Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot (spr.)

Sędziowie: SSA Ewa Cyran

del. SSO Katarzyna Schönhof-Wilkans

Protokolant: insp.ds.biurowości Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2015 r. w Poznaniu

sprawy (...) Spółka z o.o. w P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawnych

na skutek apelacji (...) Sp. z o.o. w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 29 maja 2014 r. sygn. akt VII U 1811/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. do wydania interpretacji
w sprawie z wniosku (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. z dnia 15 kwietnia 2013r. złożonego dnia 30 kwietnia 2013r. dotyczącego wprowadzenia do Zakładowego Układu Zbiorowego zapisu uprawniającego do zakupu przez pracowników po niższej cenie niż cena detaliczna używanych samochodów służbowych które Spółka przeznacza na sprzedaż przed upływem roku ich używania;

2.  w pozostałym zakresie oddala apelację;

3.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i zasądza od pozwanego na rzecz odwołującej Spółki kwotę 60 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz odwołującej Spółki kwotę 150 zł tytułem kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 maja 2013 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., działając na podstawie art. 10 ust. 1 i 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t., Dz. U. z 2010 r., nr 220, poz. 1447 ze zm.) w zw. z art. 83d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t., Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.), odmówił wydania interpretacji w sprawie z wniosku (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. z dnia 15 kwietnia 2013 r., złożonego dnia 30 kwietnia 2013 r., dotyczącego wprowadzenia do układu zbiorowego pracy unormowania uprawniającego do zakupu przez pracowników po niższej cenie niż cena detaliczna używanych samochodów służbowych, które spółka przeznacza na sprzedaż przed upływem roku ich używania.

W uzasadnieniu decyzji ZUS wskazał, że na gruncie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jest zobowiązany jedynie do oceny przedstawionego przez przedsiębiorcę stanowiska – dokonanej przez niego wykładni przepisów prawa mających zastosowanie na tle zaistniałego stanu faktycznego. Odnosząc się do przedmiotowej sprawy, wskazał, iż nie jest więc upoważniony do przesądzania, czy sformułowanie, jakie spółka zamierza zawrzeć w zakładowym układzie zbiorowym pracy, będzie spełniało wymogi z przepisu § 2 ust. 1 pkt 26 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, Dz. U. nr 161, poz. 1106.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 29 maja 2014 r., sygn. akt VII U 1811/14, po rozpoznaniu odwołania (...) sp. z o.o. w P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 maja 2013 r., nr (...), w sprawie (...) sp. z o.o. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G. o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawnych, orzeczono o oddaleniu odwołania.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny. Odwołująca spółka (...) sp. z o.o. w P. została zawiązana na podstawie umowy spółki zawartej w dniu 26 listopada 1993 r. W dniu 6 grudnia 2001 r. odwołująca spółka została wpisana do rejestru przedsiębiorców KRS pod nr (...). Przedmiotem działalności spółki jest m.in. produkcja samochodów osobowych. W dniu 25 kwietnia 2013 r. odwołująca spółka wniosła do (...) Oddział w G. datowany na 15 kwietnia 2013 r. wniosek o wydanie interpretacji w trybie art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w przedmiocie tego, czy potencjalnie wprowadzone do zakładowego układu zbiorowego pracy unormowanie uprawniające do zakupu przez pracowników po cenie niższej niż detaliczna używanych samochodów służbowych, które spółka przeznacza na sprzedaż przed upływem roku ich używania, spełnia wymogi § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, i tym samym daje prawo do nie naliczania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od różnicy pomiędzy ceną detaliczną samochodów używanych (służbowych) sprzedawanych przez spółkę jej pracownikom a ceną faktyczną (transakcyjną) z zastosowaniem określonych (wymienionych w piśmie) obniżek.

Jak wskazał Sąd Okręgowy, w treści wniosku odwołująca podniosła, że zamierza wprowadzić do zakładowego układu zbiorowego pracy prawną regulację uprawniającą do zakupu przez pracowników po niższej cenie niż cena detaliczna używanych samochodów służbowych, które spółka przeznacza na sprzedaż przed upływem roku ich używania; odwołująca wskazała, że prowadzi wyłącznie sprzedaż detaliczną samochodów używanych, a planowane unormowanie w zakładowym układzie zbiorowym pracy ma polegać na przyznaniu pracownikom spółki prawa do zakupu po obniżonej cenie w stosunku do ceny detalicznej (ustalonej przez rzeczoznawcę na podstawie (...)), wycofanych z użytkowania samochodów służbowych (nie nowych), które spółka przeznacza na sprzedaż.

Uzasadniając swoje orzeczenie Sąd Okręgowy wskazał, że: „ (…) wniosek o udzielenie interpretacji w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej może być złożony tylko w indywidualnej sprawie i może dotyczyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego. Wniosek odwołującej spółki nie spełnia tych wymagań, bowiem nie sposób przyjąć, że zdarzeniem przyszłym jest wprowadzenie odpowiedniego zapisu do zakładowego układu zbiorowego. W powołanym przepisie chodzi bowiem o to, aby przedsiębiorca mógł zwrócić się o interpretację wówczas, gdy w konkretnej, istniejącej sytuacji ma – albo może mieć – problemy z zastosowaniem odpowiedniego przepisu w zakresie określonym w art. 83d ustawy systemowej. Dopiero zatem wówczas, gdyby zapis o określonej treści funkcjonował już w układzie zbiorowym i z uwagi na jego obowiązywanie powstałyby – lub mogły w przyszłości powstać – określone problemy ze stosowaniem przepisów prawa w zakresie dotyczącym np. podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zachodziłaby podstawa do udzielenia interpretacji w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.”

Odnosząc się do przedmiotowej sprawy, Sąd Okręgowy stwierdził, że tylko wtedy, gdyby w układzie zbiorowym pracy obowiązującym u odwołującej rzeczywiście znajdowało się sformułowanie, pozwalające na uzyskiwanie przez jej pracowników określonych korzyści materialnych, co do których – w świetle przepisu § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r. – istniałyby wątpliwości, czy stanowią one podstawę wymiaru składek, odwołująca spółka mogłaby skutecznie domagać się udzielenia interpretacji w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. W sytuacji zaś, jak podkreślił Sąd I instancji – „gdy zapis taki nie obowiązuje, uznać należy, iż wniosek odwołującej dotyczy tylko oceny planowanej treści przyszłego zapisu, a nie interpretacji przepisów prawa w indywidualnej sprawie odnośnie zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych”.

Apelację od powyższego wyroku wniosła Spółka (...), zaskarżając w całości wyrok wydany przez Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział VII Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 maja 2014 r., sygn. akt VII U 1811/14 i zarzucając: 1) naruszenie art. 10 ustawy z dnia 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, a w szczególności naruszenie art. 10 ust. 2 i art. 10 ust. 3 tej ustawy, poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepisy te nie pozwalają na dokonanie przez organ ubezpieczeniowy interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne wobec planowanych do wprowadzenia w przyszłości (zdarzeń przyszłych) zapisów do układu zbiorowego pracy Spółki dających prawo do zakupu przez pracowników Spółki po niższej cenie niż cena detaliczna używanych samochodów służbowych, co może mieć wpływ na obowiązek naliczania składek emerytalnych i rentowych od różnicy w cenie – co spowodowało brak merytorycznego rozstrzygnięcia – podczas gdy z treści tych przepisów wynika, że organ ubezpieczeniowy może na ich podstawie dokonać interpretacji dotyczącej tak sformułowanego zdarzenia przyszłego.

Wobec powyższego wniosła ona: a) o zmianę zaskarżonego wyroku oraz zmianę poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uznanie za prawidłowe stanowiska Spółki przedstawionego we wniosku o wydanie interpretacji z dnia 15.04.2013 r. ewentualnie, o b) uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu I instancji oraz poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 477 ^14a k.p.c.) oraz o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi, c) zasądzenie od organu na rzecz Spółki zwrotu kosztów postępowania, w tym zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny przywołuje mające w niniejszej sprawie zastosowanie, przepisy prawne, a mianowicie przepisy: 1) art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j. t., Dz. U. z 2010 r., nr 220, poz. 1447 ze zm.), zgodnie z którymi przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie, zaś wniosek o wydanie interpretacji może dotyczyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych oraz 2) art. 83d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j. t., Dz U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.), wedle których Zakład wydaje interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek; interpretacje indywidualne wraz z wnioskiem o wydanie interpretacji, po usunięciu danych identyfikujących wnioskodawcę oraz inne podmioty wskazane w treści interpretacji, Zakład niezwłocznie zamieszcza w Biuletynie Informacji Publicznej.

Dalej, ów Sąd wskazuje, że odwołująca spółka złożyła wniosek o wydanie interpretacji co do tego, czy potencjalna regulacja prawna, mająca zostać wprowadzona do zakładowego układu zbiorowego pracy, a uprawniająca do zakupu przez pracowników spółki po niższej cenie niż cena detaliczna używanych samochodów służbowych, które spółka przeznacza na sprzedaż przed upływem roku ich używania, spełnia wymogi § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, i tym samym daje prawo do nie naliczania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od różnicy pomiędzy ceną detaliczną samochodów używanych sprzedawanych przez spółkę jej pracownikom, a ceną faktyczną z zastosowaniem podanych we wniosku obniżek.

Sąd Apelacyjny, wpierw zwraca uwagę, że w normie prawnej wyznaczanej przepisami art. 10 wyżej wskazanej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej chodzi o przepisy prawa w ogóle, nie ma bowiem ograniczenia co do przepisów prawa wyłącznie obowiązującego, a więc można przyjąć, że chodzi o wszelkie przepisy, także prawa projektowanego. Za taką interpretacją, w niniejszej sprawie, przemawia dodatkowo fakt, że ma się tu do czynienia z przepisami autonomicznego prawa pracy. Ich tworzenie, jak zauważa Sąd II instancji, i co jest jednocześnie wiadome, pochodzi od partnerów społecznych, nie dysponujących fachową wiedzą z zakresu technik legislacyjnych i w ogóle wiedzą z punktu widzenia całości i spójności systemu prawa. Z kolei, w obowiązującym porządku prawnym, kładzie się, co mocno podkreśla Sąd Apelacyjny, nacisk na negocjacyjne formy tworzenia prawa zwłaszcza na gruncie stosunków zatrudnieniowych, co więcej państwo zobowiązuje się do wspierania takiego modelu tworzenia prawa, dając o tym znać w przepisach konstytucyjnych (norma wyinferowana z przepisu ust. 2 art. 59 oraz 20 Konstytucji). Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że można na gruncie wyżej wskazanych przepisów wywieść wniosek o obowiązku udzielania pomocy partnerom społecznym w ich legislacyjnej działalności, co przejawia się m.in. w dokonywaniu interpretacji potencjalnych przepisów autonomicznego prawa pracy, tak jak w przykładowej sytuacji.

Ponadto, na co wskazuje Sąd Apelacyjny, powyższe stanowisko, a więc uznanie, że w niniejszej sprawie, ZUS jest zobowiązany do wydania przedmiotowej interpretacji, pozostaje w zgodzie z przyjętymi w doktrynie prawa administracyjnego aksjomatami. Jednym z nich, zasadzającym się głęboko w aksjologii nowoczesnego prawa administracyjnego jest zasada ochrony uzasadnionych czy usprawiedliwionych oczekiwań (legitimate expectation), zaczerpnięta do polskiej doktryny z doktryny anglosaskiej. U podstaw tej zasady leżą pewne pozaprawne wartości, które w prawidłowo uformowanym społeczeństwie powinny być szanowane i uwzględniane; dany podmiot (jednostka) ma prawo budować swoje oczekiwania (uzasadnione) na twardszym gruncie jakieś idei lub wartości, na przykład opierając je o regułę sprawiedliwości społecznej, o zasadę równości wobec prawa lub o wymogi etyki urzędniczej; ta jednostka może powoływać się także na swoje usprawiedliwione oczekiwania (choć jest to już nieco słabsze uzasadnienie, ale niemniej przyjmowane, bo jakby chodzi o subiektywne oczekiwania), jeśli tylko jest w stanie wykazać, iż można ich istnienie wyjaśnić, a więc usprawiedliwić jakimiś wartościami. Tu Sąd Apelacyjny, akceptuje wyprowadzone w doktrynie wnioski, że różne uzasadnione lub usprawiedliwione oczekiwania jednostek w stosunku do administracji publicznej istniały zawsze; dotąd jednak prawo je pomijało lub ignorowało; tymczasem jest to rzeczywiście obszar ważny dla obywatela, łączący się z jego zaufaniem do organów państwa, obszar, który nie tylko wymaga ochrony, ale również posiada mocną podbudowę aksjologiczną i to tu właśnie aksjologia prawa administracyjnego jest bardzo widoczna (Szerzej zob. J. Zimmermann, Aksjomaty prawa administracyjnego, Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa 2013, s. 97-100).

Sąd Apelacyjny ma świadomość, że po pierwsze powyższe wywody mają charakter wyłącznie rozważań doktrynalnych, bowiem zasada uzasadnionych czy usprawiedliwionych oczekiwań jednostki względem organów administracji publicznej nie znajduje wyartykułowania w przepisach prawnych. Jednakże Sąd ten stoi na stanowisku, iż tę zasadę, a więc zasadę ochrony uzasadnionych czy usprawiedliwionych oczekiwań można wywodzić z zasady rządów państwa prawa, a ta ostatnia jest już wprost wyrażona w polskiej Konstytucji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, leży ona (owa zasada ochrony uzasadnionych czy usprawiedliwionych oczekiwań) nawet u podstaw konstytucyjnej zasady rządów państwa prawa, która wymaga regularności, przewidywalności i pewności w kontaktach administracji ze społeczeństwem. Po drugie, Sąd Apelacyjny, bierze także pod uwagę, iż w powyższych wywodach, odnosząc się do jednostki, być może miano na uwadze przede wszystkim osobę fizyczną, bo takie jest najszybsze skojarzenie odnoszące się do jednostki – osoba fizyczna. Jednakże Sąd ten nie widzi podstaw, aby zasada ochrony uzasadnionych czy usprawiedliwionych oczekiwań nie mogła odnosić się do innych podmiotów prawa, zwłaszcza na gruncie tak ważkich stosunków prawnych, jakimi są stosunki zatrudnieniowe.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, błędnie Sąd I instancji, uzasadniając swój wyrok, pisze: „Odwołująca spółka nie podnosi zresztą żadnych wątpliwości związanych z treścią § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia, które wskazywałyby na potrzebę jego interpretacji, lecz jedynie domaga się udzielenia odpowiedzi, czy zapis o treści wskazanej we wniosku dawałby możliwość skorzystania z tego przepisu – w istocie chodzi zatem o ocenę zapisu, a nie o interpretację przepisów prawa. Organ rentowy nie ma natomiast kompetencji do oceny treści planowanych zapisów w układzie zbiorowym.” Sąd Apelacyjny zwraca tymczasem uwagę, że przepisy ustawy o działalności gospodarczej, wyznaczając obowiązek interpretacji przepisów, nie różnicują czy chodzi o przepisy prawa powszechnie czy wewnętrznie obowiązującego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny, na podstawie przepisu art. 386 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję oraz zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. do wydania interpretacji w sprawie z wniosku (...) sp. z .o.o. z siedzibą w P. z dnia 15 kwietnia 2013 r. złożonego dnia 30 kwietnia 2013 r. dotyczącego wprowadzenia do Zakładowego Układu Zbiorowego unormowania uprawniającego do zakupu przez pracowników po niższej cenie niż cena detaliczna używanych samochodów służbowych, które Spółka przeznacza na sprzedaż przed upływem roku ich używania. Na podstawie zaś przepisu art. 385 k.p.c w pozostałym zakresie apelację oddalono.

O kosztach procesu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie przepisów art. 98 § 1 kpc i § 12 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych i obciążył pozwanego kosztami procesu za obie instancje.