Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2015 r.

Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej, Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR Jarosław Dłużniewski

Protokolant: st. sek. sąd. K. B.

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2015 roku w Ostrowi Mazowieckiej

sprawy z powództwa (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w K.

przeciwko M. T.

o zapłatę

1.  Oddala powództwo.

2.  Zasądza od powoda (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w K. na rzecz pozwanej M. T. kwotę 1200 złotych tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu na rzecz pozwanej przez radcę prawnego D. P..

3.  Nakazuje pobrać od powoda (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w K. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 369 złotych tytułem nieuiszczonych wydatków postępowania.

Sygn. akt I C 109/14

UZASADNIENIE

Strona powodowa H. I Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w K. reprezentowany przez pełnomocnika kwalifikowanego wnosił w pozwie z dnia 7 lutego 2014 roku o zasądzenie od pozwanej M. T. kwoty 5857,88 złotych, w tym od kwoty 3237,17 złotych z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od dnia 29 lipca 2007 roku do dnia zapłaty (k.20). W uzasadnieniu pozwu wskazywano, iż strona powodowa nabyła od Euro Banku wierzytelność, która to przysługiwała jemu względem pozwanej M. T. z umowy kredytu.

Pozwana M. T. w sprzeciwie (k.8) od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy Lublin – Zachód z dnia 21 października 2013 roku (k.5) wyjaśniła, iż zadłużenie nie powstało z jej winy, ponieważ kredyt wzięła na potrzeby bliskich jej osób i ostatecznie została ona przez nie oszukana. W chwili obecnej nie jest w stanie spłacić zadłużenia, bo utrzymuje się z niskiej emerytury. Jednocześnie wobec pozwanej jest prowadzone postępowanie egzekucyjne na podstawie innych tytułów. Ustanowiony dla pozwanej pełnomocnik z urzędu w toku postępowania podnosił, iż pozwana jest osobą o obniżonej sprawności intelektualnej i nie była świadoma zaciąganych przez siebie zobowiązań. Wobec powyższego wywodził, iż umowa zawarta przez pozwaną jest nieważna (art. 82 k.c.) i z tego powodu powództwo powinno podlegać oddaleniu (k.59).

Sąd ustalił, co następuje:

W sprawie bezspornym było, iż pozwana M. T. w dniu 19 kwietnia 2009 roku zawarła z Euro Bankiem umowę pożyczki o numerze PG\ (...) na kwotę 4462,62 złotych (k.23-25). Z uwagi na niespłacanie rat pożyczki Euro Bank wypowiedział umowę pozwanej, a następnie wierzytelność sprzedał na rzecz powoda (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w K. w dniu 7 czerwca 2013 roku (k.26-28). Niezależnie od powyższego pozwana nie kwestionowała w sprawie wysokości zadłużenia, jakie powstało względem niej na kwotę 5823,82 złote. Na jego wysokość składały się kwoty 3237,17 złotych tytułem kapitału, 228,74 złotych odsetek umownych, kwota 1916,45 złotych tytułem odsetek karnych i 441,45 złotych kosztów i zaległych opłat (k.31).

Pozwana M. T. przed Sądem wyjaśniła, iż umowę pożyczki w Euro Banku w W. zawarła, dlatego że prosiła ją o to jej koleżanka K. M.. To ona miała wziąć pieniądze, które zostały jej wypłacone przez bank. K. M. pomimo zapewnienia, że będzie spłacać raty pożyczki – ostatecznie tego nie uczyniła (k.76-77).

Z zeznań świadków M. O. (k.109), W. T. (k.109-110) oraz E. T. (k.110) wynika, iż pozwana posiadała bardzo duże zaległości z tytułu niespłaconych pożyczek w rożnych bankach oraz instytucjach parabankowych, które to zostały przez nią zaciągnięte za namową i na potrzeby osób trzecich. Świadek M. O. zeznała, iż M. T. ma obniżoną sprawność intelektualną, zachowuje się jak dziecko, czyli działa impulsywnie, nie umie gospodarować pieniędzmi, nie ma rozeznania, co do wysokości cen, nie zna wartości pieniądza (k.109). Świadek E. T. wskazała, że pozwana potrzebuje pomocy w codziennych sprawach, trzeba jej pożyczać na chleb, ale najczęściej pomoc sąsiadów na wsi sprowadza się do przynoszenia jej jedzenia, czy ubrań. Świadek określiła M. T. jako duże dziecko.

Sporządzona opinia w sprawie przez biegłą psycholog A. B. (k. 120-121) potwierdziła, zeznania świadków, iż pozwana M. T. jest osobą niewydolną intelektualnie na poziomie pogranicza upośledzenia umysłowego. Zdaniem biegłej – u pozwanej występuje organiczne uszkodzenie mózgu, które pogłębia problem z dobrym funkcjonowaniem ogólnym. Przeważa u niej sfera emocjonalna nad wolicjonalną, pozwana nakierowana jest w swoim postępowaniu na zaspokajanie impulsów, bez przewidywania konsekwencji zachowań. Biegła zaznaczyła ponadto, iż M. T. jest osobą ufną, sugestywną, uczynną, z dobrym nastawieniem do otoczenia, łatwą do manipulacji i wykorzystania. Niezależnie od powyższego również biegła psychiatra A. L. w swojej opinii (k. 122-125) wskazała, iż pozwana w chwili zawarcia umowy pożyczki z Euro Bankiem w dniu 19 kwietnia 2009 roku znajdowała się w stanie wyłączającym świadomość albo świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.). Biegła wyjaśniła, że obniżony intelekt u M. T. spowodował, że pozwana nie była w stanie logicznie myśleć o konsekwencjach swojej decyzji, zwłaszcza odległych w czasie, działała emocjonalnie, nieracjonalnie, na swoją niekorzyść.

W ocenie Sądu sporządzone przez biegłe opinię mogą stanowić podstawę ustaleń faktycznych, iż pozwana M. T. w momencie zawierania umowy pożyczki była w stanie wyłączającym jej świadome powzięcie decyzji. Jej obniżona sprawność intelektualna, na pograniczu upośledzenia umysłowego oznaczała brak po jej stronie rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych oraz posunięć osoby trzeciej, która nakłaniała pozwaną do wzięcia pożyczki i przekazania jej później wypłaconych przez bank pieniędzy. Odnosząc się do opinii biegłych należy wskazać, iż sporządzone one zostały przez specjalistów z wieloletnim doświadczeniem w swojej specjalności, posiadających w swojej dziedzinie fachową wiedzę, a te stanowią dla Sądu gwarancję rzetelności. Z uwagi na powyższe wnioski wypływające z treści sporządzonych opinii przyjęte zostały jako wiarygodny dowód mogący stanowić podstawę ustaleń faktycznych w zakresie braku świadomości u pozwanej w momencie zawierania umowy pożyczki. Niezależnie od powyższego wzmocnieniem dla powyższych ustaleń Sądu w tym przedmiocie sąd także zeznania przesłuchanych na rozprawie świadków tj. osób, które mieszkają w ten samej miejscowości co pozwana, pomagają jej w życiu codziennym, a przez to znają mechanizm zachowań pozwanej, nieracjonalność podejmowanych przez nią decyzji.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu, ponieważ strona powodowa nadużyła swojego prawa, przez co jej działanie zostało ocenione jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nie mogło zostać uznane za wykonywanie prawa i skorzystać z ochrony.

W przedmiotowej sprawie Sąd nie miał wątpliwości, iż pozwana M. T. w chwili zawierania umowy pożyczki z Euro Bankiem była w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji. Brak świadomości charakteryzujący się niemożnością zrozumienia własnych działań u M. T. oznaczał, iż pozwana nie zdawała sobie sprawy ze znaczenia własnego postępowania, skutków umowy pożyczki, jej warunków, konsekwencji prawnych i finansowych. W świetle przepisu art. 82 Kodeksu cywilnego złożenie przez jedną ze stron czynności prawnej oświadczenia woli w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli skutkuje bezwzględną nieważnością czynności. Sankcja bezwzględnej nieważności oznacza, że czynność jest nieważna ex ante, czyli z góry, od samego początku. Pełnomocnik strony powodowej w piśmie procesowym z dnia 10 kwietnia 2015 roku (k.137) mając na uwadze nieważność umowy słusznie zauważył, iż w przedmiotowej sprawie doszło do spełnienia świadczenia pieniężnego na rzecz pozwanej w wykonaniu nieważnej czynności prawnej i tym samym za zasadne należałoby uznać roszczenie powoda o zwrot przez pozwaną świadczenia nienależnego na zasadzie art. 410 § 2 k.c., będącego szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.). Sąd co do zasady nie może zaprzeczyć wywiedzionej przez pełnomocnika powoda argumentacji, która znajduje swoje uzasadnienie prawne, iż pozwana powinna zwrócić powodowi kwotę pożyczki, która została jej udzielona w chwili zawierania umowy. W tym względzie argumentację pełnomocnika pozwanej przedstawioną w piśmie procesowym z dnia 27 kwietnia 2015 roku (k.141-143), iż pozwana nie powinna być obciążana, gdyż nie uzyskała żadnej korzyści, bo pieniądze pobrała inna osoba, a powód winien dochodzić swoich roszczeń od innej osoby, a nadto zwrócić pozwanej to, co od niej już niesłusznie wyegzekwował – należy ocenić jako bezzasadną i uznać jako realizację prawa pełnomocnika do swobody wypowiedzi i przedstawienia swoich racji w postępowaniu sądowym.

Jeśli zaś chodzi o powody, dla których Sąd oddalił powództwo, to w pierwszej kolejności należy wskazać, iż banki są instytucjami zaufania publicznego. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo bankowe (art. 2) bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Z kolei zaufanie oznacza przekonanie, że dana osoba lub instytucja nie oszuka i nie zrobi niczego złego, że jej słowa, przekazywane przez nią informacje itp. są prawdziwe oraz że posiada ona umiejętności, zdolności czy wiedzę i potrafi je odpowiednio wykorzystać. Pomijając zatem obwarowania prawno – finansowe, jakie banki muszą spełnić, aby prowadzić swoją działalność, należy uznać, iż każda osoba, która zdecyduje się zawrzeć umowę z bankiem może liczyć na jej fachowość, rzetelność, przestrzeganie obowiązującego prawa. Mając na uwadze materiał dowodowy zgromadzony w sprawie należało uznać, iż Euro Bank takim wymaganiom nie sprostał i kierując się chęcią zysku, zawarł z pozwaną tj. osobą niepełnosprawną umysłową umowę pożyczki, nie zważając na jej bezwzględną nieważność (art. 82 k.c.).

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który był by sprzeczny ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Ustawodawca w powyższym przepisie uregulował problematykę nadużycia prawa w znaczeniu podmiotowym. Istotą tego zjawiska jest to, iż określone zachowanie mieści się formalnie rzecz ujmując, w granicach przysługującego prawa, w rzeczywistości jednak narusza ono porządek prawny i sformułowane w nim w sposób obiektywny zasady postępowania. W doktrynie podkreśla się, że instytucja nadużycia prawa ma zapobiegać powstawaniu sytuacji, w których zastosowanie litery prawa prowadziłoby do rozstrzygnięć rażąco niesłusznych (zob. L. Leszczyński, Nadużycia prawa – teoretycznoprawny kontekst aksjologii luzu decyzyjnego, str. 27). W ocenie Sądu roszczenie, z jakim wystąpiła strona powodowa tj. żądanie zapłaty wobec M. T., mimo iż prawnie mu przysługiwało było nadużyciem prawa z powodu naruszenia zaufania publicznego przez Euro Bank (zawarcie umowy pożyczki z osobą niepełnosprawną umysłową). H. I Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w K. jako nabywca wierzytelności wobec pozwanej nie mógł być zwolniony od skutków nadużyć prawa, jakich dopuścił się Euro Bank i wbrew temu dochodzić od pozwanej zapłaty. Zachowanie uprawnionego należało uznać za pozór działania zgodnego z prawem. W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie doszło do zawarcia umowy pożyczki, gdzie pracownik Banku w sposób świadomy wykorzystał swoją przewagę nad pożyczkobiorczynią i „sprzedał jej produkt bankowy” kierując się chęcią zysku po stronie Banku. Skoro zatem dopuścił się takiego zachowania, to bank powienien liczyć się, że w przypadku stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy nie będzie mógł żądać zwrotu pieniędzy. Z powyższych względów Sąd oddalił powództwo.

W przedmiocie kosztów postępowania Sąd zasądził na mocy art. 98 k.p.c. od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1200 złotych plus VAT tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu na rzecz pozwanej – przez radcę prawną D. P.. Ich wysokość Sąd ustalił na podstawie przepisów § 2 ust. 1 i § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców pranych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 490). W pozostałym zakresie Sąd obciążył powoda nieuiszczonymi wydatkami postępowania w kwocie 369 złotych, wynikłymi z konieczności sporządzenia przez biegłym opinii w sprawie.

SSR Jarosław Dłużniewski