Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Piotr Górecki

Sędziowie: SA Jan Futro (spr.),

SA Elżbieta Fijałkowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Kinga Kwiatkowska

po rozpoznaniu w dniu 17 września 2015 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. B.

przeciwko (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 16 grudnia 2014 r.

sygn. akt IX GC 1418/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 5 400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Elżbieta Fijałkowska Piotr Górecki Jan Futro

I A Ca 372/15

UZASADNIENIE

Powódka M. B. w pozwie wniesionym w dniu 14 grudnia 2013 r. wniosła o orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, że pozwana (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. ma zapłacić jej kwotę 51 952,15 euro wraz z ustawowymi odsetkami (nie wskazała, za jaki okres) i kosztami postępowania.

W uzasadnieniu twierdziła, że strony zawarły dwie umowy kontraktacji z 26 lutego 2008 r. wraz z aneksami z 30 marca 2009 r., w wykonaniu których we wrześniu 2009 r. dostarczyła pozwanej wyprodukowane przez siebie produkty rolne, tj. ogórki gruntowe z uprawy konwencjonalnej i ekologicznej, a pozwana w umówionym terminie nie odebrała tych produktów. W konsekwencji, produkty te uległy zepsuciu i zostały poddane utylizacji. Wskutek powyższego powódka poniosła szkodę w wysokości 51 952,15 euro, na którą składają się: wartość nieodebranych produktów rolnych – 42 133,15 euro, koszty wyceny zepsutego towaru - 319 euro, koszty utylizacji – 8 500 euro, wpłata na rzecz kancelarii adwokackiej w Austrii – 1 000 euro.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniosła, że powołane przez powódkę umowy kontraktacji są nieważne i nie łączyła jej z powódką żadna umowa, a wszelkie faktury powódka wystawiała na P. A. (...), tj. jedynego wspólnika pozwanej. Ponadto, pozwana przynajmniej 1 stycznia 2009 r. pozostawała w stanie faktycznej likwidacji i była wyłączona od zobowiązań związanych z dostawą ogórków. Podniosła również zarzut przedawnienia roszczeń powódki. Pozwana zarzuciła też, że powódka w pozwie domaga się zasądzenia odszkodowania, tymczasem – jak wynika z treści przedmiotowych umów – powódka w przedstawionych przez nią okolicznościach może co najwyżej domagać się zapłaty tytułem kar umownych, a dochodzone odszkodowanie przewyższa ich wysokość.

Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanej 7 278,45 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Jako podstawy rozstrzygnięcia Sąd I instancji powołał następujące ustalenia.

W dniu 26 lutego 2008 roku powódka M. B. zawarła z pozwanym (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. umowę kontraktacji nr (...). Na podstawie wskazanej umowy powódka, jako dostawca zobowiązała się dostarczyć pozwanemu, jako odbiorcy w latach 2008 – 2013 wszystkie wytworzone przez siebie w należącym do niej gospodarstwie rolnym położonym w P. produkty ogrodnicze – ogórki wyhodowane z nasion odmiany ogórka K.. Strony uzgodniły, że każdego roku sezon na produkty ogrodnicze trwa od 15 czerwca do 31 sierpnia (§ 1 ust. 1 i 2 umowy). W § 3 umowy strony ustaliły cenę za towary dostarczane przez powódkę w zależności od kalibru poszczególnych ogórków. Zgodnie z § 5 ust. 1 umowy powódka zobowiązała się dostarczyć niekalibrowane ogórki w okresie od 15 czerwca do 31 sierpnia każdego roku własnymi środkami transportu i na własny koszt i ryzyko do punktu odbioru w P.. Strony uzgodniły, że jeżeli pozwany nie odbierze surowca w ilości 150 000 kg rocznie, tytułem naprawienia szkody zapłaci powódce karę umowną w wysokości wartości nieodebranego surowca. Wartość kary umownej miała być obliczana według średniej ceny gwarantowanej przez pozwanego dla powódki za surowiec w okresie jego odbioru według umowy (§ 8 umowy).

W tym samym dniu, 26 lutego 2008 roku powódka zawarła z pozwanym drugą umowę kontraktacji nr (...), na podstawie której powódka, jako dostawca zobowiązała się dostarczyć pozwanemu jako odbiorcy w latach 2008 – 2013 wszystkie wytworzone przez siebie w należącym do niej gospodarstwie rolnym położonym w P. produkty ogrodnicze – ogórki wyhodowane z nasion odmiany C.. Strony uzgodniły, że każdego roku sezon na produkty ogrodnicze trwa od 15 czerwca do 31 sierpnia (§ 1 ust. 1 i 2 umowy). W § 3 umowy strony ustaliły cenę za towary dostarczane przez powódkę w zależności od kalibru poszczególnych ogórków. Zgodnie z § 5 ust. 1 umowy powódka zobowiązała się dostarczyć niekalibrowane ogórki w okresie od 15 czerwca do 31 sierpnia każdego roku własnymi środkami transportu i na własny koszt i ryzyko do punktu odbioru w P.. Strony uzgodniły, że jeżeli pozwany nie odbierze surowca w ilości 250 000 kg rocznie tytułem naprawienia szkody zapłaci powódce karę umowną w wysokości wartości nieodebranego surowca. Wartość kary umownej miała być obliczana według średniej ceny gwarantowanej przez pozwanego dla powódki za surowiec w okresie jego odbioru według umowy (§ 8 umowy).

W dniu 22 grudnia 2008 roku strony zawarły umowę o zasadach kontynuacji współpracy zawartej między stronami. W umowie potwierdziły, że są związane umowami kontraktacji w dnia 26 lutego 2008 roku. Z uwagi na podniesione przez pozwanego zarzuty dotyczące ważność umów kontraktacji, wskazać trzeba, że w imieniu pozwanego potwierdzając 22 grudnia 2008 r. dotychczasowe umowy pozwanego reprezentował dyrektor zarządu pozwanego - J. B..

Strony ustaliły nadto, że powódka jest uprawniona dostarczać towary ze skutkiem zwalniającym ze zobowiązania bezpośrednio do jedynej wspólniczki (...), przy czym nie miało to wpływać na zobowiązanie pozwanego do odbioru towaru i do zapłaty.

W dniu 30 marca 2009 roku strony zawarły aneks do umowy kontraktacji (...) uzgadniając, że w sezonie 2009, w okresie od 15 czerwca do 15 września powódka dostarczy 200 000 kg ogórków gruntowych do punktu odbioru w P., przy ul. (...) (§ 1 aneksu). W § 3 aneksu strony zmieniły ceny za dostawy poszczególnych ogórków. Pozostałe postanowienia umowy pozostały niezmienione. W tym samym dniu strony zawarły również aneks do umowy kontraktacji nr (...), zgodnie z którym w sezonie 2009, w okresie od 15 czerwca do 15 września powódka miała dostarczyć 400 000 kg ogórków gruntowych do punktu odbioru w P., przy ul. (...) (§ 1 aneksu). W § 3 aneksu strony zmieniły ceny za dostawy poszczególnych ogórków.

Pozwany nie dokonał odbioru zakontraktowanych w obu wymienionych umowach ogórków.

W dniu 12 września 2011 roku powódka wniosła do Sądu Rejonowego w Trzebnicy wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej w sprawie zapłaty kwoty 51 952,15 euro wraz z odsetkami tytułem należności wynikającej ze strat poniesionych przez powódkę z powodu wstrzymania przez pozwanego odbioru świeżego surowca, w tym kosztów utylizacji. Postanowieniem z dnia 19 września 2011 roku Sąd Rejonowy w Trzebnicy uznał się niewłaściwym miejscowo i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Pile. Akta zostały przekazane Sądowi Rejonowemu w Pile w dniu 9 listopada 2011 roku. Posiedzenie sądu odbyło się w dniu 15 grudnia 2011 roku. Strony nie zawarły ugody.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że podstawę prawną roszczeń powódki stanowił przepis art. 471 k.c.

W ocenie Sądu, strony łączyły ważne umowy kontraktacji (art. 613 i nast. k.c.). Roszczenie powódki uznał jednak za niezasadne, podzielając stanowisko pozwanej, że w okolicznościach sprawy powódka nie może dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych. Z treści przedmiotowych umów jednoznacznie wynika, że przewidziane w ich § 8. kary umowne mają charakter wyłączny, tj. iż w przypadku zaistnienia podnoszonych przez powódkę okoliczności (nieodebrania przez pozwaną dostarczonych jej produktów rolnych) naprawienie szkody wynikłej z tej przyczyny nastąpi wyłącznie przez zapłatę stosownych kar umownych. Z postanowień zawartych umów jasno wynika, że strony wyłączyły możliwość alternatywnego dochodzenia odszkodowania. Powódka nie wykazała też, by strony dopuściły możliwość dochodzenia odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej (art. 484 § 1 k.c.). W konsekwencji, za bezprzedmiotowe Sąd Okręgowy uznał rozważania dotyczące zasadności roszczenia objętego powództwem, tj. w kwestii poniesienia przez powódkę szkody z winy pozwanej, a nadto rozważania w zakresie przedawnienia tego roszczenia.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu - wskazując, co się na nie składa - Sąd Okręgowy powołał przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w dniu 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).

Od wyroku tego apelację wniosła powódka zaskarżając go w całości i zarzucając:

1.  naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię, pominięcie obowiązujących przepisów lub ich niewłaściwe zastosowanie, w szczególności naruszenie:

–

art. 471 k.c. w zw. z art. 355 § 1 k.c. i art. 472 k.c. poprzez pominięcie zasady dotyczącej braku odpowiedzialności dłużnika za szkodę powstałą w wyniku okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność a w szczególności jeżeli dłużnik nie zachował należytej staranności w spełnieniu świadczenia;

–

art. 484 k.c. w zw. z art. 471 k.c. poprzez uznanie, że strona powodowa może wyłącznie dochodzić swoich roszczeń z tytułu kary umownej a nie odszkodowania;

–

art. 471 k.c. w zw. z art. 494 k.c. poprzez nieuwzględnienie powództwa o odszkodowanie, w którym powódka wykazała wysokość poniesionej szkody oraz związek pomiędzy szkodą a „brakiem realizacji umowy” przez pozwaną;

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a w szczególności:

–

art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez brak dokonania oceny całego materiału dowodowego, poprzez zupełnie dowolną ocenę dowodów z dokumentów, w tym dokonanie błędnych ustaleń w zakresie oceny stanu faktycznego sprawy, oraz pominięcie dokonania analizy i oceny dowodów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

–

art. 207 § 6 w zw. z art. 217 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą oddaleniem wniosków dowodowych powódki w postaci dowodu z zeznań świadków M. P., S. K., P. J. (2), Jorga B., A. N., A. S.;

–

art. 231, 232, 233 k.p.c. polegające na ocenie dowodów z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów i przyjęcie, że w związku z łączącymi strony umowami kontraktacji (...) oraz (...) powódka może dochodzić swoich roszczeń wyłącznie z tytułu kary umownej.

W konsekwencji powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

S ą d Apelacyjny zwa ż y ł , co nast ę puje.

Apelacja okazała się niezasadna.

Zakres kognicji Sądu drugiej instancji wyznacza treść art. 378 § 1 k.p.c., który stanowi, iż Sąd ten rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. Jak przyjął Sąd Najwyższy orzekający w składzie 7 sędziów w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07 sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. (OSNC 2008/6/55). Ponadto przepis art. 321 k.p.c. nie pozwala na orzeczenie czegoś innego niż dochodzi powód a więc np. kary umownej.

W sprawie niniejszej podniesione zarzuty naruszenia prawa procesowego są bezzasadne. Powódka zarzucając naruszenie przepisów art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez brak dokonania oceny całego materiału dowodowego oraz pominięcie dokonania analizy i oceny dowodów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy nie wskazuje, które z dowodów przeprowadzonych w sprawie Sąd - oceniając zebrany materiał dowodowy - pominął. Ogólnikowy zarzut naruszenia tych przepisów przez dowolną ocenę dowodów z dokumentów nie mógł odnieść zamierzonego skutku. Skarżąca nie wskazuje, który z dokumentów i z naruszeniem, jakich zasad Sąd ocenił wadliwie. Niezrozumiały jest natomiast zarzut „dokonania błędnych ustaleń w zakresie oceny stanu faktycznego sprawy”. Powódka w istocie nie kwestionuje żadnego z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy dotyczących istotnych postanowień zawartych przez strony umów. Redakcja tego zarzutu wskazuje, że zarzut ten w istocie dotyczy naruszenia prawa materialnego, tj. jego błędnego zastosowania w ustalonym stanie faktycznym.

Również zarzut naruszenia przepisów art. 231, 232 i 233 k.p.c. polegający na ocenie dowodów z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów i przyjęcia, że w związku z łączącymi strony umowami kontraktacji (...) oraz (...) powódka może dochodzić swoich roszczeń wyłącznie z tytułu kary umownej stanowi w istocie zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. prawidłowości jego zastosowania.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 207 § 6 w zw. z art. 217 k.p.c., należy podnieść, że zasadnie Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe powódki o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków M. P., S. K., P. J. (2), Jorga B., A. N. i A. S. wskutek dokonania oceny, że dowody te zostały powołane na okoliczności, które nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Przeprowadzenie tych dowodów doprowadziłoby bowiem jedynie do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania i zwiększenia jego kosztów. Powódka domagała się bowiem przeprowadzania powyższych dowodów na okoliczności związane ze wskazywaną przez nią podstawą prawną jej roszczenia tj. art. 471 k.c., tj. w celu wykazania poniesienia przez nią szkody wskutek zachowania pozwanej.

Wskazać tu trzeba – przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego, - że zgodnie z art. 484 § 1 k.c. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

Ustalona treść umów zawartych przez strony jednoznacznie wskazuje, iż strony nie dopuściły w umowie możliwości dochodzenia przez powódkę odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonych kar umownych i kary te mają charakter wyłączny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych ugruntowane jest stanowisko, że artykuł 484 § 1 k.c. nie wprowadza generalnego zakazu dochodzenia odszkodowania przewyższającego karę umowną, a jedynie wymaga, aby uprawnienie takie zostało przewidziane przez strony w umowie. (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 10 kwietnia 2014 r., VI ACa 1907/13, LEX nr 1480629, wyroki SN z dnia 9 maja 2012 r., V CSK 196/11, LEX nr 1232628 i z dnia 8 grudnia 2000 r., I CKN 317/00, LEX nr 548763).

Nie zasługuje na uwzględnienie argumentacja, że przepis art. 473 § 2 k.c. wyłącza dopuszczalność ograniczenia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie, zatem w razie wyrządzenia szkody umyślnie wierzyciel – mimo zastrzeżenia kary umownej wyłącznej - może domagać się skutecznie odszkodowania przenoszącego wysokość tej kary (s. 6 apelacji). Powołany przepis stanowi, że nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie. W niniejszej sprawie strony takiego zastrzeżenia w umowach nie zawarły . Przepis ten należy przy tym interpretować w powiązaniu z jego § 1 dotyczącym dopuszczalności przyjęcia przez dłużnika na podstawie umowy odpowiedzialności za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.

Bezzasadny jest również zarzut, że w niniejszej sprawie zastosowanie kary umownej nie może mieć miejsca, albowiem zastrzeżenie kary umownej na podstawie art. 483 i 484 k.c. może nastąpić jedynie w odniesieniu do zobowiązania niepieniężnego, nie dotyczy to natomiast świadczeń o charakterze pieniężnym (s. 3 apelacji). W tym zakresie należy podzielić stanowisko pozwanej wyrażone w odpowiedzi na apelację, że zgodnie z § 8 umów kontraktacji kara umowna została zastrzeżona nie w związku z obowiązkiem zapłaty za produkty rolne, lecz za ich nieodebranie (por. też uchwałę SN z dnia 24 marca 1970 r., III CZP 13/70, OSNC 1970/10/182 i wyrok SN z dnia 28 stycznia 1967 r., I CR 45/67, LEX nr 6109).

Także zatem zarzuty naruszenia prawa materialnego są nieuzasadnione.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku orzekając o kosztach postępowania zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490). Na koszty te składają się koszty zastępstwa procesowego strony wygrywającej apelację.

Elżbieta Fijałkowska Piotr Górecki Jan Futro