Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2015 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2015 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa B. O. (1), B. O. (2)

przeciwko I. R. (1), U. R., M. R., R. J. (1)

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powodów solidarnie B. (...) na rzecz powodów I. R. (1), U. R., M. R. i R. J. (1) kwotę 3617 zł ( słownie: trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

3.  nakazuje ściągnąć od powodów solidarnie B. (...) na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Słupsku kwotę 45 zł (słownie: czterdzieści pięć złotych) tytułem zwrotu wydatków.

Na oryginale właściwy podpis

Sygn. akt I C 59/15

UZASADNIENIE

Powodowie B. (...) w pozwie wniesionym przeciwko spadkobiercom T. R. domagali się zasądzenia solidarnie od pozwanych J. R., I. R. (1), U. R., M. R. i R. J. (1) kwoty 80.787 zł wraz z dalszymi odsetkami od dnia 22 lipca 2013 roku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu zgłoszonego żądania strona powodowa wskazała, że prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 27 listopada 2012 roku, sygn. akt (...) ustalono, że umowa przeniesienia własności nieruchomości położonej w Ł., działek numer (...) o obszarze 570 m2, numer (...) o obszarze 930 m2, numer (...) o obszarze 18412m2, numer (...) o obszarze 2297m2 i (...) o obszarze 4675 m2 objęta księgą wieczystą prowadzona przez Sąd Rejonowy w Lęborku KW nr (...) zawarta w dniu 6 maja 2008r. pomiędzy T. R. a B. (...) sporządzona przed notariuszem R. S., nr aktu Rep. (...) oraz poprzedzająca ją warunkowa umowa sprzedaży zawarta między stronami w dniu 21 kwietnia 2008r. w W. jest nieważna. W ocenie powodów skoro T. R. nie żyje, a na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Lęborku z dnia 14 lutego 2014r. sygn. akt(...) spadek po zmarłym nabyli pozwani J. R., I. R. (1), U. R., M. R. i R. J. (2) winni oni zwrócić powodom uiszczoną cenę nieruchomości pomniejszoną o kwotę przywłaszczoną na szkodę T. R., przez R. B., czyli 91.784 zł - 11.000 zł = 80.787 zł, a więc kwotę dochodzoną pozwem w oparciu o przepisy art.496 i art.497 k.c. W zakresie określenia wysokości kwoty uiszczonej przez powodów na rzecz T. R. odwołali się oni do ustaleń Sądu Okręgowego w Słupsku poczynionych na tę okoliczność w sprawie karnej sygn. akt (...).

Pozwani J. R. I. U. R. M. R. R. J. (1) w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa. W pierwszej kolejności pozwani zakwestionowali wskazaną przez powodów podstawę prawną zgłoszonego powództwa, wskazując, iż w przypadku nieważności czynności prawnej jedyną podstawą zwrotu świadczenia mogą być przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem świadczenie takie, dokonane do rąk kontrahenta umowy wzajemnej, jest nienależne. Dalej podnieśli, iż dzięki ustaleniom organu postępowania przygotowawczego, a także wynikom postępowania dowodowego przeprowadzonego przed sądem karnym w sprawie sygn. (...), dysponują oni wiedzą w kwestii przepływów środków finansowych pomiędzy stronami transakcji oraz sposobu faktycznego dysponowania nimi przez T. R.. Z ustaleń poczynionych w postępowaniu karnym wynika, że w chwili złożenia powództwa o unieważnienie umów T. R. nie dysponował żadnymi środkami pieniężnymi ani wartościami, które można by uznać za surogaty uzyskane w zamian za te środki, a to z tego powodu, że nigdy ich od powodów nie otrzymał. Dodatkowo wskazali, że na skutek wieloletniego nadużywania alkoholu przez ich brata doszło u niego do uszkodzeń organicznych (...) (centralnego układu nerwowego) i w konsekwencji do wyraźnego obniżenia sprawności takich funkcji poznawczych jak myślenie logiczne, pamięć świeża, zdolność przewidywania konsekwencji swoich zachowań i wyciągania wniosków z negatywnych doświadczeń. Jedyne środki pieniężne jakie zostały zabezpieczone po przekazaniu ich przez powoda na rachunek bankowy T. R. w (...) S. A. w L., w dniu 28 lipca 2008r. to kwota 10.000 zł która została ostatecznie przejęta przez pozwanych. Jednocześnie pozwani zgłosili zarzut potrącenia i przedstawili do potrącenia sumę 12.617,00 zł należną pozwanym od powodów B. i B. małżonków (...) z tytułu spłaty zasądzonych na rzecz T. R. kosztów postępowania w I oraz w II instancji w sprawach prowadzonych odpowiednio przed Sądem Okręgowym w Słupsku pod sygn. akt (...), i przed Sądem Apelacyjnym w Gdańsku pod sygn. akt(...), z sumą 10.000,00 zł tytułem dochodzonych przez powodów roszczeń.

Obie strony wnosiły o zasądzenie od strony przeciwnej na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego powód w podwójnej wysokości stawki pozwany według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 28 listopada 2014r. Sąd Okręgowy w Słupsku zawiesił postępowanie w sprawie w związku ze śmiercią pozwanej J. R., które następnie po prawomocnym zakończeniu postępowania o stwierdzeniu nabycia spadku po niej, postanowieniem z dnia 18 lutego 2015r. podjął z udziałem następców prawnych zmarłej J. R. w osobach I. R. (1), U. R., M. R., R. J. (1) ( akt poświadczenia dziedziczenia k.92).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny;

T. R. w wyniku darowizny dokonanej na jego rzecz przez siostry oraz matkę stał się właścicielem nieruchomości położonej w Ł. łącznego obszaru 27. 717 m ^{( 2 )}składającej się z działek nr (...). Powodem tej darowizny było to, że T. R. ukończył tylko szkołę podstawową. Uprawianie ziemi miało zabezpieczyć go i umożliwić w przyszłości otrzymanie renty. W wyniku przekształceń gruntowych i zamiany między Gmina Miejską Ł. nieruchomości o nr(...) na nieruchomość nr (...) na dzień 21 kwietnia 2008r. był on właścicielem działek nr (...).

bezsporne - nadto akt notarialny z dnia 21.04.2008r. rep. (...) k. 69.

T. R. zamieszkiwał w Ł. wspólnie z matką, która się nim opiekowała i jednocześnie zajmował prowadzeniem gospodarstwa domowego. W 2006 roku matka T. R. zachorowała i jej córki przejęły nad nią codzienną opiekę. Odtąd T. R. przychodził do zamieszkałych w sąsiednim budynku sióstr I. R. (1) i M. R. na obiady. Nadto w okresie jesienno zimowym przychodził do nich palić w piecu, za co otrzymywał papierosy i jedzenie. Wieczorem wracał do swojego miejsca zamieszkania. W tym czasie utrzymywał się z drobnych prac dorywczych oraz ze sprzedaży złomu. Uzyskane w ten sposób pieniądze przeznaczał głównie na alkohol, który spożywał nałogowo. T. R. przez osoby z lokalnej społeczności, które go znały postrzegany był jako osoba nie rozgarnięta, sprawiająca wrażenie opóźnionej w rozwoju z problemami psychicznymi. Nie znał wartości pieniądza, utożsamiał ją z ilością banknotów, a nie ich nominałami.

dowód; zeznania św. M. G. k.135v-136, A. S. k. 138, Z. R. k.139v, zeznania pozwanej I. R. k.168v, U. R. k.169v.

W 2007r. z T. R. zaczął utrzymywać bliższe kontakty B. O. (2), i zatrudniał go do prac dorywczych przy budowie domu, w zamian płacąc mu niewielkie sumy pieniędzy po 20-30 złotych. Pracownikiem B. O. (2) był też R. B.. W tym czasie B. O. (2) zaczął sie interesować posiadanymi przez T. R. nieruchomościami rolnymi. W oparciu o dokumenty otrzymane od niego powierzył radcy prawnej M. G. (1) ustalenie ich stanu prawnego. Informacja o zainteresowaniu B. O. (2) gruntami brata dotarła do sióstr T. R., I. i M., które niezwłocznie udały się do niego przestrzegając go przed jakimikolwiek transakcjami z ich bratem z uwagi na jego problemy psychiczne i brak zrozumienia w kwestiach prawnych.

dowód; zeznania powoda B. O. k. 120, zeznania pozwanej I. R. k. 168v.

Na początku 2008r. R. B., B. (...) udali się do notariusza w L., jednak notariusz odmówił dokonania czynności związanych z obrotem ziemią T. R..

W dniu 21 kwietnia 2008 roku B. O. (2) ponownie zawiózł T. R. do innej kancelarii notarialnej tym razem w W., gdzie przed notariuszem H. M. doszło do zawarcia w formie aktu notarialnego nr A (...) umowy warunkowej zbycia nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw (...) SLl (...) Sądu Rejonowego w Lęborku działek numer (...) o powierzchni 570 m ^{( 2)}, numer (...) o powierzchni 930 m ^{( 2)}, numer (...) o powierzchni 18412 m ^{( 2)}, (...) o powierzchni 2297m ^{( 2)}, numer (...) o powierzchni 4675 m ^{( 2)}. Na mocy tego aktu notarialnego T. R. sprzedał B. O. (2), działającemu również w imieniu i na rzecz żony B. O. (4), za jej zgodą zawartą w oświadczeniu z dnia 4 października 2007 roku, wskazane nieruchomości za łączną kwotę 122 265 złotych pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie wykona prawa pierwokupu. Wcześniej B. O. (2) dla potrzeby poprawy wizerunku T. R. sfinansował mu wizytę u dentysty oraz zakupił nowe ubrania.

Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w G. nie skorzystała z prawa pierwokupu, i w dniu 6 maja 2008 roku, aktem notarialnym Nr A (...) T. R. przeniósł przed notariuszem Kancelarii Notarialnej w W. prowadzonej przez H. M. na B. O. (2) i jego żonę własność działek objętych księgą wieczystą Kw (...) SLl (...) Sądu Rejonowego w Lęborku. W treści aktu notarialnego zawarte zostało oświadczenie T. R. o dokonanej już zapłacie na jego rzecz przez kupującego kwoty w łącznej wysokości 66.000zł co było niezgodne z prawdą. Resztę ceny w kwocie 56 265 złotych B. O. (2) zobowiązał się zapłacić w terminie do dnia 31 września 2008 roku.

dowód; akt notarialny z dnia 21.04.2008r. i z dnia 6.05.2008r. k. 69 akt.

Po wizycie u notariusza B. (...) udali się z T. R. do Banku w L. celem założenia mu konta bankowego. W banku został wskazany adres do doręczeń dla T. R. - (...), ul. (...) mimo, że T. i R. zamieszkiwał w Ł.. Po założeniu konta, wydana została karta do bankomatu, którą faktycznie przejęli B. (...). W tym samym dniu B. O. (2) wpłacił na nowo otwarty rachunek T. R. kwotę 32.000 zł. Po załatwieniu wszystkich formalności B. O. (2) zawiózł R. B. i T. R. do hotelu w K., gdzie przebywali oni kilka dni.

W trakcie spotkań przy alkoholu w mieszkaniu u małżonków J., T. R. chwalił się że będąc w towarzystwie (...) pił drogie drinki i bawił sie z kobietami. Już po transakcji z B. O. (2), w maju 2008 roku T. R. zabrał z terenu przedszkola prowadzonego przez jego siostry metalowe elementy gokartów, krzesła i wózki, które sprzedał na skupie złomu.

dowód; zeznania św. B. J. k. 137.

W tym samym czasie kiedy T. R. dokonywał wiążących transakcji sprzedaży nieruchomości, do Sądu Okręgowego w Słupsku wpłynął wniosek I. R. (1) o ubezwłasnowolnienie T. R., z powodu zaburzeń czynności psychicznych.

W dniu 14 lipca 2008r. B. O. (2) wpłacił na założone konto T. R. kwotę 6.265 złotych, a w dniu 28 lipca 2008r. kwotę 10.000 złotych.

Z momentem powzięcia przez najbliższych członków rodziny informacji o sprzedaży przez T. R. posiadanej nieruchomości B. O. (2) i jego żonie, zapoznaniu się z treścią aktu notarialnego, ustaleniu nazwy banku w którym miało zostać założone konto, a następnie stanu tego konta, I. R. (1) złożyła zawiadomienie do Prokuratury o popełnieniu przestępstwa na szkodę jej brata T. R. przez B. (...).

W dniu 10 września 2008r. do Sądu Okręgowego w Słupsku wpłynął pozew T. R. przeciwko pozwanym B. (...) o uznanie za nieważną umowy sprzedaży i przeniesienia własności nieruchomości objętej w dniu sprzedaży księgą wieczystą KW (...) obecnie SLlL/ (...) Sądu Rejonowego w Lęborku (działki nr (...) o obszarze 570 m ^{( 2)}, (...) o obszarze o obszarze 930 m ^{( 2)}, (...) o obszarze 18412 m ^{( 2)}, (...) o obszarze 2297 m ^{( 2)} i (...) o obszarze 4675 m ^{( 2)}, położonej w Ł.) zawartej w dniu 21 kwietnia 2008 r. i w dniu 6 maja 2008 r. przed notariuszem w Kancelarii Notarialnej H. M. w W. Repertorium A - (...) i Repertorium (...). W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, iż pozwani wykorzystując jego skłonność do nadużywania alkoholu, upijając go wymusili na nim zawarcie niekorzystnej dla niego umowy sprzedaży tj. nabyli nieruchomość o wartości ponad 4.000.000 zł za cenę 122.265 zł.

bezsporne - nadto akta SO w Słupsku sygn. (...).

Postanowieniem z dnia 9 listopada 2009r. Sąd Okręgowy w Słupsku ubezwłasnowolnił częściowo z powodu zaburzeń psychicznych wywołanych pijaństwem T. R.. W ramach prowadzonego postępowania Sąd dopuścił dowód z dwóch niezależnych zespołów biegłych psychologa i psychiatrii, którzy zgodnie stwierdzili, iż badany jest stępiały uczuciowo i sugestywny bez możliwości przewidywania skutków swego postępowania, i wymaga on pomocy w prowadzeniu swoich spraw.

bezsporne - nadto akta SO w Słupsku sygn. (...).

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 12 maja 2011 roku w sprawie (...) B. O. (2) uznany został za winnego tego, że w okresie od grudnia 2007 roku, daty bliżej nieustalonej, do dnia 6 maja 2008 roku w Ł., w W., w K. działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wykorzystując wynikającą z nadużywania alkoholu niezdolność T. R. do należytego pojmowania przedsiębranego działania w zakresie sprzedaży nieruchomości, poprzez dostarczanie alkoholu pokrzywdzonemu i doprowadzenie go do podpisania przed Kancelarią Notarialną H. M. w W. aktu notarialnego nr A - (...) sprzedaży nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw (...) SLlL/ (...) Sądu Rejonowego w Lęborku działek numer (...) o obszarze 570m2,(...) o obszarze 930 m2,(...) o obszarze (...) o obszarze 2297 m2 i (...) o obszarze 4675m2 położonych w Ł. za kwotę 122 065 złotych, gdy rzeczywista łączna ich wartość wynosiła co najmniej 1 550 200 złotych, przy czym łącznie na poczet ceny sprzedaży nieruchomości uiścił na rzecz T. R. kwotę 91 784,04 złotych, czym doprowadził T. R. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości, to jest przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na mocy art. 294 § l k.k. skazał go na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na skutek apelacji wniesionej przez oskarżonego Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że wymierzoną w wyroku oskarżonemu B. O. (2) karę pozbawienia wolności obniżył do lat dwóch, i wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres próby 5 lat oddając go w tym okresie pod dozór kuratora.

Wyrokiem z dnia 12 maja 2011 roku w sprawie (...) Sąd Okręgowy w Słupsku oskarżonego R. B. uznał za winnego tego, że w okresie od dnia 7 maja 2008 roku do dnia 16 lipca 2008 roku w L. oraz w Ł. działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, posługując się przekazaną mu przez T. R. kartą bankomatową nr (...) wydaną przez (...) S.A. Oddział w Polsce na nazwisko T. R., dokonał wypłaty z konta bankowego T. R., a następnie zaboru w celu przywłaszczenia, pieniędzy w łącznej kwocie 11000 złotych na szkodę T. R., to jest przestępstwa z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na mocy art. 278 § 1 k.k. skazał go na karę roku pozbawienia wolności.

bezsporne - nadto akta SO w Słupsku sygn. (...).

Wyrokiem z dnia 27 listopada 2012r. Sąd Okręgowy w Słupsku ustalił, że umowa przeniesienia własności nieruchomości położonej w Ł., objętej księgą wieczystą KW nr (...) (obecny nr (...)), zawarta w dniu 06.05.2008 r. pomiędzy powodem T. R. a pozwanymi B. (...), sporządzona w W. przed emerytowanym notariuszem R. S., nr aktu Rep. (...), oraz poprzedzająca ją warunkowa umowa sprzedaży zawarta pomiędzy stronami w dniu 21.04.2008 r. w W. przed notariuszem H. M., nr aktu Rep. (...), jest nieważna. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd odwołał sie do dyspozycji art. 11 k.p.c. wskazując, że skoro w sentencji wyroku karnego skazującego, sąd karny ustalił, iż T. R. dokonując rozporządzenia nieruchomością był niezdolny do należytego pojmowania przedsiębranego działania w zakresie sprzedaży nieruchomości z powodu nadużywania alkoholu, to sąd cywilny w tym postępowaniu nie jest uprawniony do badania czy faktycznie stan, w którym znajdował się powód w chwili zawierania zaskarżonych umów uniemożliwiał mu swobodne i świadome podjęcie decyzji w tej sprawie. W tym stanie rzeczy Sąd mając na uwadze przepis art. 82 k.c. uznał - iż wszystkie oświadczenia woli powoda, składne przez niego w związku ze sprzedażą ruchomości będącej przedmiotem umowy warunkowej sprzedaży z dnia 21 kwietnia 2008 r. i umowy przeniesienia własności z dnia 6 maja 2008 r. są nieważne.

bezsporne - nadto akta SO w Słupsku sygn. (...).

W dniu 21 lipca 2013r. T. R. zmarł. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Lęborku z dnia 14 lutego 2014 r., wydanym w sprawie sygn. akt (...) spadek po T. R. nabyli J. R. w 1/2 oraz I. R. (1), U. R., M. R. i R. J. (1) każde z nich, w 1/8 części.

bezsporne - nadto akta SR w Lęborku sygn. (...).

Sąd zważył;

W pierwszej kolejności, należy wskazać, iż w niniejszej sprawie wbrew stanowisku powodów zawartym w pozwie, nie znajdzie zastosowania żaden przepis o wykonaniu i skutkach niewykonania zobowiązań wzajemnych. Co prawda zgodnie z treścią art. 497 k.c. w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej odpowiednio stosować należy art. 496 k.c., to przepis ten jednakże dotyczy wyłącznie instytucji prawa zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia. W przypadku nieważności czynności prawnej jedyną podstawą zwrotu świadczenia mogą być przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem świadczenie takie, dokonane do rąk kontrahenta umowy wzajemnej, jest nienależne. W ustalonym stanie faktycznym zastosowanie znajdą zatem przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu ( art. 405 i art.410 k.c.) Powszechnie przyjmuje się, iż nienależne świadczenie jest w ujęciu kodeksu cywilnego jednym z wypadków bezpodstawnego wzbogacenia. Świadczenie spełnione w wykonaniu nieważnej czynności prawnej jest świadczeniem nienależnym, powodującym powstanie roszczenia kondykcyjnego (art.410 w zw. z art. 411 pkt 1 k.c.), którego treścią jest obowiązek dokonania świadczenia zwrotnego, a celem zwrócenie zubożonemu tego, co świadczył na rzecz wzbogaconego.

Mając na uwadze treść roszczenia zakwalifikowanego ostatecznie jako świadczenie nienależne to na powodach spoczywał ciężar wykazania, że dokonali na rzecz T. R. przeniesienia środków pieniężnych z tytułu zapłaty ceny z transakcji sprzedaży nieruchomości położonej w Ł., która to umowa prawomocnym wyrokiem Sądu została uznana za nieważną. Powodowie w uzasadnieniu i na poczet wykazania zasadności zgłoszonego wobec pozwanych jako spadkobierców T. R. żądania zapłaty kwoty 80.787 zł odwoływali się do zgromadzonych dowodów i ustaleń poczynionych w oparciu o nie przez Sąd karny w sprawie prowadzonej przeciwko B. (...) o czyn z art. 286 § 1 k.k.wzw.zart.294 § l k.k.

Jedną z form wykonawczych przestępstwa oszustwa przewidzianego przez art. 286 § 1 k.k. jest wyzyskanie niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranej czynności. Niezdolność osoby rozporządzającej mieniem do należytego pojmowania przedsiębranego działania może wynikać z braku odpowiedniego rozwoju psychicznego, niedostatecznej socjalizacji osoby, młodego wieku, upośledzenia umysłowego, zarówno takiego, które wyłącza zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swym postępowaniem, jak i prowadzącego jedynie do ograniczenia tej zdolności. Niezdolność może stanowić następstwo nadużywania alkoholu, środków odurzających, narkotyków itp. Wyzyskanie niezdolności osoby do należytego pojmowania przedsiębranego działania polega więc na doprowadzeniu w jakikolwiek sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez osobę nieposiadającą zdolności do prawidłowej oceny podejmowanych działań.

Związanie sądu w postępowaniu cywilnym wyrokiem karnym dotyczy faktu popełnienia przestępstwa. Co powinien zawierać wyrok określa art. 413 k.p.k. Ustalenie czynu przypisanego oskarżonemu polega na przytoczeniu okoliczności faktycznych należących do istoty przestępstwa. Związanie dotyczy znamion okoliczności czynu, a więc czasu, miejsca i sytuacji. Poza tym zakresem sąd cywilny nie doznaje żadnych ograniczeń i może dokonywać wszystkich niezbędnych ustaleń, które mają istotne znaczenie z punktu widzenia prawidłowego zastosowania przepisów prawa cywilnego. Zasada ta wynika z tego, że sąd karny nigdy nie dokonuje ustaleń pod kątem widzenia prawa cywilnego. Związanie dotyczy zatem ustalonych w sentencji wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 12 maja 2011r. w sprawie (...) znamion przestępstwa, a do nich należy niezdolność pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranej czynności.

Z tych względów Sąd rozpoznający niniejszą sprawę nie był związany ustaleniami Sądu karnego odnośnie wysokości kwoty uiszczonej przez B. B. (3) na rzecz T. R..

Istotę sporu stanowiło zatem ustalenie czy powód B. O. (2) dokonał i w jakiej wysokości przekazania środków pieniężnych pochodzących z majątku wspólnego powodów na rzecz T. R. tytułem ceny nieruchomości, które to świadczenie w świetle późniejszych zdarzeń stanowiło świadczenie nienależne, a następnie odniesienie się do podniesionego przez pozwanych zarzutu z art. 409 k.c. i zarzutu potrącenia.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe w tym w szczególności w zakresie zeznań przesłuchanych świadków w osobach M. G. (2), B. J., A. S. i Z. R. (2) wykazało w sposób nie budzący wątpliwości, iż T. R. był osobą uzależnioną od alkoholu, postrzeganą przez osoby które miały z nim kontakt za ograniczoną umysłową, nie potrafiącą ocenić realnej wartości posiadanej kwoty pieniędzy. Jak wynika z treści opinii biegłych psychologa T. Z. i lekarza psychiatrii M. O.] - S., wydanej dla potrzeb prowadzonego postępowania karnego przeciwko B. (...) z której dowód Sąd dopuścił na wniosek pozwanych, wprawdzie T. R. nie był osobą upośledzoną umysłowo, to jednak w ramach sprawności intelektualnej zachodziły u niego istotne różnice w zakresie poszczególnych funkcji poznawczych. Dotyczy to dostrzegania związków przyczynowo - skutkowych, myślenia logicznego, przyswajania sobie nowych informacji. Poza tym T. R. nie był w słanie zrozumieć czynności sprzedaży ziemi, o tym bardziej pokierować swoim postępowaniem, nie był w stanie wiosną 2008 roku przewidzieć skutków swojego postępowania, miał zniesioną kontrolę swojego postępowania, albowiem znajdował się wówczas w okresie kilkumiesięcznego ciągu alkoholowego, a przy tym nie miał w pełni świadomości swojego uzależnienia od alkoholu. Biegli nadmienili też, że taką osobą łatwo manipulować, a to z uwagi na potrzebę picia alkoholu, bowiem taka osoba, otoczenie wspierające ją w piciu alkoholu postrzega jako przyjazne, zaś osoby namawiające do zaprzestania picia odbiera jako wrogie ( vide; k. 154-159, k. 625v-628 akt sprawy SO w Słupsku (...)).

W świetle tych okoliczności i zeznań świadków, twierdzenia B. O. (2) o tym, iż nie miał żadnych wątpliwości co do stanu umysłowego T. R. i rozumienia przez niego transakcji sprzedaży ziemi, negocjowania ceny jak równy z równym, oraz dokonywanych z tego tytułu wzajemnych rozliczeń nie zasługują na akceptację. Z tych samych powodów bezwartościowe były dowody w postaci rachunków i pokwitowań przedstawionych przez powoda do sprawy karnej do treści których odwoływał się B. O. (2) w niniejszym postępowaniu na okoliczność wykazania łącznej wysokości kwoty przekazanej T. R. na poczet ceny sprzedaży nieruchomości ( vide k. 327-329, k. 334-335 akt sprawy SO w Słupsku (...) ). Większość tych pokwitowań i rachunków nie ma daty, nadto ich treść sporządzona została przez powoda, a podpis T. R. wobec stanu jego umysły nie ma żadnego znaczenia, zważywszy dodatkowo na to, że nie znał on wartości pieniądza i nie potrafił ocenić prawdziwości zapisu, pomijając już kwestie, że nie wiadomo czy podpisów nie składał in blanco będąc zmanipulowanym przez powoda. Okolicznością bezsporną było, iż w dniu 6 maja 2008r. po zakończeniu czynności u notariusza w W., powód B. O. (2) wspólnie z R. B. i T. R. udali się do (...) S. A. w L., celem założenia konta bankowego, a następnie w tym samym dniu B. O. (2) przelał na nie kwotę 32.000 zł odnotowując w tytule przelewu zakup łąk. Kolejnej wpłaty w wysokości 6.255 zł z oznaczeniem w tytule zapłata za zakup łąk Repertorium (...) dokonał w dniu 14 lipca 2008r. ( vide; k. 329 i k. 334 akt sprawy SO w Słupsku (...) ). Wydaną przy założeniu konta kartę bankomatową przejęli B. (...).

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 12 lipca 2011r. w sprawie (...) R. B. został uznany za winnego, tego, że w okresie od dni 7 maja 2008 roku do dnia 16 lipca 2008 roku w L. oraz w Ł. działając krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, posługując kartą bankomatową wydaną przez (...) S.A. Oddział w Polsce na nazwisko T. R., dokonał wypłaty z konto bankowego T. R., a następnie zaboru w celu przywłaszczenia, pieniędzy w łącznej kwocie 11.000 złotych no szkodę T. R., to jest przestępstwo z ort. 278 § 1 kk w zw. z art. 12 kk i za to skazany na karę roku pozbawienia wolności. Z zapisu monitoringu bankomatu banku (...) S. A. w L. przy ul. (...) wynika, iż powód B. O. (2) w dniu 14 lipca 2008r. uczestniczył wspólnie z R. B. przy wykonywaniu operacji kartą (...) wydaną dla T. R. w trakcie której dokonywał sprawdzenia stanu rachunku ( vide; k. 100, k. 119 akt sprawy SO w Słupsku (...) ). Dowodzi to zatem tego, że również był w posiadaniu karty, a co najmniej miał do niej dostęp, tym samym mógł dokonywać nią transakcji. Operacje kartą (...) wydaną dla T. R. były również w okresie od 7 maja do 21 lipca 2008r. wykonywane w innych bankach odpowiednio w L. i Ł. z których nie zostały zabezpieczone względnie wykonane zdjęcia w ramach monitoringu. Na dzień 22 lipca 2008r. saldo na rachunku bankowym T. R. wynosiło 8,78 zł ( vide; k.90, 100, k. 188-189 akt sprawy SO w Słupsku (...) ).

Zważywszy na treść zeznań świadków M. G. (2) czy B. J., wręcz nieprawdopodobnym jest by osoba o tak ograniczonym poziomie intelektualnym, nie potrafiąca pokierować swoim postępowaniem, nie umiejąca ocenić i odnieść wartości posiadanych pieniędzy do ceny towaru, bez problemów posługuje się kartą bankomatową, czasami kilka razy dziennie, dokonuje wypłat na sumę kilku tysięcy złotych, a jednocześnie nikt z otoczenia T. R. nie zauważa by posiadał on przy sobie większy nominał niż 20 zł. W ocenie Sądu powodowie nie przedstawili dowodów na potwierdzenie, faktycznego przekazania do dyspozycji T. R. kwoty odpowiednio 32.000 zł i 6.265 zł.

Dokonując oceny zachowania i postępowania B. O. (2) wobec T. R. od momentu nawiązania pierwszego kontaktu w 2007r. trudno im przypisać cechy uczciwości wymaganej nie tylko od kontrahenta umowy sprzedaży, ale po prostu od człowieka. Takiego zachowania B. O. (2) wobec, T. R., jak przygotowywanie schludnego ubrania do wizyty u notariusza, zadbanie o wizytę u stomatologa, a także podejmowanie za niego czynności w celu założenia konta bankowego, czy pozostawienie u siebie należącego do sprzedawcy aktu notarialnego odnośnie transakcji, dalece odbiega od zwykłego zachowania w stosunkach między równorzędnymi stronami umowy sprzedaży nieruchomości. Zaznaczenia wymaga, ze B. O. (2) nigdy nie twierdził, że darzył T. R. szczególną sympatią lub by był on jego kolegą, któremu chciał udzielić pomocy. Stąd tego rodzaju zachowań B. O. (2) wobec T. R. nie można rozpatrywać w kontekście zwykłej ludzkiej uczynności.

Niezależnie od powyższego wypada dostrzec, że w przedmiotowej sprawie zaistniała i inna przyczyna niemożności domagania sie przez powodów żądania kwoty określonej w pozwie. Zgodnie z art. 409 k.c. obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony - chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Obrona wzbogaconego przed roszczeniem kondykcyjnym jest możliwa zatem z powołaniem się na przepis art.409 k.c. który statuuje zasadę obowiązku wydania korzyści w granicach aktualnie istniejącego wzbogacenia. Nawet gdyby zatem hipotetycznie założyć, że T. R. otrzymał od B. O. (2) korzyść, to bez wątpienia ją zużył, a nie miał obowiązku liczyć się z koniecznością jej zwrotu. Z uwagi na powyższe stwierdzić trzeba, iż pozwani nie są i nie byli w przeszłości wzbogaceni kosztem powodów.

Ostatniej wpłaty na konto bankowe T. R., z tytułu zakupu łąk repertorium (...) A B. O. (2) dokonał w dniu 28 lipca 2008r. w wysokości 10.000 zł. W tym dniu na skutek interwencji członków rodziny T. R., po powzięciu informacji o fakcie posiadania przez niego rachunku bankowego i ustaleniu banku w którym on się znajduje, doszło do zablokowania karty bankomatowej i zabezpieczenia na dzień 28 lipca 2008r. środków na rachunku w łącznej kwocie 10.008,78 zł. Ostatecznie kwota ta została wypłacona T. R..

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwani zgłosili zarzut potrącenia i przedstawili do potrącenia sumę 12.617,00 zł należną pozwanym od powodów B. i B. małżonków (...) z tytułu spłaty zasądzonych na rzecz T. R. kosztów postępowania w I oraz w II instancji w sprawach prowadzonych odpowiednio: przed Sądem Okręgowym w Słupsku pod sygn. akt: (...), przed Sądem Apelacyjnym w Gdańsku pod sygn. akt(...), z sumą 10.000,00 zł tytułem dochodzonych przez powodów roszczeń.

W tym miejscu zasadne jest wskazanie, że w doktrynie opowiedziano się za dopuszczalnością jednostronnego potrącenia, które - jako wywierającego doniosłe skutki w sferze prawnej drugiej strony - musi się jednak łączyć ze spełnieniem szczególnych przesłanek, uwzględniających uzasadnione interesy także drugiej strony oraz osób trzecich. Według art. 498 k.c. takimi przesłankami są: wzajemność wierzytelności, jej jednorodzajowość, wymagalność wierzytelności potrącającego, zaskarżalność wierzytelności potrącającego. Niekiedy nadto wy­mienia się przesłankę tożsamości osób (istnienia wierzytelności między tymi samymi osobami). Podkreśla się przy tym, że mimo iż w art. 498 k.c. jest mowa wyraźnie o wymagalności obu wierzytel­ności - jako przesłance potrącenia — w piśmiennictwie przyjmuje się, że nie­odzowną przesłanką potrącenia jest tylko wymagalność wierzytelności potrąca­jącego. Gdy zaś chodzi o wierzytelność drugiej strony wystarcza, że potrącający może uczynić jej zadość przez spełnienie objętego nią świadczenia (vide: L. S., (...), s. (...) i nast.; K. G., w: S., t. III, cz. 1, s. (...) i (...); W. B., w: (...), t. 2, s. (...); T. W., w:K.2001, I, s. (...); ale zob. też C. 1999, s. (...); R. 2001, s. (...)Podobnie przyjmuje się w stosunku do przesłanki zaskarżalności wierzytelności. Poza tym brak jest specjalnych wymagań ustawowych w odniesieniu do formy złożenia oświadczenia o potrąceniu.

Zdaniem Sądu pismo - odpowiedź na pozew - ma decydujące znaczenie, gdyż pozwani ujawnili w nim w sposób jednoznaczny swoją wolę potrącenia zobowiązań stron i w tej dacie potrącenie było już możliwe. Można zatem przyjąć, że najpóźniej z tym dniem doszło do potrącenia wierzytelności. Skutkiem czego doszło do wygaśnięcia wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), z chwilą, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zd. 2 k.c. w zw. z art. 498 § 1 k.c.).

W związku z tym, że doszło do skutecznego potrącenia wzajemnych wierzytelności stron, do wysokości wierzytelności niższej, z tych i pozostałych względów wskazanych powyżej powództwo w całej rozciągłości podlegało oddaleniu, o czym orzeczono w wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie drugim sentencji, na podstawie art. 98 §1 i §3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tj. Dz. U. z 2013r., poz. 490), biorąc pod uwagę wynik niniejszego procesu. Powodowie jako przegrywający spór zobowiązani są zwrócić pozwanym koszty procesu, na które złożyło się wynagrodzenie dla zawodowego pełnomocnika w kwocie 3.600 zł. oraz opłata za udzielone pełnomocnictwo w kwocie 17 zł.

Na oryginale właściwy podpis