Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 lutego 2015 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Zbigniew Ciechanowicz

Sędziowie SO Małgorzata Grzesik

SO Tomasz Szaj (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2015 r. w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa E. O.

przeciwko K. W.

o zobowiązanie do wykonania zapisu testamentowego

na skutek zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z dnia 22 maja 2014 roku, w sprawie o sygn. akt I C 1951/11

I.  uchyla punkt 3, 4 oraz 5 zaskarżonego postanowienia;

II.  oddala zażalenie w pozostałym zakresie.

SSO Tomasz Szaj SSO Zbigniew Ciechanowicz SSO Małgorzata Grzesik

Sygn. akt II Cz 64/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 22 maja 2014 roku, Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie:

1.  odmówił sporządzenia uzasadnienia postanowienia z dnia 2 kwietnia 2014 r.;

2.  odrzucił zażalenie pozwanej z dnia 5 maja 2014 r. na postanowienie z dnia 2 kwietnia 2014 r.;

3.  odrzucił zażalenie pozwanej z dnia 23 maja 2013 r. na postanowienie z dnia 20 maja 2013r.;

4.  odrzucił zażalenie pozwanej z dnia 28 lutego 2014 r. na postanowienie z dnia 24 stycznia 2014 r.,

5.  odrzucił apelację pozwanej z dnia 31 grudnia 2013 r. od wyroku z dnia 28 października 2013 r.

Uzasadniając rozstrzygnięcie w zakresie punkt 1 Sąd Rejonowy wskazał, że postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2014 r. sąd na podstawie art. 107 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych odrzucił ponowny wniosek pozwanej o zwolnienie od kosztów sądowych. W dniu 6 maja 2014 r. (data stempla pocztowego) pozwana wniosła datowane na dzień 5 maja 2014 r. zażalenie na ww. postanowienie oraz złożyła wniosek o uzasadnienie ww. postanowienia.

Zgodnie z art. 357 § 2 k.p.c. postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem; doręczając postanowienie, należy pouczyć stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego (…) o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. Postanowienia, na które służy środek zaskarżenia zostały wymienione w art. 394 § 1 k.p.c. i postanowienie w przedmiocie odrzucenia ponownego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych nie zostało w tym przepisie wymienione. Nadto powołany wyżej art. 107 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wprost stanowi, iż na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie. Skoro zatem wydane przez sąd postanowienie jest niezaskarżalne, w myśl powołanych wyżej przepisów, nie podlega ono uzasadnieniu, wobec czego orzeczono jak w pkt 1 sentencji.

Uzasadniając rozstrzygnięcie w zakresie punktu 2 wskazał że zgodnie z przepisem art. 394 § 1 k.p.c. zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje jedynie na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie oraz na postanowienia sądu pierwszej instancji enumeratywnie wyliczone w powołanym przepisie. Przepis art. 107 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wyłącza możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie o odrzuceniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Zgodnie zaś z art. 370 k.p.c. (stanowiącym, iż sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie) w związku z art. 397 § 2 k.p.c. (stanowiący, iż do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym), sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym niedopuszczalne zażalenie. Wobec powyższego, zażalenie pozwanej z dnia 5 maja 2014 r. – jako niedopuszczalne – należało odrzucić na podstawie powołanych przepisów, o czym orzeczono w pkt 2 sentencji postanowienia.

Uzasadniając rozstrzygniecie w zakresie punktu 3 wskazał, że postanowieniem z dnia 20 maja 2013 r. sąd oddalił wniosek pozwanej o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia z dnia 12 kwietnia 2013 r. W dniu 23 maja 2013 r. pozwana złożyła zażalenie na powyższe postanowienie. Zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2014 r. pozwana została zobowiązana do uiszczenia opłaty od powyższego zażalenia w kwocie 30 zł, w terminie 7 dni pod rygorem odrzucenia zażalenia. Zobowiązanie powyższe pozwana otrzymała w dniu 29 kwietnia 2014 r. i w zakreślonym terminie nie uiściła opłaty od zażalenia. Zgodnie z art. 370 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc zażalenie nieopłacone podlega odrzuceniu, wobec czego sąd postanowił jak w punkcie 3 sentencji.

W zakresie punktu 4 Sąd Rejonowy wskazał, że postanowieniem z dnia 24 stycznia 2014 r. sąd odrzucił zażalenie pozwanej z dnia 9 grudnia 2013 r. na doręczone w dniu 2 grudnia 2013 r. zobowiązanie z dnia 6 listopada 2013 r. Odpis ww. postanowienie doręczono pozwanej w dniu 24 lutego 2014 r. W dniu 3 marca 2014 r. pozwana wniosła zażalenie na ww. postanowienie, datowane na dzień 28 lutego 2014 r. Zażalenie to było nieopłacone. Zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2014 r. pozwana została zobowiązana do uiszczenia opłaty od powyższego zażalenia w kwocie 30 zł, w terminie 7 dni pod rygorem odrzucenia zażalenia. Zobowiązanie powyższe pozwana otrzymała w dniu 29 kwietnia 2014 r. i w zakreślonym terminie nie uiściła opłaty od zażalenia. Zgodnie z art. 370 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. zażalenie nieopłacone podlega odrzuceniu, wobec czego sąd postanowił jak w punkcie 4 sentencji.

Uzasadniając rozstrzygnięcie w punkcie 5 Sąd Rejonowy wskazał, że w dniu 28 października 2013 r. sąd wydał wyrok w niniejszej sprawie. Odpis ww. wyroku z uzasadnieniem doręczono pozwanej w dniu 17 grudnia 2013 r. W dniu 31 grudnia 2013 r. pozwana wniosła apelację od powyższego wyroku. Apelacja powyższa była nieopłacona. Zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2014 r. pozwana została zobowiązana do uiszczenia opłaty od powyższej apelacji w kwocie 2024 zł, w terminie 7 dni pod rygorem odrzucenia apelacji. Zobowiązanie powyższe pozwana otrzymała w dniu 29 kwietnia 2014 r. i w zakreślonym terminie nie uiściła opłaty od apelacji. Zgodnie z art. 370 k.p.c. apelacja nieopłacona podlega odrzuceniu. W związku z powyższym orzeczono jak w pkt 5 sentencji.

Zażalenie na powyższe postanowienie złożyła pozwana, zaskarżając wszystkie punkty postanowienia.

W zakresie punktu 1 zarzuciła obrazę przepisów postępowania polegającą na błędnym ustaleniu, że pozwana złożyła ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, gdyż złożony został wniosek inny, oparty na zupełnie innych, nowych okolicznościach. Stąd jego odrzucenie było bezpodstawne. Wskazała, że powstały nowe okoliczności. Pozwana w dacie składania wniosku nie dysponowała środkami na pokrycie kosztów sądowych powyżej 100,- zł. Dlatego uiściła kwotę 100,- zł.

W zakresie punktu 2 zarzuciła obrazę przepisów postępowania polegającą na błędnym ustaleniu, że na postanowienie o odrzuceniu innego, nowego wniosku pozwanej o zwolnienie od kosztów sądowych zażalenie nie przysługuje gdzie Sąd błędnie przyjął, że jest to ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.

W zakresie punktu 3 zarzuciła obrazę przepisów postępowania polegająca na błędnym ustaleniu, że pozwana została wezwana do dokonania opłaty od zażalenia. Wskazała, że zarządzenie z dnia 2 kwietnia 2014 roku nie było wezwaniem do dokonania opłaty, jak również wnosiła o zwolnienie od kosztów sądowych.

W zakresie punktu 4 zarzuciła obrazę przepisów postępowania polegająca na błędnym ustaleniu, że pozwana została wezwana do dokonania opłaty od zażalenia. Wskazała, że zarządzenie z dnia 2 kwietnia 2014 roku nie było wezwaniem do dokonania opłaty, jak również wnosiła o zwolnienie od kosztów sądowych.

W zakresie punktu 5 zarzuciła

1. naruszenie art. 370 k.p.c. i art. 112 ust. 4 u.k.s.c. przez odrzucenie apelacji z powodu braku jej opłacenia, mimo że w sprawie zostało wykazane, że nie jest w stanie uiścić opłaty sądowej od apelacji bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny oraz złożyła odpowiedni wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych,

2. naruszenie art. 102 i 107 ust. 1 i 2 u.k.s.c. przez przyjęcie, że w ponownym wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych pozwana powołała się na te same okoliczności.

Wniosła także o zbadanie wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych w trybie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Wskazała, że aktualnie jej jedynym źródłem dochodu jest umowa o pracę, z której uzyskuje 1 310,- zł netto. Nie posiada innych źródeł dochodu. Nie otrzymała żadnego świadczenia w związku ze śmiercią ojca. Obecnie zostało zajęte wynagrodzenie pozwanej oraz rachunki bankowe. Przedstawiła również swoją sytuację majątkową.

Wskazała, że zwróciła się do Sądu Okręgowego o zwrot kwoty 108 650,- zł złożonej do depozytu. Opisała również sytuację materialną swego męża A. W., z którym posiada rozdzielność majątkową. Podała, że nie posiada on żadnych dochodów. Pełni funkcję prezesa spółki kapitałowej, lecz bez wynagrodzenia ze względu na krótki okres funkcjonowania przedsiębiorstwa i ponoszone straty. Dochód za 2013 roku wyniósł 0 zł. Nie posiada żadnego majątku poza wykańczanym domem. Kredyt w kwocie 2 500,- zł miesięcznie nie jest spłacany regularnie. Nie jest w stanie udzielić jej pomocy.

Pozwana wskazała, że to nie ona złożyła pozew. Nie liczyła się i nie powinna liczyć się z koniecznością prowadzenia sprawy. Państwo zaś nie powinno zmuszać obywatela do obniżenia standardu życiowego w sytuacji, gdy wypełnia względem obywatela jego prawo do Sądu i tocząca się sprawa sądowa nie była przez niego wszczęta.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie okazało się zasadne w zakresie rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego o odrzuceniu apelacji pozwanej oraz zażaleń, zaś w pozostałym zakresie okazało się bezzasadne.

Trafnie Sąd Rejonowy odmówił sporządzenia uzasadnienia postanowienia z dnia 2 kwietnia 2014 roku. Albowiem postanowieniem tym Sąd odrzucił na podstawie art. 107 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ponowny wniosek pozwanej o zwolnienie od kosztów sądowych. Trafnie przy tym Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 357 § 2 k.p.c. uzasadnieniu podlegają tylko te orzeczenia, od których przysługuje środek odwoławczy. Takowym zaś nie jest rozstrzygnięcie o odrzuceniu ponownego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Argumentacja zażalenia w tym zakresie w niczym nie podważa trafnego stanowiska Sądu. Sprowadza się do kwestionowania faktu odrzucenia wniosku o zwolnienie od kosztów podnosząc, że było ono bezpodstawne, gdyż zaistniały nowe okoliczności w sprawie. Powyższe argumenty dotyczą samej istoty rozstrzygnięcia Sądu w postanowieniu z dnia 2 kwietnia 2014 roku, nie mogą więc odnieść skutku dla oceny konieczności bądź nie uzasadnienia tegoż orzeczenia.

Również podzielić należy stanowisko Sądu Rejonowego odnośnie odrzucenia zażalenia pozwanej z dnia 5 maja 2014 roku na postanowienie z dnia 2 kwietnia 2014 roku.

Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2014 roku Sąd Rejonowy odrzucił ponowny wniosek pozwanej o zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie art. 107 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Przepis art. 107 ust. 2 zd. 2 tejże ustawy wprost wskazuje, że na postanowienie o odrzuceniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych zażalenie nie przysługuje. Tym samym trafnie na podstawie art. 373 k.p.c. zostało ono przez Sąd Rejonowy odrzucone. Argumentacja pozwanej tycząca się negowania faktu, że wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych nie zawierał nowych okoliczności nie ma wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia o odrzuceniu zażalenia.

Natomiast zasadne okazały się zażalenia pozwanej na punkt 3, 4 i 5 postanowienia.

Postanowieniem z dnia 20 maja 2013 roku Sąd oddalił wniosek pozwanej o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia z dnia 12 kwietnia 2013 roku. Na powyższe postanowienie zażalenie złożyła pozwana. Zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2014 roku wezwano pozwaną do uiszczenia opłaty od zażalenia czego pozwana nie uczyniła. Wbrew twierdzeniom zażalenia zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2014 roku, wykonanym w dniu 9 kwietnia 2014 roku, a doręczonym pozwanej w dniu 29 kwietnia 2014 roku zarządzenie to zawierało wezwanie do uiszczenia opłaty od zażalenia na postanowienie z dnia 20 maja 2013 roku.

Postanowieniem z dnia 24 stycznia 2014 roku Sąd odrzucił zażalenie pozwanej z dnia 9 grudnia 2013 roku na doręczony w dniu 2 grudnia 2013 roku zobowiązanie z dnia 6 listopada 2013 roku. Na powyższe rozstrzygnięcie zażalenie złożyła pozwana. Wbrew twierdzeniom zażalenia zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2014 roku, wykonanym w dniu 9 kwietnia 2014 roku, a doręczonym pozwanej w dniu 29 kwietnia 2014 roku zarządzenie to zawierało wezwanie do uiszczenia opłaty również od tego zażalenia (k – 355 akt).

Niemniej jednak trafnie skarżąca zarzuca, że złożyła w terminie otwartym do uiszczenia opłaty od obu zażaleń oraz do uiszczenia opłaty od apelacji wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, który nie został rozpoznany.

Niewątpliwie prawomocnym postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 roku referendarz sądowy oddalił wniosek pozwanej o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowienie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 1 kwietnia 2014 roku. Jednocześnie postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2014 roku Sąd odrzucił ponowny wniosek pozwanej o zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie art. 107 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jednocześnie zarządzeniem doręczonym pozwanej dnia 29 kwietnia 2014 roku wezwano pozwaną do uiszczenia w terminie 7 dni opłaty od apelacja w kwocie 2 024,- zł – pod rygorem odrzucenia apelacji. W terminie do uiszczenia opłaty od apelacji (oraz od obu zażaleń) pozwana nie uiściła opłaty od apelacji, lecz złożyła m.in. wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

Wniosek ten nie został rozpoznany merytorycznie, lecz postanowieniem z dnia 29 sierpnia 2014 roku został odrzucony na podstawie art. 107 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Ocena zasadności odrzucenia wniosku, na zasadzie art. 380 k.p.c. następuje przy rozpatrywaniu zażalenia na odrzucenie środka odwoławczego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia (...) (...). W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy odrzucił środki zaskarżenia, zaś dopiero po upływie kilku miesięcy odrzucił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Odrzucając przy tym środki zaskarżenia nie wskazał z jakich przyczyn nie rozpoznał wniosku o zwolnienie od kosztów, czy też z jakich przyczyn uznał go za ponowny w rozumieniu art. 107 u.k.s.c. Dokonując analizy wniosku rozpoznanego merytorycznie postanowieniem referendarza sądowego z dnia 12 grudnia 2013 roku, utrzymanego w mocy postanowieniem Sądu z dnia 1 kwietnia 2014 roku oraz wniosku z dnia 5 maja 2014 roku, nie sposób jest uznać, że wniosek z dnia 5 maja 2014 roku nie zawiera nowych okoliczności warunkujących jego merytoryczne rozpoznanie. Wskazać bowiem należy, że we wniosku tym pozwana powołała się na fakt doręczenia jej w dniu 29 kwietnia 2014 roku zawiadomienia o wszczęciu egzekucji oraz zajęciu jej wynagrodzenia za pracę i rachunków bankowych. Wskazała przy tym, że zajęcie rachunków bankowych uniemożliwiło jej uzyskanie jakiejkolwiek pożyczki z banku, aby mogła dokonać stosownych opłat. Powyższa okoliczność jest o tyle istotna, że doręczenie to nastąpiło równolegle z wezwaniem pozwanej do uiszczenia opłaty. Okoliczność ta nie była znana i nie była podnoszona przy rozpoznaniu wcześniejszego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, jest zaś na tyle istotna, że może rzutować na ocenę sytuacji materialnej pozwanej, w szczególności możliwość zdobycia środków na uiszczenie kosztów sądowych. W konsekwencji przedwczesnym było rozstrzyganie w przedmiocie odrzucenia apelacji i zażaleń przed merytorycznym rozpoznaniem wniosku.

Z tych względów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. należało zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 3, 4 i 5 poprzez ich uchylenie.

(...)

ZARZĄDZENIE

(...)

2)  (...)

(...)

(...)

3)  (...)

4)  (...)

(...)