Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Piotr Górecki /spr./
Sędziowie:	SA Jerzy Geisler SA Mariola Głowacka
Protokolant:	sekr.sądowy Kinga Kwiatkowska

po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2013 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. P., M. W.

i A. S.

przeciwko E. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powódek i pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 6 lutego 2013 r., sygn. akt XII C 732/10

1/ oddala apelacje stron,

2/ znosi między stronami koszty postępowania odwoławczego.

M. Głowacka P. Górecki J. Geisler

Sygn.akt I ACa 365/13

UZASADNIENIE

Powódki A. P., M. W. i A. S. wniosły o zasądzenie od pozwanego E. S. na rzecz każdej z powódek kwoty po 107.833,33 zł z ustawowymi odsetkami: od kwoty 3.250 zł od dnia 13 marca 2009 r. do dnia zapłaty, od kwoty 104.583,33zł od dnia 9 maja 2009 r. do dnia zapłaty, wraz z kosztami postępowania.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 6 lutego 2013 r.

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki A. P. kwotę 71.584,05 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 9 maja 2009 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki M. W. kwotę 71.584,05 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 9 maja 2009 r. do dnia zapłaty;

3.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki A. S. kwotę 71.584,05 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 9 maja 2009 r. do dnia zapłaty;

i oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt.4) oraz kosztami procesu obciążył strony stosunkowo w pkt.5 (sygn.akt XII C 732/10).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujace ustalenia faktyczne.

W dniu 23 grudnia 2008 r. pomiędzy pozwanym E. S. (dalej: Zamawiający) a firmą (...), W., S.” Spółką cywilną z siedzibą we W. (dalej: Wykonawca) została zawarta umowa, na podstawie której Wykonawca w ramach prowadzonej działalności zobowiązał się do wykonania prac wykończeniowych polegających na aranżacji 54 lokali znajdujących się w budynku przy ul. (...) w P., obręb N., usytuowanym na działce nr (...), według projektu i specyfikacji stanowiącej załącznik nr 1 do umowy.

W szczególności do zakresu prac wchodziło: malowanie ścian i sufitów, ułożenie płytek ceramicznych ściennych (łazienki) oraz podłogowych (łazienki, przedpokoje, kuchnie lub aneksy kuchenne), ułożenie okładzin podłogowych z drewna w pokojach, montaż karniszy nad oknami, montaż stolarki drzwiowej drewnianej, dostarczenie wszelkich potrzebnych materiałów, montaż szafy wnękowej, montaż mebli kuchennych z blatami kamiennymi wraz ze sprzętem AGD, montaż „białego montażu” w łazienkach w zależności od najwygodniejszego zastosowania wanna, wanna narożnikowa, brodzik z kabiną natryskową (§ 1 pkt 1).

Lokale zostały udostępnione Wykonawcy w stanie surowym (§ 1 pkt 2). Strony dopuściły zastosowanie materiałów i urządzeń innych niż określone w załączniku nr 1 do niniejszej umowy pod warunkiem zastosowania materiałów i urządzeń o nie gorszych parametrach technicznych (§ 1 pkt 3). Strony ustaliły, że zastosowanie materiałów i urządzeń wg pkt.3 nie ma wpływu na wysokość wynagrodzenia przysługującego Wykonawcy (§ 1 pkt 4). Wykonawca oświadczył, że wykonawca bądź jego podwykonawcy posiadają niezbędne umiejętności, wiedzę, środki, sprzęt i doświadczenie do wykonania prac będących przedmiotem umowy i zobowiązuje się je wykonać z należytą starannością oraz aktualnym poziomem wiedzy i techniki (§1 pkt 5).

Termin rozpoczęcia przez Wykonawcę robót strony ustaliły na 23 grudnia 2008 r. Wykonawca zobowiązał się zakończyć roboty objęte niniejszą umową do dnia 15 marca 2009 r. Wykonawca zastrzegł sobie krótszy termin realizacji zlecenia (§ 2 pkt 1). Termin określony w ustępie powyżej zgodnie z ustaleniami strony mógł ulec przedłużeniu wskutek działania siły wyższej, działań organów władzy lub wskutek opóźnień dostaw materiałów niezawinionych przez Wykonawcę (§ 2 pkt 2). Strony ustaliły, że w przypadku stwierdzenia przez Zamawiającego wady (lub innej nieprawidłowości wykonania umowy), strony podpiszą protokół warunkowego odbioru prac, zawierający opis wady (nieprawidłowości). Wykonawca zobowiązał się usunąć wadę w terminie wyznaczonym przez Zamawiającego - jednak nie później niż 14 (czternaście) od podpisania protokołu warunkowego odbioru. Termin ten miał zostać utrwalony w protokole warunkowego odbioru (§2 pkt 4). Wykonawca zobowiązał się wykonać umowę samodzielnie lub za pomocą osób przez siebie wskazanych, gwarantujących należyte wykonanie umowy (§2 pkt 5). Wykonawca zobowiązał się zapewnić zgodność wykonania prac z obowiązującymi przepisami prawa i Polskimi Normami (§ 2 pkt 6). Wykonawca przyjął odpowiedzialność za wszelkie szkody powstałe podczas realizacji przedmiotu niniejszej umowy, spowodowane przez niego albo osoby wprowadzone przezeń do budynku, w którym wykonywane będą prace aranżacyjne (§2 pkt 7).

Za wykonanie przedmiotu umowy strony określiły wynagrodzenie w wysokości łącznej 2.749.940,00 zł brutto, z czego za przedmiot umowy określony w § 1 pkt 1 tj. malowanie ścian i sufitów, ułożenie płytek ceramicznych ściennych (łazienki) oraz podłogowych (łazienki, przedpokoje, kuchnie lub aneksy kuchenne), ułożenie okładzin podłogowych z drewna w pokojach, montaż karniszy nad oknami, montaż stolarki drzwiowej drewnianej, dostarczenie wszelkich potrzebnych materiałów, wynagrodzenie w wysokości 1.761.740,00 zł brutto (z VAT 7%) oraz za przedmiot umowy określony w § 1 pkt 1 tj. montaż szafy wnękowej, montaż mebli kuchennych z blatami kamiennymi wraz ze sprzętem AGD, montaż „białego montażu” w łazienkach w zależności od najwygodniejszego zastosowania wanna, wanna narożnikowa, brodzik z kabiną natryskową, wynagrodzenie w wysokości 988.200,00zł brutto (z VAT 22%) (§ 3 pkt 1).

Strony ustaliły następujące terminy i kwoty płatności: kwota 1.494.940,00 zł do 23.12.2008 r., kwota 313.750,00 zł do 12.01.2009 r., kwota 313.750,00 zł do 12.02.2009 r., kwota 313.750,00 zł do 12.03.2009 r., kwota 313.750,00 zł w terminie 14 dni od dnia przyjęcia prac od Wykonawcy (§ 3 pkt 2). Zamawiający zastrzegł sobie prawo wstrzymania wypłaty transz w przypadku opóźnienia robót (§ 3 pkt 3). Strony ustaliły, że wynagrodzenie ma charakter ryczałtowy. Wykonawca oświadczył, że zapoznał się z lokalem oraz uzyskał niezbędne informacje potrzebne do określenia zakresu wykonywanych prac i ich kosztów (w tym zakupu materiałów i urządzeń). W przypadku potrzeby przeprowadzenia dodatkowych prac, których Wykonawca nie przewidział, nie będzie przysługiwało mu dodatkowe wynagrodzenie. Roboty dodatkowe nie ujęte w projekcie zlecone przez Zamawiającego miały zostać wycenione odrębnie (§ 3 pkt 5).

Strony ustaliły, że Zamawiającemu przysługuje prawo zatrzymania 5% kwoty brutto każdej faktury tytułem kaucji gwarancyjnej. Kwoty zatrzymane zostaną wypłacone Wykonawcy, po potraceniu wszelkich wymaganych należności, w terminie 3 miesięcy od dnia zakończenia robót (§ 3 pkt 7).

Strony ustaliły, że materiały potrzebne do wykonania umowy dostarczy Wykonawca zgodnie z projektem wykonawczym stanowiącym załącznik do umowy (§ 4 pkt 1). Jeżeli materiał wskazany w projekcie nie będzie nadawał się do prawidłowego wykonania umowy albo, jeżeli zajdą inne okoliczności, które mogą przeszkodzić w wykonaniu umowy Wykonawca zobowiązał się niezwłocznie zawiadomić o tym Zamawiającego (§ 4 pkt 2). Wykonawca zobowiązał się udzielić 12 miesięcznej gwarancji na wykonane prace (§ 4 pkt 3).

Za zwłokę Wykonawcy w wykonaniu prac w lokalach strony ustaliły karę umowną w wysokości 0,2% kwoty wynagrodzenia za opóźnione prace za każdy dzień zwłoki lecz nie więcej niż 5% wartości umowy (§ 6 ust 1). Strony przewidziały, że Zamawiający może żądać odszkodowania przewyższającego wysokość kar umownych (§ 6 pkt 2). Wykonawca miał prawo zaprzestać realizacji niniejszej umowy w przypadku: nieuzasadnionego opóźnienia wpływów pieniężnych od Zamawiającego na konto Wykonawcy i braku takiego wpływu pomimo ponownego wezwania do zapłaty, braku możliwości realizacji zlecenia ze strony Zamawiającego (§ 6 pkt 4).

Zgodnie z załącznikiem nr 1 do ww. umowy sprzęt AGD w kuchni miał być firmy (...) bądź firmy (...) (piekarnik elektryczny+płyta grzewcza, chłodziarka, okap kuchenny) oraz firmy (...) (pralka, zmywarka), miski ustępowe i sedesowe oraz szafka z umywalką miały być firmy (...), szafy miały być 3 drzwiowe z półką pcv B. firmy (...), podłogi drewniany miały być firmy (...) (...), a w kuchniach miały być blaty kamienne.

W dniu 24 kwietnia 2009 r. przedstawiciele Wykonawcy i Zamawiającego przy udziale przedstawicieli firmy (...) Sp. z o.o. w P., podpisali protokół odbioru wykończenia i wyposażenia lokali mieszkalnych objętych przedmiotem umowy z dnia 23 grudnia 2008 r., w którym wskazano, że roboty zostały zakończone według zgłoszenia w dniu 3 kwietnia 2009 r. tj. z 18-dniowym opóźnieniem.

W protokole stwierdzono wystąpienie następujących wad i usterek :

- konieczne poprawki malarskie w znacznej części ok. 40% lokali (zacieki, plamy wykonane innym kolorem, niedokończone szlifowania, przebarwienia, uszkodzenia ok. 3-4 mm, „głowy” łazienek wymagają malowania w 80% - szczegółowe wskazanie usterek malarskich zostało określone w załącznikach nr 1-54);

- do sprawdzenia i regulacji wszystkie drzwi drewniane w lokalach, część wypatrzona, spękana, z odstającymi drzazgami;

- brak odbojników we wszystkich pomieszczeniach;

- do uzupełnienia koliste wykończenia otworów nawiewno - wywiewnych drzwi łazienkowych;

- brak C.W.U. w lokalach;

- brak możliwości wejścia do lokali (...) ;

- wyposażenie lokali mieszkalnych w zakresie sprzętu AGD odbiega od umownego. Na wyposażeniu znajdują się: lodówka firmy (...), piekarnik firmy (...), zmywarka firmy H.-A., pochłaniacz firmy A.;

- brak pralek we wszystkich lokalach;

- brak półki pod lustrem w łazience we wszystkich lokalach;

- do przemontowania drzwi lodówek - w znacznej części lokali brak możliwości otwarcia z uwagi na grubość drzwi i ustawienie przy ścianie;

- doczyścić ramy okienne w lokalach i w częściach wspólnych (zaprawa, farba) – okna nieprzygotowane do odbioru;

- 60% baterii zlewozmywakowych jest ruchoma;

- brak rozet przy grzejnikach łazienkowych;

- niewłaściwy montaż szaf w 40% lokali: nie można w pełni domknąć drzwi, drzwi dolegają do ściany na dole, a u góry odchylenie - powstaje szczelina 2-3 cm;

- brak zatyczek do otworu przelewowego we wszystkich umywalkach;

- uzupełnienie i wymiana płytek ściennych i/lub podłogowych w łazienkach według wykazu szczegółowego z załączników nr 1-54;

- do uzupełnienia szczeliny między futryną drzwiowa a ścianą w łazienkach na wysokości powyżej płytek;

- zgodnie z umową podłogi w pokojach winny być drewniane ((...) (...)), zastosowano panele podłogowe klejone w kolorach buk, świerk, sosna, jabłoń.

Szczegółowe zestawienie wszystkich wad i usterek w poszczególnych lokalach zostały spisane w protokołach odbioru lokali nr (...) stanowiącymi załącznik do ww. protokołu z dnia 24.04.2009 r.

Powyższe wady i usterki Wykonawca zobowiązał się usunąć w nieprzekraczalnym terminie do dnia 31 maja 2009 r.

Do dnia 31 maja 2009 r., ani do chwili obecnej nie zostały usunięte przez Wykonawcę następujące wady:

 ślady po zacieku związane z malowaniem ścian i sufitów, wyprawki malarskie (lokal nr (...));

 brak zestawu łazienkowego (lokal nr (...));

 ściany lub/i sufit do ponownego szlifowania/wyrównania lub/ i malowania lub/i przemalowania (lokal nr (...));

 malowanie całego pomieszczenia/czeń (lok nr (...));

 czoło balkonu nie wykończone – do wyrównania i przemalowania (lokal nr (...));

 do uzupełnienia szczelina między futryną a ścianą na wysokości powyżej płytek (lokal nr (...));

 brak półki pod lustrem (lokal nr (...));

 ostra krawędź płytek (lokal nr (...));

 brak estetyki przy zaworze pralki, widoczna dziura (lokal nr (...));

 brak gładzi na ścianie (lokal nr (...));

 podczas otwierania zmywarki coś szoruje, ociera się (lokal nr (...));

 do wymiany płytka/i, do poprawy ułożenie płytek (lokal nr (...));

 do poprawy fugowanie płytek przy ścianie (lokal nr (...));

 nieprawidłowe wykonanie cokołów balkonu, nieestetyczne położenie płytek, brak fugowania (lokal nr (...));

 brak maskownic ościennych na balkonie (lokal nr (...));

 nieoczyszczone ościeżnice po farbie (lokal nr (...));

 ślady widoczne po wyprawkach malarskich (lokal nr (...));

 płytka do wstawienia w cokół pod balkon (lokal nr (...));

 brak estetyki/wykończenia przy kratkach wentylacyjnych (lokal nr (...));

 zacina się spłuczka toalety (lokal nr (...));

 do poprawy wykończenie płytek przy ościeżnicy (lokal nr (...));

 brak pionu przy ościeżnicy (lokal nr (...));

 do wykończenia ościeże w poziomie (lokal nr (...));

 brak szafy komandor –znajduje się mała szafka z wieszakami (lokal nr (...));

 nieestetyczne wykończenie drzwi wejściowych (lokal nr (...));

 uszkodzona szafka wisząca przy haczyku (lokal nr (...));

 do poprawy estetyka ściany nad lustrem (lokal nr (...));

 ruchoma ościeżnica drzwi (lokal nr (...));

 zadry i drzazgi na krawędziach słupków ościeżnicy (lokal nr (...));

 brak możliwości otwarcia drzwi lodówki – do przełożenia drzwi (lokal nr (...));

 brak pralki (lokal nr (...));

 parapety wewnętrzne zabrudzone farbą (lokal nr (...));

 niedokończone sprzątanie lokalu (lokal nr (...));

 brak wykończenia okładzin podłogowych (lokal nr (...));

 do poprawy wykończenie odpływu/ujścia pralki (lokal nr (...));

 nieprawidłowe mocowanie szafki wiszącej obok lodówki, jest szczelina (lokal nr (...));

 uszkodzenie ramy okiennej na dole (balkon), zabrudzenie fugą (lokal nr (...));

 do uzupełnienia/montaż maskownica, szczelina między szafą a ścianą (lokal nr (...));

 niewłaściwe ułożenie okładzin podłogowych, inne okładziny w różnych pomieszczeniach tego samego lokalu (lokal nr (...));

 prawdopodobne uszkodzenie WC (lokal nr (...));

 brak zaślepek nawiewnych w drzwiach łazienkowych lub do uzupełnienia (lokal nr (...));

 zdemontowana toaleta (lokal nr (...));

 brak zatyczek do otworu przelewowego we wszystkich umywalkach (lokal nr (...));

 montaż karniszy nad oknami –różna kolorystyka (lokal nr (...));

 brak wykończenia szafki kuchennej przy parapecie (lokal nr (...));

 uszkodzone drzwi-do wymiany (lokal nr (...));

 niefunkcjonalne rozwiązanie mebli kuchennych (lokal nr (...)).

Nadto Wykonawca do dnia dzisiejszego nie usunął wad i usterek, których naprawienie było niemożliwe ze względu na wadliwie wykonane prace poprzedzających prace Wykonawcy, o czym Wykonawca obowiązany był zgodnie z umową poinformować Zamawiającego i tego nie uczynił. Są to wady: zbyt wysokie położenie płytek na balkonie, co może grozić zaciekaniem lokalu; odwodnienia okien znajdują się pod poziomem posadzki; niewłaściwe ułożenie płytek na balkonie w zakresie kąta nachylenia, które przy klasie zastosowanych płytek nie gwarantuje zabezpieczenia przed poślizgiem; zamontowanie WC zbyt blisko ściany; nierówności na ścianie i suficie wymagające wyrównania, szlifowania i malowania.

Wykonawca w trakcie realizacji umowy nie zgłaszał zamawiającemu zastrzeżeń co do opóźnień w zapłacie wynagrodzenia. Wykonawca nie zgłaszał, że z uwagi na opóźnienie w płatnościach niemożliwe jest terminowe wykonanie przedmiotu umowy.

Z uwagi na ryczałtowe określenie wysokości wynagrodzenia należnego Wykonawcy w umowie z dnia 23 grudnia 2008 r. i brak szczegółowego kosztorysu poszczególnych prac, nie jest możliwe wyliczenie o jaką kwotę winno ulec obniżeniu wynagrodzenie Wykonawcy w związku z wadliwie wykonanymi pracami dotyczącymi aranżacji 54 lokali w budynku przy ul. (...) w P..

Zamawiającemu względem Wykonawcy zgodnie z § 6 ust 1 umowy z dnia 23.12.2008r. przysługuje kara umowna za późnienie w wykonaniu przedmiotu umowy w wysokości 98.997,84 zł brutto tj. za 18 dni opóźnienia w wykonaniu prac.

Wykonawcy przysługuje wynagrodzenie w wysokości 214.752,16 zł.

Dnia 3 października 2007 r. powódki A. P., M. W. i A. S. zawiązały spółkę (...), W., S.” spółkę cywilną z siedzibą we W., w której każda z powódek miała równy udział. Dnia 24 czerwca 2010 r. powódki A. P., M. W. i A. S. wspólniczki spółki (...), W., S.” s.c. z siedzibą we W. podjęły uchwałę nr 1 o rozwiązaniu spółki z dniem 30 czerwca 2010 r.

W piśmie z dnia 2 czerwca 2009 r. doręczonym Wykonawcy dnia 8 czerwca 2009 r., Zamawiający naliczył wykonawcy na podstawie § 6 pkt 1 przedmiotowej umowy karę umowną za opóźnienie w wykonaniu prac w wysokości 137.497,00 zł, którą potrącił z ostatniej transzy wynagrodzenia należnego Wykonawcy.

Wezwaniem z dnia 22 czerwca 2009 r. doręczonym dnia 29 czerwca 2009 r., Wykonawca wezwał Zamawiającego do zapłaty kwoty 323.500,00 zł w terminie 3 dni od otrzymania wezwania, za prace wykończeniowe 54 lokali na podstawie umowy z 23 grudnia 2008 r.

Zamawiający do dnia dzisiejszego nie wypłacił Wykonawcy ostatniej transzy wynagrodzenia w kwocie 313.750 zł.

Wyrok Sądu Okręgowego apelacjami zaskarżyły obie strony.

Powódki M. W. i A. S. zaskarżyły wyrok Sądu Okręgowego w części tj. w zakresie jego pkt. 4 i 5.

Podniosły następujące zarzuty:

I.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I instancji z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegającą na :

1. pominięciu przez Sąd Okręgowy w poczynionych ustaleniach, że pozwany wielokrotnie opóźniał się w płatnościach na rzecz powódek (…),

2. ustaleniu, że powódki w trakcie realizacji umowy nie zgłaszały zamawiającemu zastrzeżeń co do opóźnień w zapłacie wynagrodzenia, a także że wykonawca nie zgłaszał, że z uwagi na opóźnienie w płatnościach niemożliwe jest terminowe wykonanie umowy (…),

3. ustaleniu przez Sąd Okręgowy, że powódki w okresie od 15 marca 2009 r., tj. od dnia umownego terminu zakończenia prac, do dnia 03 kwietnia 2009 r., tj. do dnia zakończenia robót, pozostawały w opóźnieniu co do całości prac objętych umową (…),

II. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a polegające

na:

1. naruszeniu art. 233 § l k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd Okręgowy zasady swobodnej oceny dowodów, poprzez przyjęcie, że powódki nie udowodniły, iż opóźnienie w wykonaniu umowy w wymiarze 18 dni wniknęło z okoliczności zawinionych ze strony pozwanego (…),

2. naruszeniu art. 233 § l k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd Okręgowy zasady swobodnej oceny dowodów, polegającym na tym, że na podstawie opinii biegłych Sąd przyjął, że kara umowna za opóźnienie, o której mowa w § 6 ust. l umowy powinna być liczona od całej wartości umowy, gdy tymczasem z opinii biegłych wprost wynika (s. 85 opinii), że „zdaniem biegłych, każda w ten sposób określona wartość nie będzie oddawała faktycznej (uwzględniającej wartość prac wykonanych, niewłaściwie wykonanych lub niewykonanych) wartości kary umownej jaką należałoby w tej sytuacji zapłacić.” (…),

3. naruszeniu art. 233 § l k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd Okręgowy zasady swobodnej oceny dowodów, poprzez przyjęcie, że powódki nie wykazały zasadności roszczenia w kwocie 9.750 zł (tj. 3.250 zł na rzecz każdej z powódek) z odsetkami od dnia 13 marca 2009 r., gdy tymczasem powódki wykazały, że zgodnie z umową do dnia 12 marca 2009 r. pozwany powinien zapłacić wykonawcy łącznie 2.749.940,00 zł (…),

III. rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 65 k.c. polegające na błędnej wykładni § 6 ust. l umowy z dnia 23 grudnia 2008 r. poprzez przyjęcie rozumienia ww. zapisu umowy, w taki sposób, że ponieważ strony zawarły umowę tzw. „ryczałtową", dla stron, a zwłaszcza dla pozwanego istotne było wykonanie całości robót objętych umową, a przynajmniej każdego z etapów jako całości (…).

W oparciu o te zarzuty skarżące domagały się zmiany wyroku Sądu I Instancji w zaskarżonej części i uwzględnienia powództwa w całości.

Żądaniem ewentualnym było uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Powódka A. P. zaskarżyła wyrok Sądu I instancji, co do punktu 1 w części oddalającej powództwo ponad kwotę 71.584,05 zł, co do punktu 4 w zakresie w jakim Sąd oddalił powództwo, z wyłączeniem 3.250 zł, co do której powódka nie kwestionuje oddalenia powództwa i co do punktu 5 w zakresie odnoszącym się do powódki A. P..

Skarżąca podniosła następujące zarzuty:

1. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść wydanego orzeczenia, tj. art. 233 § l k.p.c., poprzez wykroczenie poza zasadę swobodnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, polegające na niezgodnym z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego uznaniu, iż z opinii biegłych K. R. de T. i M. M. oraz z treści protokołu końcowego odbioru prac z dnia 24 kwietnia 2009 roku wynika, iż opóźnieniu uległo wykonanie wszystkich prac będących przedmiotem umowy z dnia 23 grudnia 2008 roku,

a w konsekwencji

2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na bezzasadnym uznaniu, że opóźnienie w wykonaniu prac dotyczyło wszystkich prac objętych umową z dnia 23 grudnia 2008 roku, co w konsekwencji spowodowało nieprawidłowe obliczenie kary umownej za zwłokę w wykonaniu prac objętych zakresem przedmiotowym umowy z dnia 23 grudnia 2008 roku od wysokości całości wynagrodzenia należnego powódkom za wykonanie tych prac.

W oparciu o powyższe powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 104.583,33 zł oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu całości kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem I instancji.

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w części, w której sąd I instancji uwzględnił powództwo i obciążył pozwanego kosztami postępowania, tj. w zakresie punktów 1,2,3 oraz 5 litera a), b) i c).

Pozwany podniósł następujące zarzuty:

1) naruszenie prawa procesowego, tj. przepisu art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i w konsekwencji sprzeczność istotnych ustaleń sądu z materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, że opinia biegłych nie daje podstaw do oszacowania kwoty, o jaką powinno zostać obniżone wynagrodzenie należne powódkom z tytułu umowy o dzieło,

2) naruszenie prawa procesowego, tj. przepisu art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i w konsekwencji sprzeczność istotnych ustaleń sądu z materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, iż opóźnienie w wykonaniu dzieła wyniosło jedynie 18 dni i tylko za taki okres pozwanemu należy się kara umowna,

3) naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 637 § 2 k.c. polegające na odmowie obniżenia wynagrodzenia z umowy o dzieło (…).

Skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację powódek wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Powódki w odpowiedzi na apelację pozwanego wniosły o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelacje stron okazały się bezzasadne. Sąd odwoławczy podziela ustalenia faktyczne sądu I instancji i tym samym przyjmuje je za własne.

Co do apelacji powódek.

Wstępnie stwierdzić należy, że zarzuty obu apelacji skarżących okazały się zbliżone. Generalnie skarżące twierdziły, że Sąd I instancji błędnie przyjął, że powódki ponoszą winę za 18 dni opóźnienia w wykonaniu umowy. Ponadto powódki kwestionowały wysokość kary umownej z tytułu opóźnienia i nieprawidłowe ustalenia kwoty kary umownej jako 0,2 % całkowitej wartości umowy. Zdaniem powódek nieprawidłowe było również ustalenie Sądu Okręgowego dotyczące przyjęcia opóźnienia wszystkich prac objętych umową stron z dnia 23 grudnia 2008 r.

Zarzuty skarżących były nietrafne jako takie nie mogły zostać uwzględnione.

Po pierwsze przypomnieć wypada, że w dniu 24 kwietnia 2009 r. strony podpisały protokół odbioru wykończenia i wyposażenia lokali mieszkalnych objętych przedmiotem umowy z dnia 23 grudnia 2008 r. w którym wskazały, że „roboty zostały wykonane z 18 – dniowym opóźnieniem”. Powódki nie zdołały wykazać, że opóźnienie to wynikało z winy pozwanego. Twierdzenia powódek, że opóźnienie to było wynikiem zwłoki pozwanego w regulowaniu poszczególnych transz wynagrodzenie, nie zasługiwały na podzielenie. Podkreślenia wymaga, że powódki w toku wykonywania prac wykończeniowych nie podnosiły kwestii ewentualnych opóźnień w płatnościach. Prace były wykonywane. W tym miejscu godzi się zauważyć, wykonawca miał prawo zaprzestać realizacji niniejszej umowy w przypadku: nieuzasadnionego opóźnienia wpływów pieniężnych od zamawiającego na konto wykonawcy i braku takiego wpływu pomimo ponownego wezwania do zapłaty (§ 6 pkt 4). Skarżące nie wykazały też, że brak środków finansowych wpłynął na niemożność zakupu towarów i miał wpływ na opóźnienie. Nie budzi wątpliwości, że do opóźnień w płatnościach transz dochodziło. Powódki nie wykazały, że powyższe miało bezpośrednie przełożenie na tempo robót i ich zakres. Gołosłowne pozostawały twierdzenia skarżących jakoby „powódki posiadały przez trzy tygodnie znacznie ograniczone możliwości organizowania materiałów na budowę oraz nie mogły zacząć prac w pełnym planowanym wymiarze” (k.1153). Opóźnienie w zakończeniu robót dotyczyło całości prac, bowiem specyfika inwestycji wymagała traktowania wszystkich wykonywanych prac, jako całości. Na wykończenie lokalu składa się szereg prac, które łącznie zmierzają do tego samego celu. W przypadku gdy cel nie został osiągnięty nie można mówić o wykonaniu umowy. Opóźnienie w wykonaniu jakichkolwiek elementów wykończenia lokali oznacza opóźnienie w wykonaniu całej umowy, bowiem nie może nastąpić osiągniecie zamierzonego przez strony rezultatu, a łącząca strony umowa o dzieło jest umową rezultatu. Oczywistym jest, że roboty wykończeniowe nie zostały wykonane w ustalonym terminie. Roboty powódek sprowadzały się bowiem do wykończenia „pod klucz” 54 lokali mieszkalnych. Co istotne w protokole obioru i wykończenia strony nie zawarły informacji, że opóźnienie dotyczy jakiś szczegółowo określonych prac.

Z tych też względów zarzut sprzeczności ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodnym, jak również naruszenia art. 233 k.p.c. nie mógł się ostać.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut rażącego naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 65 k.c. polegający na błędnej wykładni § 6 ust. l umowy z dnia 23 grudnia 2008 r. dotyczącego kary umownej. Zarzut ten w istocie po raz kolejny zmierza do podważenia zasadności rozstrzygnięcia Sądu w zakresie kary umownej. Zdaniem skarżących istotne jest, jakie prace nie zostały wykonane i jakich pracy dotyczyło 18 – dniowe opóźnienie. Jak już wyżej wskazano nie ma to większego znaczenia, bowiem umowa o dzieło jako umowa rezultatu dotyczy finalnego i końcowego wykonania umowy. W rozpoznawanej sprawie z wykonaniem umowy wiązała się możliwość zasiedlenia lokali. Chodziło zatem o przeprowadzenie w zasadzie wszystkich prac wykończeniowych w taki sposób, który pozwolił na wydanie lokalu najemcy, czy też kupującemu. Z zaakceptowanego przez obie strony protokołu odbioru wynikało, że prace zostały wykonane z 18 – dniowym opóźnieniem. Z tego względu także i ten zarzut okazał się chybiony.

Co do zgłoszonego na rozprawie apelacyjnej zarzutu miarkowania kary umownej.

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Kara umowna jest zatem dodatkowym zastrzeżeniem umownym, mającym na celu wzmocnienie skuteczności więzi powstałej między stronami w wyniku zawartej przez nie umowy i służy realnemu wykonaniu zobowiązania, a także zdyscyplinowaniu stron.

Zdaniem Sadu odwoławczego w okolicznościach sprawy ustaloną przez Sąd karę umowną nie sposób uznać za rażąco wygórowaną. Z § 6 umowy stron wynikało, że za zwłokę wykonawcy w wykonaniu prac w lokalach strony ustalają karę umowną w wysokości 0,2 % kwoty wynagrodzenia za opóźnione prace na każdy dzień zwłoki, lecz nie więcej niż 5% wartości umowy. Ustalona przez strony suma wynagrodzenia opiewała na kwotę 2.749.940 zł, a zatem wysokość kary umownej wyniosła 98.997,84 zł i nie przekraczał 5% wartości umowy. Nie można też zupełnie pominąć i tego, że w istocie zakres usterek w wykonanych robotach wykończeniowych był znaczny.

Co do apelacji pozwanego.

Nie był zasadny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Naruszenie tego przepisu pozwany wiązał z dokonaną przez Sąd Okręgowy oceną wniosków z opinii biegłych i niemożnością ustalenia na jej podstawie kwoty, o jaką winno być obniżone wynagrodzenie należne powódkom z uwagi na wady. Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że biegłe sądowe w treści opinii, nie wskazały kwoty o jaką miałoby ulec obniżeniu wynagrodzenie. Jak wynika z opinii biegłych (k.985) nie jest możliwe ustalenie wartości kwotowej tych wad. Również sam pozwany, nie wykazał o jaką kwotę zasadnym byłoby obniżenie wynagrodzenia. To na pozwanym ciążył ten obowiązek zgodnie z art. 6 k.c. Pozwany nie wykazał zakresu wad, kosztów ich usunięcia oraz stosunku wartości dzieła z wadami do wartości tego dzieła po ich usunięciu. Pozwany nie przedłożył żadnego wyliczenia w oparciu, o które można by ustalić o jaką kwotę winno ulec obniżeniu wynagrodzenie.

Nie można także uwzględnić zarzutu pozwanego dotyczącego naruszenie prawa procesowego, tj. przepisu art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i w konsekwencji sprzeczności istotnych ustaleń sądu z materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, iż opóźnienie w wykonaniu dzieła wyniosło jedynie 18 dni i tylko za taki okres pozwanemu należy się kara umowna. Ustalając okres opóźnienia Sąd Okręgowy oparł się na sporządzonym przez strony protokole odbioru z dnia 24 kwietnia 2009 r. Dokonał tym samym prawidłowej wykładni tego protokołu przyjmując, że skoro strony nie przewidziały podpisania protokołu końcowego to uznać należy, że w/w protokół potwierdza zakończenie prac w dniu 3 kwietnia 2009 r. Co prawda protokół ten zawiera spis wad i usterek, ale nie są one tego rodzaju, aby można było przyjąć, że przedmiot umowy nie został wykonany. Dotyczą w zasadzie strony estetycznej wykończenia lokali. Wady te wykonawca zobowiązał się usunąć w ramach rękojmi.

Nie można także uznać zasadności zarzutu naruszenia art. 637 § 2 k.c. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu, gdy wady usunąć się nie dadzą albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; jeżeli wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. Jak już wskazano wyżej nawet biegłe sądowe z zakresie szacowania wartości nieruchomości nie były w stanie określić tych wartości. Biegły akcentowały, że „prace te zostały wykonane, ale usterkowo, a usunięcie usterek nie jest tożsame z wartością rynkową wykonania prac od początku do końca” (k.986). Powyższe powoduje - jak stwierdziły biegłe sądowe - że „każda w ten sposób określona wartość nie będzie oddawała faktycznej (uwzględniającej wartości prac wykonanych, niewłaściwie wykonanych lub niewykonanych) wartości kary umownej (…)”. Pozwany nie kwestionował opinii biegłych, ani nie wnosił o sporządzenie kolejnej opinii. Jak wskazuje się w piśmiennictwie „odpowiednie” obniżenie wynagrodzenia nie może być utożsamiane z dowolnym uznaniem wynagrodzenia o daną wysokość. Konieczne jest bowiem porównanie wartości działa obarczonego wadami z wartością dzieła, jakiego ze względu na treść umowy zamawiający miał prawo oczekiwać (P. Zagrobelny, Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2012, Legalis). Zauważyć też należy, iż z uwagi na ryczałtowe określenie wysokości wynagrodzenia w umowie z dnia 23 grudnia 2008 r. brak jest szczegółowego kosztorysu wykonania poszczególnych prac, a tym samym dokonanie wyliczenia o jaką kwotę winno ulec obniżeniu wynagrodzenie pozwanego. Podniesione w apelacji przez pozwanego twierdzenie, że wynagrodzenie powinno być obniżone o „co najmniej 5 %” uznać należało za gołosłowne. Argumentacja pozwanego zasadzała się jedynie na niepopartym żadnymi dowodami twierdzeniu, że „taka wartości odpowiada różnicy dzieła wolnego od wad i dzieła rzeczywiście wykonanego”. Wiązanie procentowego obniżenia wynagrodzenie z ustaloną w umowie stron na 5 % kaucją gwarancyjną uznać trzeba za nieporozumienie. Jak wynika z ustaleń umowy warunkiem zatrzymania przez pozwanego środków stanowiących kaucję gwarancyjną, dotyczyła sytuacji, gdyby pozwany dokonał przed upływem terminu do jej zwrotu potrącenia wierzytelności powódek o zwrot kaucji gwarancyjnej z wymagalnymi wierzytelnościami pozwanego. Do takiego zdarzenia w rozpoznawanej sprawie nie doszło. Z samego tylko faktu ustalenia kaucji gwarancyjnej na poziomie 5 % kwoty brutto każdej z faktur nie można wyprowadzać wniosku, że wynagrodzenie powódek winno być obniżone o 5 %.

Z przedstawionych względów Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

Na podstawie art. 100 k.p.c Sąd odwoławczy zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

J. Geisler P. Górecki M. Głowacka