Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 marca 2014 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 marca 2014 roku w S.

sprawy z wniosku Z. W.

z udziałem A. D. i K. W.

o stwierdzenie nabycia spadku po J. W.

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Stargardzie Szczecińskim

z dnia 19 kwietnia 2012 r., sygn. akt I Ns 1124/11

1.  zmienia zaskarżone postanowienie w punkcie I w ten sposób, że stwierdza, że spadek po J. W. zmarłym w dniu 19 października 2010 roku w S., ostatnio zamieszkałym w S. na podstawie ustawy wprost nabyli: żona Z. W. (córka J. i A.), syn K. W. (syn J. i A.), córka A. D. (córka J. i A.) każdy w udziale do 1/3;

2.  w pozostałym zakresie oddala apelację;

3.  ustala, iż każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu apelacyjnym;

4.  nakazuje pobrać od wnioskodawczyni Z. W. i uczestników K. W. i A. D. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Szczecinie kwoty po 603,19 (sześćset trzy złote dziewiętnaście groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt II Ca 852/12

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2012r. Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczeciński Wydział I Cywilny, po rozpoznaniu sprawy prowadzonej pod sygn. akt I Ns 1124/11, w pkt. I stwierdził, że spadek po J. W., zmarłym w dniu 19 października 2010r. w S., ostatnio stale zamieszkałym w S. na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 24 września 2010 r. wprost nabyła żona- Z. W. c. J. i A. – w całości, w pkt. II ustalił, iż każdy z uczestników postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.

W dniu 19 października 2010r. zmarł J. W.. W chwili śmierci był żonaty ze Z. W.. Miał również dwoje dzieci tj. A. D. oraz K. W.. W dniu 24 września 2010r. spadkodawca sporządził testament własnoręczny, w którym do całości spadku powołał swoją żonę Z. W.. Testament został sporządzony własnoręcznie przez testatora. W toku postępowania uczestnik K. W. zeznał, że zna charakter pisma swojego ojca, a po okazaniu mu testamentu oświadczył, że jest sporządzony podobnym pismem, ale nie takim samym. Mimo to nie zakwestionował treści testamentu, jak również nie złożył wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego grafologa. Jednocześnie sąd ustalił, że testament z dnia 24 września 2010r. zawiera wszelkie niezbędne elementy, od których ustawodawca uzależnia jego skuteczność po myśli przepisy art. 949 § 1 k.c. Został bowiem sporządzony ręką testatora, podpisany i opatrzony datą. W tym stanie rzeczy Sąd I instancji doszedł do przekonania, że na podstawie przywołanego testamentu jedynym spadkobiercą jest żona spadkodawcy Z. W..

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł uczestnik K. W. zaskarżając je w całości. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i skierowanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wskazano, że w ocenie skarżącego testament został sfałszowany. Jednocześnie K. W. wyjaśnił, że po okazaniu mu testamentu na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim w dniu 19 kwietnia 2012r., odnalazł stare zapiski sporządzone własnoręcznie przez jego ojca, w których charakter pisma testatora odbiegał od tego widniejącego na rzekomo sporządzonym przez niego testamencie. Powyższe utwierdziło skarżącego w przekonaniu, że w niniejszej sprawie winien zostać przeprowadzony dowód z opinii biegłego grafologa celem jednoznacznego ustalenia, czy testament z dnia 24 września 2010r. został sporządzony własnoręcznie przez J. W..

Mając na uwadze okoliczności podniesione przez K. W., oraz fakt, że przepis art. 670 k.p.c. stanowi, że Sąd spadku z urzędu bada, kto jest spadkobiercą, Sąd Odwoławczy przeprowadził postępowanie dowodowe, w którym ustalono, co następuje.

Testament z dnia 24.09.2010 r. został w całości wypisany i podpisany przez J. W..

Dowód:

1.  Świadectwo szkolne z 1969r. k. 61

2.  Świadectwo szkolne z 1967r. k. 62

3.  Świadectwo szkolne z 1968r. k. 63

4.  Podania znajdujące się we wniosku o wydanie dowodu osobistego

5.  Wezwanie z dnia 23.10.1975r. znajdujące się w aktach osobowych ZUS

6.  Opinia biegłego z zakresu grafologii k.91-98

W dniu sporządzenia testamentu spadkodawca J. W. znajdował się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. W 2009r. przebył on udar skutkujący globalną amnezją, przy czym jako przyczynę zgonu J. W. podano nieokreśloną niewydolność oddechową i następstwa udaru. Ponadto testator przyjmował silne leki przeciwbólowe, oddziałujące na środkowy układ nerwowy na tyle, że mogły one ograniczyć swobodę podjęcia decyzji i wyrażenia woli. Tydzień po sporządzeniu testamentu J. W. był w ciężki stanie fizycznym, który był przyczyną jego hospitalizacji. Jego stan opisywano wówczas jako ogólny średni, spadkodawca był wychudzony, apatyczny, a kontakt logiczny z nim był niemożliwy do nawiązania. W tym czasie stan psychofizyczny J. W. uniemożliwiał mu podpisanie zgody na hospitalizację.

Dowód:

- Opinia sądowa psychiatryczna k. 235-242

- dokumentacja medyczna k. 154-185, 202-212.

Wskazać też należy, że na etapie postępowania apelacyjnego uczestnik K. W. w piśmie z dnia 22.10.2013r. złożył wniosek o uznanie spadkobierczyni Z. W. za niegodną dziedziczenia, który to wniosek został przekazany do Sądu właściwego rzeczowo i miejscowo, celem rozpoznania.

Sprawa ta zarejestrowana została w Sądzie Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim pod sygnaturą akt I C 2652/13. Zarządzeniem z dnia 3 stycznia 2014 r. Przewodniczący w Sądzie Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim zwrócił pozew w tej sprawie i zarządzenie to jest prawomocne.

Dowód: zarządzenie k. 10 w aktach I C 2652/13.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje

Apelacja uczestnika K. W. okazała się zasadna, jednak jak już powyżej wskazano, dla jej oceny koniecznym było przeprowadzenie z urzędu przez Sąd II instancji obszernego postępowania dowodowego.

Powyższy stan faktyczny ustalony został o materiał dowodowy z dokumentów, w szczególności świadectw szkolnych uzupełnionych przez testatora w ramach wykonywania zawodu nauczyciela, pism sporządzonych i podpisanych przez zmarłego, wniosku o wydanie dowodu osobistego, dokumentów znajdujących się aktach osobowych ZUS oraz dokumentacji medycznej spadkodawcy: historię choroby i przebiegu leczenia zmarłego J. W., sporządzoną przez Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w S. oraz przez lekarza rodzinnego w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, których zgodności z rzeczywistym sanem rzeczy żadna ze stron nie zakwestionowała. Nadto podnieść należy, pochodziły one od instytucji nie będących stronami postępowania, nie ma zatem podstaw by podważać ich wiarygodność. Dowody te stanowiły podstawę opinii biegłych sądowych z zakresu grafologii i medycyny. Należy przy tym wskazać, że w ocenie Sądu niniejsze opinie zostały sporządzone w sposób spójny. Zostały one oparte na wiedzy specjalistycznej biegłych przy zachowaniu zasad logiki i doświadczenia życiowego. Wiadomości zawarte w tych opiniach zostały przedstawione w sposób usystematyzowany, zaś wnioski zostały sformułowane w sposób kategoryczny. Ponadto żadna ze sporządzonych opinii nie została skutecznie zakwestionowana przez którąkolwiek ze stron prowadzonego postępowania, dlatego też Sąd uznał je za wiarygodne i oparł na nich swoje ustalenia. W pozostałym zakresie Sąd Odwoławczy przyjął za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy, tym bardziej że dotyczyły one okoliczności niespornych.

Na wstępie rozważań prawnych wskazać należy, że tytuł powołania do spadku jest podstawowym i koniecznym wymogiem dziedziczenia, jednakże tytuł nie przesądza jeszcze o tym, czy dana osoba rzeczywiście będzie spadkobiercą. Drugim, koniecznym wymogiem jest bowiem posiadanie zdolności do dziedziczenia po danym spadkodawcy. Brak tej zdolności lub jej pozbawienie po otwarciu spadku pozbawia także tytułu powołania do dziedziczenia. Prawo polskie zna dwa tytuły powołania do spadku, mianowicie ustawę i testament.

Powołanie do dziedziczenia z ustawy regulują art. 931-937 k.c. Stąd też ustawa ściśle określa nie tylko krąg spadkobierców ustawowych, ale także kolejność powoływania do spadku osób z tego kręgu. Spadkobiercami ustawowymi mogą być osoby fizyczne, które łączyła ze spadkodawcą wskazana w ustawie więź rodzinna lub prawna oraz, w ostatniej kolejności, spadkobiercą będzie - w razie braku osób fizycznych uprawnionych do dziedziczenia ustawowego- gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa (art. 935 k.c.).

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce jednak tylko wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Zasada ta zabezpiecza pełną realizację swobody w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci. Testamentowy tytuł powołania do spadku wyłącza- z zastrzeżeniem wyjątku określonego w art. 926 § 3 k.c.- powołanie z ustawy, także wówczas, gdy osoby powołane w testamencie należą do kręgu spadkobierców ustawowych.

Jak wynika z powyższego spadkodawca ma więc prawo dokonać wyboru kręgu spadkobierców, którzy mają odziedziczyć jego majątek. Spadkodawca J. W. sporządził testament.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd II instancji doszedł do przekonania, iż sporządzony przez spadkodawcę testament należało ocenić przez pryzmat art. 945 § 1 pkt. 1 k.c. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W literaturze przedmiotu zgodnie wskazuje się przy tym, że podstawowym kryterium oceny ważności testamentu jako czynności prawnej jest istnienie po stronie testatora woli testowania. Brak tej woli przesądza o tym, że czynność prawna jednostronna na wypadek śmierci w ogóle nie została dokonana, stąd też wszelkie rozważania dotyczące wady oświadczenia woli stają się bezprzedmiotowe. Należy przy tym zgodzić się z poglądem, że wady oświadczenia woli przy testamencie zostały uregulowane właśnie z punktu widzenia tzw. teorii woli, a zatem o sporządzeniu testamentu decyduje akt woli ( tzw. wola zewnętrzna) testatora.

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego niniejszej sprawy należało stwierdzić, że testament sporządzony przez J. W. był nieważny, jako sporządzony przez testatora w czasie wyłączonej możliwości testowania. Przeprowadzony dowód z opinii biegłego pozwolił bowiem na ustalenie, że w chwili składania oświadczenia woli J. W. z uwagi na stan zdrowia znajdował się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

W dalszej kolejności należy wskazać, że wobec braku możliwości dziedziczenia po zmarłym J. W. na podstawie testamentu z dnia 24.10.2010r., w stanie faktycznym przedmiotowej sprawy znalazł zastosowania przepis art. 931 § 1 k.c. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Mając powyższe na uwadze a także fakt, że w niniejszej sprawie bezspornie ustalono krąg spadkobierców ograniczający się do małżonki zmarłego oraz dwójki jego zstępnych, zasadnym było ustalenie, iż każdemu z nich przysługuje 1/3 udział spadku. Ponadto wobec braku okoliczności o których mowa w art. 1015 § 2 k.c. nakazujących przyjmować, iż spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza tj. żaden ze spadkobierców nie jest osobą nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych jak również nie jest osobą, co do której istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia ustalono, iż zarówno w odniesieniu do Z. W. jak i K. W. oraz A. D., mamy do czynienia z przyjęciem spadku wprost.

Na koniec powyższych rozważań należy wyjaśnić, iż wniosek K. W. zawarty w piśmie z dnia 22.10.2013r. o uznanie Z. W. za niegodną dziedziczenia, został przekazany do rozpoznania do sądu rzeczowo i miejscowo właściwego z uwagi na to, że w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, które to postępowanie jest prowadzone w trybie nieprocesowym, sąd spadku nie jest właściwy do rozpoznania powództwa o uznanie za niegodnego dziedziczenia, dla którego ustawodawca przewidział tryb procesowy. Uczestnik, w związku z tak zainicjowanym postępowaniem, nie uzyskał jednak orzeczenia stwierdzającego, że Z. W. jest niegodna dziedziczyć po zmarłym mężu. Wobec powyższego należało uznać, że winna ona dziedziczyć na podstawie ustawy. Dodatkowo podnieść jedynie można, że wnioski wynikające z opinii biegłego grafologa wskazują jednoznacznie na to, iż zarzuty zgłaszane przez uczestnika co do ingerencji wnioskodawczyni w treść testamentu nie znajdują uzasadnienia.

Z tych względów sąd Odwoławczy w oparciu o przepis art. 386 § 1 k.p.c. wydał orzeczenie zmieniające zaskarżone orzeczenie w punkcie I.

W przedmiotowej sprawie, w ocenie Sadu Okręgowego nie zachodziły natomiast przesłanki do odstąpienia od ogólnej zasady ponoszenia kosztów postępowania przez uczestników we własnym zakresie zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c., albowiem każdy z uczestników był na równi zainteresowany uzyskaniem stwierdzenia nabycia spodku po J. W., z tych względów apelację na punkt II. orzeczenia Sadu Rejonowego na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono.

O kosztach postępowania przed Sądem II instancji, ze względów opisanych powyżej orzeczono również na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.