Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 września 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Gałas (spr.)

Sędziowie: SO Andrzej Kubica

SO Magdalena Nałęcz

Protokolant: Prot. sąd. Rafał Artymiuk

po rozpoznaniu w dniu 17 września 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z wniosku R. K.

z udziałem M. K. (1), J. K. (1), J. K. (2), M. K. (2) oraz T. S.

o wpis zastawu

na skutek apelacji uczestnika T. S.

od postanowienia Sądu Rejonowego dla W. w W.

z dnia 15 stycznia 2015 r., sygn. akt Wa XI Ns Rej Za (...)

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu dla W. w W. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt XXIII Ga 496/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 15 stycznia 2015 r. Sąd Rejonowy dla W. w W. wpisał do rejestru zastawów, jako zastawnika R. K. oraz jako zastawców M. K. (1), J. K. (1), J. K. (2) i M. K. (2), a jako przedmiot zastawu kolekcję obrazów, wyrobów ze srebra, mebli antycznych oraz innych przedmiotów o wartości historycznej, wpisanych do rejestru zabytków, o wartości 400.000 zł na dzień 9 maja 2014 r. Jako miejsce położenia zbioru wpisano W. ul. (...), a jako najwyższą sumę zabezpieczenia kwotę 100.000 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, że wnioskiem z dnia 8 sierpnia 2014 r. wnioskodawca R. K. domagał się wpisania do rejestru zastawów - zastawu rejestrowego na podstawie umowy zastawu rejestrowego zawartej w dniu 9 maja 2014 r. pomiędzy M. K. (1), J. K. (1), J. K. (2) i M. K. (2) jako zastawcami oraz R. K. jako zastawnikiem, zmienionej aneksem z dnia 25 czerwca 2014 r.

Referendarz Sądowy postanowieniem z dnia 31 października 2014 r. oddalił złożony wniosek i obciążył wnioskodawcę kosztami postępowania. Na powyższe postanowienie skargę złożyli wnioskodawca zastawnik R. K. i uczestnik - zastawca J. K. (2), domagając się uchylenia zaskarżonego postanowienia i uwzględnienia złożonego w sprawie wniosku.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 9 maja 2014 r. podpisana została umowa zastawu pomiędzy ww. stronami, zmieniona aneksem z dnia 25 czerwca 2014 r. Umowa ta została zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności z tytułu pożyczki udzielonej przez zastawnika R. K. zastawcy M. K. (1). Przedmiot zastawu miał stanowić zbiór rzeczy ruchomych w postaci kolekcji obrazów, wyrobów ze srebra, mebli antycznych oraz innych przedmiotów o wartości historycznej, wpisanych do rejestru zabytków, szczegółowo wskazanych w umowie.

W ocenie Sądu Rejonowego złożona w niniejszej sprawie umowa zastawnicza spełniała wszelkie wymogi wynikające z art. 39 ust. 1 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, więc zdaniem sądu I instancji brak było przesłanek do przyjęcia, że treść dokumentów stanowiących podstawę wniosku o wpis zastawu rejestrowego w tejże sprawie oczywiście naruszała prawo. W związku z powyższym zdaniem sądu I instancji uznać należało, że wpis zastawu rejestrowego w ramach niniejszej sprawy był zasadny.

Sąd Rejonowy podniósł, że okoliczności podniesione przez uczestnika T. S., określającego się jako aktualny użytkownik zbioru rzeczy będącego przedmiotem krytycznego zastawu, dotyczące rzekomego faktu braku po stronie zastawców tytułu prawnego do wskazanego zbioru rzeczy, nie mogły stanowić przedmiotu jego badań, z uwagi na ograniczony zakres kognicji, wynikający z art. 40 ust 3 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Sąd rejestrowy w ramach tejże sprawy nie był władny rozstrzygać komu przysługuje faktyczny tytuł prawny do rzeczy będącej przedmiotem zastawu.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik T. S. i zaskarżył go w całości. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie:

- art. 2 ust. 1 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów poprzez błędne przyjęcie, że możliwe jest ustanowienie zastawu rejestrowego na przedmiotach, co do których zastawcy nie mają jakichkolwiek praw,

- art. 58 k.c. poprzez dokonanie wpisu w rejestrze zastawów jako zastawców, osób których uprawnienie do rozporządzania rzeczą będącą przedmiotem zastawu było w świetle zgromadzonego materiału w sprawie już na etapie postępowania sądu I instancji poważnie wątpliwe,

- art. 39 ust. 1 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów poprzez błędne przyjęcie, że osoby wskazane jako zastawcy, mają jakikolwiek tytuł prawny do przedmiotów objętych zastawem,

- art. 40 ust. 3 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów poprzez niezbadanie przez sąd I instancji treści wniosku w zakresie danych podlegających wpisowi, tj. danych pozwalających na ustalenie, że zastawcy mają uprawnienie do rozporządzania przedmiotem zastawu,

- art. 6 k.c. poprzez zaniechanie zbadania tytułu prawnego osób występujących we wniosku jako zastawcy do rozporządzania przedmiotem zastawu w sytuacji powzięcia poważnych wątpliwości, co do tego tytułu w toku postępowania rejestrowego (czego przyczyną był pierwsze oddalenie wniosku o wpis),

- art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie oraz przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i przyjęcie, że na podstawie zgromadzonych dowodów osoby występujące w sprawie jako zastawcy uprawnione są do rozporządzania przedmiotem zastawu.

Uczestnik wniósł o: dopuszczenie wskazanych w apelacji dowodów, zobowiązanie zastawców do złożenia dokumentu poświadczającego uprawnienie zastawców do rozporządzania przedmiotem zastawu, zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez odmowę wpisu do rejestru zastawów zbioru przedmiotów objętych wnioskiem lub ewentualnie wnoszę o uchylenie skarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, w trybie zabezpieczenia do czasu zakończenia postępowania o wykreślenie przedmiotu zastawu z rejestru zastawów.

W odpowiedziach na apelację R. K. wniósł o odrzucenie apelacji z uwagi na brak interesu skarżącego w niniejszej sprawie, oddalenie apelacji w sytuacji uznania, że skarżący posiada status uczestnika oraz w przypadku uznania przez sąd, że w ramach postępowania odwoławczego zachodzi podstawa do zbadania tytułów własności do przedmiotowego zbioru o wyznaczenie rozprawy lub posiedzenia, na którym wezwani zastawcy, P. Ż. oraz T. S. jednocześnie przedłożą posiadane tytuły własności do zbioru w celu uniemożliwienia dopasowywania treści dokumentów do zaistniałego w sprawie stanu prawnego. M. K. (1) oraz J. K. (2) w złożonych przez siebie odpowiedziach na apelację wnieśli o jej oddalenie, uznanie, że skarżący nie jest uczestnikiem postępowania, w przypadku uznania, że w sprawie zachodzi podstawa do zbadania tytułów własności do zbioru o wyznaczenie rozprawy i zawezwanie P. Ż. do jednoczesnego z zastawcami okazania tytułów własności do zbioru.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna. Apelacja musiała skutkować uchyleniem zaskarżonego postanowienia z uwagi na nierozpoznanie przez sąd I instancji istoty sprawy.

Na wstępie zaznaczyć należy, że wynikająca z ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (dalej ustawa) kognicja sądu rejestrowego jest ograniczona. Z treści art. 40 ust. 3 ustawy wynika, że rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku oraz dokumentów stanowiących podstawę wpisu w zakresie danych podlegających wpisowi. Sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli treść dokumentów stanowiących jego podstawę oczywiście narusza prawo. Słowo jedynie zawarte w treści tego przepisu prawa oznacza ograniczenie prawa kontroli do wniosku oraz załączonych do niego dokumentów stanowiących podstawę wpisu, niemniej jednak ustawodawca w tym przepisie wyraźnie wskazał, że sąd rejestrowy powinien badać zarówno formę jak i treść wniosku oraz dokumentów. Z pewnością dokumentem stanowiącym podstawę wpisu jest umowa zastawnicza. Taka umowa zastawnicza została dołączona do wniosku, zatem jej obligatoryjne postanowienia o osobie zastawcy i zastawnika, przedmiocie zastawu, stanowią podstawę wpisu w rejestrze zastawów. Sąd rejestrowy jest zobowiązany zbadać umowę nie tylko pod względem jej formy – m.in. czy jest zawarta na piśmie – lecz również powinien zbadać czy ta umowa jest ważna i skuteczna. Przede wszystkim sąd I instancji rozpoznając sprawę na skutek skargi na orzeczenie referendarza sądowego, wobec podniesionych zarzutów, powinien zbadać czy zastawca jest uprawniony do rozporządzania przedmiotem zastawu. Z pewnością w niniejszej sprawie pojawiły się wątpliwości w tym przedmiocie. Na te wątpliwości zwrócił uwagę referendarz sądowy, orzekając o oddaleniu wniosku postanowieniem z dnia 31 października 2014 r. Z uwagi na te zastrzeżenia referendarza skargi na jego orzeczenie zawierały wniosek o przeprowadzenie rozprawy i wysłuchanie uczestników. Sąd Rejonowy powinien do wniosków tych się przychylić.

Co prawda rację należy przyznać sądowi I instancji, że z pewnością nie należy do właściwości sądu rejestrowego ustalanie prawa własności przedmiotu zastawu. Sąd Rejonowy powinien jednak ustalić czy prawa zastawnika zostały zabezpieczone przez osobę, która może rozporządzać przedmiotem zastawu. Sąd I instancji, nie podejmując się tych czynności, nie rozpoznał istoty sprawy. Sąd rejestrowy powinien zweryfikować pod kątem formalnym czy umowa zastawnicza spełnia wymogi z art. 2 ust. 1 ustawy, tj. czy została zawarta między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem).

W związku z faktem, że umowa zastawnicza jest dokumentem stanowiącym podstawę wpisu do rejestru zastawów, w związku z art. 40 ustawy sąd rejestrowy rozpoznający wniosek jest zobowiązany do zbadania postanowień umowy wpisywanych do rejestru pod kątem formalnym. W ocenie sądu II instancji, sąd rejestrowy w niniejszej sprawie nie zweryfikował tej okoliczności, wskazując jedynie, ze nie jest uprawniony od badania prawa własności. Podkreślić należy, że obowiązek badania dokumentów o którym mowa w art. 40 ust. 3 ustawy nie obejmuje z pewnością konieczności rozstrzygania o prawie własności przedmiotu zastawu, a o weryfikację czy to właśnie zastawcy zawarli z zastawnikiem umowę zastawniczą.

Z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy sąd II instancji zobligowany był do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Wniosek apelującego o zmianę zaskarżonego postanowienia nie ma oparcia w obowiązujących przepisach prawa, bowiem wpisu do rejestru lub jego wykreślenia może dokonać jedynie sąd rejestrowy. Z pewnością Sąd Okręgowy nie jest sądem rejestrowym, więc nie ma kognicji w zakresie orzekania o wpisach w rejestrze (art. 694 ¹ § 2 k.p.c. w zw. z art. 694 ² k.p.c.). Sąd Okręgowy na mocy art. 694 ⁷ k.p.c. jest zatem zobligowany w takiej sytuacji do uchylenia postanowienia i przekazania sądowi rejestrowemu do ponownego rozpoznania sprawy.

Pryz ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy oceni zasadność wniosku, dokonując analizy i oceny prawnej stanu faktycznego w sprawie, po uprzednim przeprowadzeniu prawidłowego postępowania dowodowego, zgodnie z wnioskami zawartymi w skargach. Sąd Rejonowy powinien rozważyć potrzebę przeprowadzenia wnioskowanych dowodów osobowych na wyznaczonym posiedzeniu, wezwania uczestników lub innych osób, których wezwanie sąd uzna za konieczne. Sąd Okręgowy w tym miejscu zwraca uwagę na możliwość wezwania przez sąd z urzędu P. Ż. - osobę, która twierdzi, że jest właścicielem przedmiotowej kolekcji, w celu wykazania prawa do rozporządzania przedmiotem zastawu. Wskazać należy, że do wnioskowanych w skargach potrzebach przeprowadzenia dowodów sąd I instancji się nie odniósł.

Po przeprowadzeniu właściwego postępowania dowodowego sąd I instancji w ramach swojej kognicji oceni umowę zastawniczą i na podstawie przeprowadzonych ustaleń podda ponownej analizie podstawy do wpisu osoby uprawnionej do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcy), zgodnie z wnioskiem. Innymi słowy Sąd Rejonowy powinien ponownie ocenić zasadność wniosku w oparciu o przeprowadzone dowody.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 694 ¹ k.p.c. w zw. z art. 694 ² § 2 k.p.c.