Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2015 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku VIII Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Przemysław Wasilewski – spr.

Protokolant: Aneta Chardziejko

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Białymstoku Elżbiety Korwell

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2015 roku

sprawy D. S.

oskarżonego o czyn z art. 178 a § 1 k.k.;

na skutek apelacji wniesionej przez prokuratora

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 13 kwietnia 2015 roku, sygnatura akt III K 128/15

I.  Wyrok w zaskarżonej części zmienia w ten sposób, że:

A.  orzeczony w punkcie II. części dyspozytywnej wyroku środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych podwyższa do 2 (dwa) lat;

B.  na podstawie art. 49 § 2 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. orzeka od oskarżonego świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie 2.500,- (dwa tysiące pięćset) złotych.

II.  Utrzymuje wyrok w mocy w pozostałym zakresie.

III.  Zwalnia oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze.

UZASADNIENIE

D. S. został oskarżony o to, że w dniu 12 stycznia 2015 roku o godz. 12:45 na trasie R. – B., kierował w ruchu lądowym samochodem marki (...) o nr rej. (...) znajdując się w stanie nietrzeźwości tj. mając I-1,20 mg/dm3 i II – 1,06 mg/dm3 i III – 1,07 mg/dm3 alkoholu w wydychanym powietrzu tj. o czyn z art. 178a§1 k.k.

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2015 roku, sygn. akt III K 128/15 oskarżonego D. S. uznał za winnego popełnienia zarzuconego mu czynu i za to na podstawie art. 178a§1 k.k. w zw. z art. 34§1 i 2 k.k., art. 35§1k.k. skazał go na karę 5 (pięciu) miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 (dwudziestu) godzin w stosunku miesięcznym.

Na podstawie art. 42§2 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 1 (jednego) roku.

Na mocy art. 63§2 k.k. na poczet orzeczonego środka karnego zaliczył oskarżonemu okres zatrzymania prawa jazdy od dnia 26.01.2015r.

Zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów procesu.

Powyższy wyrok, na podstawie art. 425§1 i 2 k.p.k., art. 444 k.p.k. zaskarżył w części dotyczącej orzeczenia o środkach karnych oraz rozstrzygnięcia w zakresie kosztów procesu na niekorzyść oskarżonego prokurator i na zasadzie art. 427§1 i 2 k.p.k., art. 437§1 i 2 k.p.k., art. 438 pkt 3, 4 k.p.k. i art. 626§3 k.p.k. wyrokowi temu zarzucił:

I.  rażącą niewspółmierność orzeczonego wobec D. S. środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych poprzez orzeczenie tego środka w najniższym ustawowym wymiarze jednego roku, podczas gdy okoliczności sprawy, a zwłaszcza wysoki stopień społecznej szkodliwości czynu przypisanego oskarżonemu przejawiający się w wysokim stanie nietrzeźwości – 1,20 mg/dm3 zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu przekraczający blisko pięciokrotnie ustawową minimalną wartość progową, w wyniku którego oskarżony nie był w stanie bezpiecznie kierować pojazdem mechanicznym, następstwem czego była utrata nad nim kontroli i zjechanie pojazdem z drogi i uderzenie nim w przydrożne drzewo, co stanowiło zagrożenie dla życia i zdrowia innych uczestników ruchu drogowego, prowadzenie pojazdu bez prawa jazdy, brawurowa jazda samochodem poprzedzająca zaistniałe zdarzenie drogowe, a nadto cele zapobiegawcze i wychowawcze jakie powyższy środek karny ma osiągnąć wobec sprawcy oraz względy prewencji ogólnej, przemawiają za orzeczeniem wobec oskarżonego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w wymiarze 3 lat;

II.  niesłuszne niezastosowanie środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego, podczas gdy względy prewencji indywidualnej i ogólnej, a zwłaszcza konieczność wychowawczego oddziaływania na oskarżonego i innych potencjalnych nietrzeźwych kierowców przemawiają za orzeczeniem takiego środka karnego;

III.  błąd w ustaleniach faktycznych, przyjęty za podstawę orzeczenia który miał wpływ na jego treść, polegający na uznaniu, iż w przedmiotowej sprawie zachodzą przesłanki do zwolnienia oskarżonego D. S. od ponoszenia opłaty i kosztów procesu, podczas gdy prawidłowe ustalenia faktyczne dokonane w sprawie wskazują, iż żadna z przesłanek umożliwiających zwolnienie oskarżonego od ponoszenia kosztów i opłat, z uwagi na ich uciążliwość, ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów, bądź względy słuszności, nie zaistniała w niniejszej sprawie.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części poprzez:

I.  orzeczenie wobec oskarżonego D. S. na podstawie art. 42§2 k.k. środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 3 lat;

II.  orzeczenie wobec oskarżonego na podstawie art. 49§2 k.k. środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego w wysokości 2.500 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej;

III.  zasądzenie od oskarżonego D. S. w całości kosztów sądowych oraz opłaty, na podstawie norm ustawowych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja prokuratora jest w przeważającej części zasadna i w tym zakresie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy przede wszystkim stwierdzić, iż Sąd I instancji w oparciu o właściwie przeanalizowany i oceniony materiał dowodowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, a na ich podstawie wywiódł prawidłowe wnioski, co do sprawstwa i winy oskarżonego w zakresie przypisanego czynu. Z uwagi na brak zastrzeżeń apelującego, co do poczynionych ustaleń faktycznych, bardziej szczegółowa analiza wyroku w tym zakresie nie jest konieczna. Powyższa część pisemnych motywów orzeczenia została w całości podzielona przez Sąd Odwoławczy.

Wymierzenie wobec oskarżonego kary 5 miesięcy z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym nie zostało zakwestionowane przez skarżącego, co także nie budzi zastrzeżeń Sądu Okręgowego. Jest to kara współmierna do stopnia społecznej szkodliwości czynu, a jej dolegliwość nie przekracza stopnia zawinienia oskarżonego.

Przechodząc do analizy zarzutu podnoszonego przez prokuratora należy podkreślić, iż zgodnie z przyjętym orzecznictwem niewspółmierność kary zachodzi wówczas, gdy zastosowana kara, wymierzona za przypisane oskarżonemu przestępstwo, nie odzwierciedla należycie stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynów oraz nie uwzględnia w wystarczającej mierze celów kary ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1990 r., WR 363/90, OSNKW 1991, Nr 7-9, poz. 39, LEX 20452). Uznaje się również, że zarzut rażącej niewspółmierności, jako zarzut z kategorii ocen, można zasadnie podnosić wówczas, gdy kara jakkolwiek mieszcząca się w granicach ustawowego zagrożenia, nie uwzględnia w sposób właściwy zarówno okoliczności popełnienia czynu zabronionego, jak i osobowości sprawcy – innymi słowy, gdy w odczuciu społecznym jest karą niesprawiedliwą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 1985 r., V KRN 178/85, OSNKW 1985, Nr 7-8, poz. 60, LEX 20053). Ponadto w literaturze przyjmuje się stanowisko, że rażąca niewspółmierność orzeczonej kary ma miejsce wówczas, gdy pozostaje ona w dysproporcji ze stopniem winy sprawcy, stopniem społecznej szkodliwości czynu, prewencją szczególną i ogólną, karą żądaną a karą wymierzoną (K. Łotewski „Apelacja”).

Na aprobatę w ocenie Sądu Okręgowego zasługiwał wniosek apelacyjny, odnośnie podwyższenia wymiaru orzeczonego na okres 1 roku w stosunku do oskarżonego D. S. środka karnego. Przesłanką stosowania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych jest zagrożenie, które mogłoby w przyszłości spowodować prowadzenie pojazdu mechanicznego przez sprawcę. Zakres, a także czas trwania tego środka zależy od stopnia zagrożenia jakie może stwarzać powrót oskarżonego do ruchu, ten zaś oceniać należy na podstawie okoliczności rozpatrywanego wypadku, przyczyn które do zdarzenia doprowadziły, sposobu prowadzenia pojazdy, a także rodzaju i wagi naruszonych zasad bezpieczeństwa oraz innych okoliczności wskazujących na stosunek sprawcy do obowiązujących zasad bezpieczeństwa, na jego stopień poczucia odpowiedzialności (wyrok Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 1982 r. o sygn. V KRN 106/1982, opub. w ONSPG 1982/8/108, LEX 17411).

Decydującym w tej kwestii winien być jednak zawsze stopień zagrożenia dla ruchu ze strony sprawcy. Im większe jest to spodziewane zagrożenie tym dłuższy winien być okres obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Ratio legis wymienionego środka karnego polega więc na tym, aby osoby nie przestrzegające zasad bezpieczeństwa, zagrażające bezpieczeństwu ruchu czy to z braku wyobraźni czy z braku poczucia odpowiedzialności - z tego ruchu wyłączyć.

Tymi względami kierując się, Sąd Okręgowy uznał za słuszne podwyższenie wymiaru orzeczonego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów do 2 lat. Fakt, że D. S. będąc w stanie znacznego upojenia alkoholowego (1,20 mg/dm3), bez jakiejkolwiek refleksji nad swoim postępowaniem, w krótkim okresie po tym jak spożył znaczne ilości alkoholu w postaci piwa i wódki, zasiadł za kierownicą i zdecydował się na jazdę, która zakończyła się utratą kontroli nad pojazdem, a w konsekwencji zjechaniem z drogi i uderzeniem w drzewo, świadczy o całkowitym nierespektowaniu norm prawnych. Brak wyobraźni oskarżonego i brak refleksji nad swoim postępowaniem, a także kompletny brak poczucia odpowiedzialności dyskwalifikuje go jako kierowcę, mogącego uczestniczyć w tym charakterze w ruchu drogowym. To zaś z kolei nakazuje wyeliminować go z tego ruchu na dłuższy okres czasu. Nie bez znaczenia w sprawie jest fakt, że oskarżony zanim uderzył w przydrożne drzewo, kierował pojazdem w sposób wręcz brawurowy, zatem skutki jego zachowania mogły mieć znacznie bardziej tragiczny wymiar. W ocenie Sądu Odwoławczego 2-letni okres wykluczenia w/w jako kierowcy jest odpowiedni do tego, by wymóc na nim potrzebę i obowiązek bezwzględnego podporządkowania się regułom obowiązującym użytkowników dróg. Środek karny ukształtowany na tym poziomie, spełni wymagania tak w zakresie społecznego oddziaływania jak i celów zapobiegawczych oraz wychowawczych w stosunku do podsądnego.

Zgodzić się należy również z rzecznikiem oskarżenia, że dla wzmocnienia dolegliwości kary zasadnym jest także orzeczenie na podstawie art. 49§2 k.k. od D. S. świadczenia pieniężnego w wysokości 2.500 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Zasadne bowiem jest twierdzenie, że nagminność przestępstw z art. 178a k.k. jest prawdziwą plagą polskich dróg, zatem konieczne jest sięganie po wszystkie przewidziane prawem środki celem skutecznego zwalczania przestępstw popełnionych przez nietrzeźwych kierowców i odstraszanie innych potencjalnych sprawców. Wobec powyższego to wymiar sprawiedliwości powinien dążyć do ugruntowania w społeczeństwie prawidłowych postaw oraz nie pozwalać na powstanie przeświadczenia o bezkarności sprawców. Orzeczona zatem wobec oskarżonego kara w szerokim tego słowa znaczeniu winna być ostrzeżeniem dla innych sprawców podobnych czynów, a jednocześnie jasnym sygnałem, że tego rodzaju zachowania spotkają się zawsze z surową reakcją wymiaru sprawiedliwości. Wskazać przy tym należy, że oskarżony jest w stanie ponieść przedmiotową dolegliwość finansową, zwłaszcza że jest osobą młodą, w pełni sił fizycznych oraz posiadającą możliwości zarobkowe. Jednocześnie w przedmiotowej sprawie postanowieniem z dnia 2 lutego 2015 roku Prokuratury Rejonowej w Białymstoku (k. 30), następnie utrzymanym w mocy postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 26 lutego 2015 roku (k. 63) dokonano już zabezpieczenia na mieniu D. S. kwoty 2.500 złotych, która zostały od niego pozyskana. Wobec powyższego ocenie Sądu Okręgowego posiada on odpowiednie środki finansowe na uiszczenie orzeczonego świadczenia pieniężnego.

Jednocześnie Sąd zgodnie z dyspozycją paragrafu pierwszego art. 4 k.k. w myśl, którego „ jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy” określając wymiar świadczenia pieniężnego zastosował ustawę obowiązującą w dacie popełnienia przypisanego czynu oskarżonemu. D. S. przypisanego czynu dopuścił się w dniu 12 stycznia 2015 r. Treść artykułu 49§2 k.k. w obowiązującym wówczas stanie prawnym przedstawiała się następująco – „ w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a, 179 lub art. 180, sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej do wysokości 60 000 złotych” (Dz. U. z 2010 Nr 40 poz. 227). Natomiast w obecnie obowiązującym stanie prawnym (na datę orzekania) zgodnie z dyspozycją art. 49§2 k.k. „ w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a§1, art. 179 lub art. 180, sąd orzeka świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 złotych, a w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a§4 co najmniej 10 000 złotych (…)” (w brzmieniu obowiązującym od dnia 18.05.2015r., Dz. U. 2015.541).

Jak powszechnie przyjmuje się ustawą "względniejszą dla sprawcy" jest ta, która zastosowana w konkretnej sprawie przewiduje dla sprawcy najłagodniejsze konsekwencje. Przy czym, o ile wysokość sankcji karnej jest najistotniejszym kryterium, to wybór ten musi być oparty na ocenie całokształtu konsekwencji wynikających z zastosowania konkurujących ze sobą ustaw ( zob. wyrok składu siedmiu sędziów SN z 13 stycznia 1970 r., OSNKW 1970, z. 4-5, poz. 37; uchwała SN z 12 marca 1996 r., I KZP 2/96, OSNKW 1996, z. 3-4, poz. 16, PiP 1997, z. 4, s. 108).

W rozważanej sprawie nie nastręcza żadnych trudności wskazanie, która ustawa jest dla oskarżonego względniejsza. Nowelizacja art. 49§2 k.k. polegała na obligatoryjnym orzekaniu przez Sąd świadczenia pieniężnego w przypadku skazania za przestępstwo określone w art. 178a§1 k.k. i to w wysokości nie niższej niż 5.000 złotych. Nie ulega zatem wątpliwości, że ustawą względniejszą dla oskarżonego jest kodeks karny w brzmieniu obowiązującym przed 18 maja 2015 roku.

Ustosunkowując się do zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, przypomnieć należy ugruntowane w tym przedmiocie orzecznictwo Sądu Najwyższego, iż „zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę wyroku jest tylko wówczas słuszny, gdy zasadność ocen i wniosków, wyprowadzonych przez Sąd orzekający z okoliczności ujawnionych w toku przewodu sądowego nie odpowiada prawidłowości logicznego rozumowania. Zarzut ten nie może jednak sprowadzać się do samej polemiki z ustaleniami sądu, wyrażonymi w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, lecz do wykazania, jakich konkretnych uchybień w zakresie zasad logicznego rozumowania dopuścił się Sąd w ocenie zebranego materiału dowodowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1975 roku, II Kr 355/74, OSNPG 1075/9/83, LEX nr 16881).

W ocenie Sądu Okręgowego skarżący w złożonej apelacji przedstawia własną ocenę dowodów, którą niejako „zestawia” z oceną dowodów dokonaną przez Sąd I Instancji, przeprowadzoną w sposób prawidłowy (mając na uwadze zasady wynikające z art. 2§2 k.p.k., 4 k.p.k. i art. 424§1 k.p.k.). Sąd Rejonowy w pisemnych motywach wyroku należycie uzasadnił swoje stanowisko w kwestionowanym zakresie, wskazując że oskarżony jest osobą uczącą się, nie posiadającą stałego źródła dochodu oraz pozostającą na utrzymaniu rodziców. Za daleko idące należy uznać wnioski wysnuwane przez rzecznika oskarżenia, że z faktu zabezpieczenia na mieniu D. S. można wyprowadzić tezę, iż posiada on również wystarczające środki na pokrycie kosztów postępowania. Z normy art. 624§1 k.p.k. wynika, że Sąd może zwolnić oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego w całości lub w części od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych, jeżeli istnieją podstawy do uznania, że uiszczenie ich byłoby dla nich zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów, jak również wtedy, gdy przemawiają za tym względy słuszności. Przesłanką zatem zwolnienia na podstawie art. 624§1 k.p.k. od zapłaty kosztów sądowych jest stwierdzenie podstaw do uznania, że uiszczenie ich byłoby dla nich zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów. W ocenie Sądu Okręgowego brak wyuczonego zawodu, wykształcenie gimnazjalne, kontynuowanie nauki na poziomie Liceum Ogólnokształcącego dla Dorosłych oraz brak stałego źródła dochodu (k. 38), przemawia za tym, że wbrew twierdzeniom skarżącego istnieją obiektywne podstawy do uznania, że uiszczenie kosztów sądowych przez oskarżonego byłoby zbyt uciążliwe ze względu na jego obecną sytuację osobistą i majątkową.

Nie stwierdzając innych nieprawidłowości w zakresie orzeczonej kary (zgodnie z art. 447§2 k.p.k. apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych), należało orzec, jak w pkt. II sentencji niniejszego wyroku.

Na podstawie art. 624§1 k.p.k. Sąd Okręgowy zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, kierując się sytuacją materialną oskarżonego (nie pracuje, nie posiada majątku, nie posiada wyuczonego zawodu, postaje na utrzymaniu rodziców).