podatku VAT, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego wnioskodawczyni H. Z. z urzędu, kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniosła adwokat J. L. – pełnomocnik wnioskodawczyni H. Z. – wyznaczona z urzędu oraz J. N. (1) i P. N. – ustanowiona z wyboru.

Na podstawie art. 425 § 1 i 2 k.p.k w zw. z art. 444 k.p.k. zaskarżyła ww. wyrok w części, tj. pkt. I wyroku.

Na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. wyrokowi temu zarzuciła:

-

obrazę przepisów postępowania, tj. art. 7 w zw. z art. 410 k.p.k. mające wpływ na treść orzeczenia przez przyjęcie, że J. N. (3) nie uczestniczył w działalności organizacji podziemnych mających na celu przywrócenie niepodległego bytu Państwa Polskiego:

-

podczas gdy przeprowadzone dowody, oceniane z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy oraz doświadczenia życiowego prowadzą do wniosku, iż represje jakich doznał J. N. (3) związane były z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności,

-

na podstawie wybiórczo ocenionego materiału dowodowego, z pominięciem istotnej części zeznań świadka - historyka Instytutu Pamięci Narodowej M. Z., w której wskazywał, iż:

a/ nie może istnieć dokumentacja dotycząca przynależności do organizacji podziemnych bowiem nie była ona tworzona przez ww. organizacje,

b/ obecnie wiedza na temat działalności na rzecz Państwa Polskiego dostępna jest jedynie z istniejących jeszcze dokumentów (...) i to jedynie w sytuacji przyznania się i skazania danej osoby za tę działalność,

c/ sposób działań podjętych wobec J. N. (3) w realiach wydarzeń historycznych i działalności (...) w 1949r. ocenianych z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy oraz doświadczenia życiowego prowadzą do wniosku, iż represje jakich doznał J. N. (3) związane były z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności.

Wskazując na powyższe wniosła o:

1/ zmianę wyroku w zaskarżonej części przez zasądzenie od Skarbu Państwa zadośćuczynienia za doznaną przez J. N. (3) krzywdę w wysokości 300.000 zł oraz odszkodowania w wysokości 25.000 zł, oraz kwoty 4.000 zł tytułem pokrycia kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej J. N. (3) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, z podziałem w częściach równych na rzecz wszystkich uprawnionych,

2/ zasądzenie na rzecz pełnomocnika ustanowionego z urzędu H. Z. kosztów zastępstwa w postępowaniu przed Sądem II instancji, bowiem nie zostały pokryte w całości ani w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Kontrola zaskarżonego wyroku, przez pryzmat podniesionych przez apelującą zarzutów, w kontekście rzeczywistej treści zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie daje podstaw do uwzględnienia apelacji, gdyż zaskarżony wyrok jest co do zasady wolny od wad, które mogłyby prowadzić do jego zmiany albo uchylenia, zaś wywiedziona apelacja jest bezzasadna w stopniu oczywistym.

Sąd Okręgowy wszechstronnie, w pełny sposób, ocenił wszystkie istotne okoliczności sprawy i na tej podstawie poczynił trafne ustalenia faktyczne oraz ocenił je prawidłowo w świetle przepisów obowiązującego prawa. Wskazał szczegółowo i przekonująco jakie fakty uznał za udowodnione, a jakie za nieudowodnione oraz na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych. Respektował przy tym zarówno zasady prawidłowego rozumowania, jak i wskazania wiedzy oraz doświadczenia życiowego. Dlatego też stanowisko Sądu meriti jest w pełni swobodne w rozumieniu art. 7 kpk w zw. art. 4 kpk i oparte o prawdziwe ustalenia faktyczne, a wobec tego znajduje pełną ochronę prawa procesowego.

Wbrew zapatrywaniom apelującej, Sąd I instancji, prawidłowo przyjął, w świetle całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej, że J. N. (3) nie uczestniczył w działalności organizacji podziemnych mających na celu przywrócenie niepodległego bytu Państwa Polskiego, a jego zatrzymanie wynikało z pomówienia o posiadanie broni palnej. W konsekwencji represje skierowane przeciwko niemu skutkujące tragicznym skutkiem w postaci śmierci nie były związane z jego działalnością niepodległościową, a także nie nastąpiły z powodu takiej działalności, gdyż takiej nie prowadził. Z powyższych przyczyn wniosek o odszkodowanie za spowodowanie jego śmierci nie mógł zostać uwzględniony i słusznie został przez Sąd Okręgowy oddalony.

Zarzuty skarżącej w przedmiotowym względzie mają zdecydowanie polemiczny, a z uwagi na wybiórcze podejście do ujawnionych okoliczności sprawy, zarazem dowolny charakter i nie mogły prowadzić do oczekiwanego przez skarżącą rezultatu. Taki przymiot mają wywody apelacji w szczególności na tle rzeczywistej treści zeznań świadka – historyka Instytutu Pamięci Narodowej M. Z., analizy dokumentów wytworzonych w toku procesu funkcjonariuszy (...) w B., którzy dopuścili się pobicia J. N. (3) oraz zeznań jego najbliższych.

Sąd Okręgowy dokonał właściwej oceny tych dowodów w kontekście pozostałego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i wyciągnął z wypływających z nich okoliczności trafne wnioski w zakresie ustaleń faktycznych i ich prawnej oceny.

Nie ma potrzeby przytaczania w tym zakresie całej argumentacji zawartej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, gdyż Sąd Apelacyjny co do zasady ją podziela.

Odnosząc się szczegółowo do zarzutów apelacji, zauważyć należy, że skarżąca, domagając się odmiennych ustaleń, niż poczynione przez Sąd I instancji odnośnie działalności konspiracyjnej J. N. (3), opiera się przede wszystkim na dwóch dowodach, tj. zeznaniach historyka M. Z. i zeznaniach świadka J. Z., które zresztą interpretuje w dowolny, korzystny dla wnioskodawców sposób.

Analiza zeznań świadka M. Z., wbrew zapatrywaniom apelującej, nie dowodzi, że J. N. (3) prowadził działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Podobnie rzecz się ma z zeznaniami osób najbliższych dla J. N. (3) - osoby te nie posiadały wiedzy o tym, aby J. N. (3) prowadził taką działalność.

Świadek M. Z. na początkowym etapie rozpoznania sprawy zeznał, że odniósł wrażenie, że sprawa J. N. (3) miała związek z działalnością gospodarczą, gdyż J. N. (3), osoba zamożna postrzegany był jako wróg państwowy. Podał, że przyczyną zatrzymania J. N. (3) były zeznania innego zatrzymanego, który w czasie śledztwa oskarżył J. N. (3) o posiadanie broni. Z późniejszej dokumentacji wynikało, że było to oskarżenie fałszywe, co próbowali zamaskować funkcjonariusze podrzucając broń. Świadek podał także, że „z dokumentów wynika, że nie miał on związku z podziemiem.” (k. 125 verte).

W kolejnych zeznaniach świadek zaczął natomiast oceniać fakty, a nie przedstawiać wiedzę jaką posiada w odniesieniu do osoby J. N. (3), w tym odwoływał się do ogólnej wiedzy historycznej, którą próbował przetransponować na przypadek J. N. (3) nie mając do tego żadnych obiektywnych podstaw dowodowych.

Także z początkowych zeznań wstępnych J. N. (3), w szczególności jego córki H. Z. jasno wynika, że J. N. (3) nie miał związku
z podziemiem. H. Z. zeznała, „nic mi nie wiadomo na temat działalności ojca w jakiś organizacjach, mama też nic na ten temat nie wiedziała. Tato podobno miał jakieś nadużycia w młynie.”(k. 124-125). Nie sposób w tym miejscu
nie zauważyć, że z kserokopii „Repertorium spraw spekulacyjnych I RS za rok 1949 (...)
w B.” w odniesieniu do J. N. (3) widnieje zapis „pobieranie nadmiernych cen za przemiał” (k. 168).

Także syn J. N. (3) - P. N., do którego wiedzy odwoływała się H. Z., który w czasie tragicznych dla całej rodziny wydarzeń miał 14 lat, niczego na temat działalności podziemnej swojego ojca nie wiedział. W toku przesłuchania
w dniu 4 listopada 1996 r. zeznał, że jego ojciec po wojnie mógł należeć do (...). Jego zeznania wskazują też jednoznacznie, że rzekomo ujawniona
w czasie przeszukania domu rodzinnego broń został podrzucona przez jednego
z funkcjonariuszy przeprowadzających przeszukanie. Spostrzegł on bowiem, że pistolet znaleziony na strychu był identyczny jak ten, który na chwilę przed rzekomym ujawnieniem posiadał funkcjonariusz(...), który idąc na strych przekładał broń z kieszeni spodni do płaszcza. Nie można też nie dostrzec, że w toku przeszukania znaleziono radziecki pistolet(...) – który ma kaliber 7,62 mm, nie zaś pistolet o kalibrze 7,6 mm, czy też rewolwery, które
w świetle pomówień M. M. miał rzekomo posiadać J. N. (3).

Potwierdzają to także zeznania świadka – żony J. N. (3) - M. N., która stanowczo twierdziła, że jej mąż nie należał do żadnej organizacji podziemnej. (k.26).

Powyższego zapatrywania nie niweczy twierdzenie córki J. N. (3) - H. Z. że do domu rodzinnego przychodziło wiele osób jej nie znanych. Podobnie rzecz się ma z zeznaniami świadka M. Z., w zakresie dotyczącym wspomnień J. Z. odnoszących się do wizyt nieznanych jej osób, co w ocenie świadka było charakterystyczne dla dzielności konspiracyjnej. W tym zakresie wskazać należy, że J. N. (3) prowadził działalność gospodarczą - młyn. Prowadzenie działalności gospodarczej, zwłaszcza polegającej na świadczeniu usług bezpośrednio konsumentom w warunkach wiejskich musiało wiązać się z licznymi spotkaniami z klientami. W okolicznościach niniejszej sprawy, wbrew twierdzeniom pełnomocnika wnioskodawców, Sąd I instancji prawidłowo przyjął, że częste wizyty osób nieznanych J. Z. nie świadczą
o prowadzeniu działalności konspiracyjnej.

Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że J. N. (3) w dniu 22 grudnia 1949r. został zatrzymany przez funkcjonariuszy (...)
w B. w związku z podejrzeniem o nielegalne posiadanie broni, a nie działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, co jasno wynika z kserokopii „Terminarza spraw dot. osób aresztowanych z terenu pow. A., E., G., G., B., K. O., S. (...), za lata 1948-1950 (k.137). W dokumencie tym przy nazwisku J. N. (3), podobnie jak i M. M., w rubryce „o co podejrzany” widnieją jedynie wpisy – „o broń”. Tymczasem, gdy powodem zatrzymania
i aresztowania poza nielegalnym posiadaniem broni był rzeczywiście udział lub współpraca
z podziemiem niepodległościowym wyraźnie odnotowywano ten fakt – przykładowo wpisy widniejące przy innych osobach: „za broń czł.(...)”, „za współpracę z bandą(...)” (dwukrotnie).

Należy przy tym zauważyć, że informacje odnośnie działalności konspiracyjnej J. N. (3) zaczęły się pojawiać dopiero na etapie postępowania dyscyplinarnego i karnego przeciwko funkcjonariuszom, którzy śmiertelnie pobili J. N. (3). Funkcjonariusze B. P. i W. T. wyjaśniali, że J. N. (3) przyznał się do posiadania broni i uczestniczenia w podziemnej organizacji. Wyjaśnienia funkcjonariuszy
w tym zakresie nie są spójne i konsekwentne. W. T. powiedział o przyznaniu się do udziału w organizacji podziemnej tylko podczas przesłuchania w dniu 9 maja 1950 r. Składając wyjaśnienia w innych dniach twierdził jedynie, że J. N. (3) przyznał się do nielegalnego posiadania broni. B. P., który wymusił na J. N. (3) przyznanie się, twierdził natomiast, że przyznanie dotyczyło początkowo tylko udziału w organizacji podziemnej, później również nielegalnego posiadania broni. Znamienne jest, że funkcjonariusz B. B., na którego zapewne polecenie zatrzymano J. N. (3), w ogóle nie wspomniał o tym, aby nastąpiło to w związku z podejrzeniem o udział lub współpracę z podziemiem „reakcyjnym”, czy też, aby J. N. (3) przyznał się do uczestniczenia w organizacji podziemnej. W jego obecności J. N. (3) odwołał natomiast przyznanie się do nielegalnego posiadania broni.

Nie może umknąć uwadze, że funkcjonariusze B. P. i W. T. składając wyjaśnienia w swojej sprawie karnej i dyscyplinarnej związanej
ze stosowaniem niedozwolonych metod śledztwa w stosunku do J. N. (3)
i spowodowania uszkodzeń ciała, które doprowadziły do jego zgonu dążyli do uniknięcia odpowiedzialności karnej. Byli oni zainteresowani tym, jak słusznie zauważył Sąd meriti, aby przedstawić J. N. (3) ówczesnym władzom w jak najgorszym świetle. Dlatego twierdzili, że J. N. (3) uczestniczył w działalności skierowanej przeciwko komunistycznym władzom.

Ustalenia Sądu I instancji, że J. N. (3) został zatrzymany na skutek pomówienia o posiadanie broni potwierdza też raport Dyrektora Biura ds. Funkcjonariuszy
płk. S., który sporządził go przed wszczęciem postępowania p-ko funkcjonariuszom. Raport ten został sporządzony na podstawie materiałów źródłowych, całościowych. Ich autor dysponował zatem najszerszym materiałem dowodowym. Nie ma
w nim ani słowa o tym, aby powodem zatrzymania J. N. (3) był udział lub współpraca z niepodległościowym podziemiem, przeciwnie wynika z niego jasno,
że powodem tym były wyjaśnienia niejakiego M. M., iż otrzymał od J. N. (3) broń na przechowanie – pistolet kalibru 7,65. M. M. zeznał ponadto,
że J. N. (3) miał mieć dwa rewolwery bębenkowe (k.69-72). Dyrektor Biura
ds. Funkcjonariuszy płk. S. miał dostęp do akt sprawy p-ko J. N. (3), informacje zawarte w notatce pochodzą wprost z nich. M. M. został zatrzymany
za pobicie żony i broń, sprawa jego nie miała charakteru politycznego. Nie twierdził on,
że J. N. (3) należy do organizacji podziemnej. J. N. (3) przyznał się
do posiadania broni, inny zarzut nie był mu stawiany. W raporcie płk S. nie wspominał w ogóle o przynależności J. N. (3) do organizacji podziemnej. S. nie miał powodów żeby zatajać takie informacje prowadząc postępowanie wyjaśniające przeciwko funkcjonariuszom (...) – B. P. i W. T.. Z raportu tego wynika także, że nie zweryfikowano twierdzeń M. M. o nielegalnym posiadaniu broni przez J. N. (3), szef (...) funkcjonariusz B. B. początkowo nie zarządził nawet przeszukania w celu jej poszukiwania, które to zaniechanie było przedmiotem zainteresowania osób prowadzących postępowanie dyscyplinarne i karne p-ko w/w funkcjonariuszom.

Reasumując, Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że w przedmiotowej sprawie nie ma dowodów na to, że J. N. (3) po zakończeniu wojny prowadził działalność
o charakterze konspiracyjnym, której celem było przywrócenie Polsce suwerenności. Jego zatrzymanie wynikało z pomówienia o posiadanie broni palnej. Dotkliwe bicie w czasie przesłuchiwania spowodowało jego śmierć, skutek tragiczny dla samego J. N. (3) jak i dla jego najbliższych. Represje skierowane przeciwko J. N. (3) nie były jednak związane z jego działalnością niepodległościową, bo takiej faktycznie nie prowadził.
Z powyższych przyczyn zasadnie wniosek o odszkodowanie za spowodowanie jego śmierci nie został uwzględniony.

Mając na względzie całość powyższych wywodów Sąd Apelacyjny nie znalazł żadnych podstaw do podzielenia zarzutów i wniosków apelacji i dlatego też zaskarżony wyrok jako jednoznacznie trafny utrzymał w mocy, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.

O wynagrodzeniu za pomoc prawną udzieloną wnioskodawczyni H. Z. z urzędu w postępowaniu przed sądem odwoławczym rozstrzygnięto
na podstawie § 14 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. Dz. U. z 2013r. poz. 461).

O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z dyspozycją art. 13 ustawy z dnia
23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34 poz. 149 z późn. zm.).

PN/ms