Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2015 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 października 2015r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym w postępowaniu uproszczonym

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

w G.

przeciwko J. K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie z dnia 8 czerwca 2015r., sygnatura akt VI C 316/15

uchyla zaskarżony wyrok w punktach II i III i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie do ponownego rozpoznania.

SSO Zbigniew Zgud

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 czerwca 2015 roku do sygn. akt VI C 316/15/S Sąd Rejonowy dla Krakowa - Śródmieścia w Krakowie zasądził od pozwanej J. K. na rzecz strony powodowej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. odsetki maksymalne od kwoty 719,53 złotych za okres od 01.08.2014 roku do dnia 07.05.2015 roku; w pozostałym zakresie powództwo oddalił; koszty procesu miedzy stronami wzajemnie zniósł.

Sąd Rejonowy ustalił, że 6 listopada 2013 roku pozwana J. K. zawarła jako pożyczkodawca umowę pożyczki z (...) Spółką Akcyjną w G.. W umowie określono, iż kwota pożyczki wynosi 1990 złotych. Całkowity koszt pożyczki, na który składa się wyłącznie prowizja wynosi 990 złotych. Pozwana zobowiązała się do spłaty pożyczki w 10 miesięcznych ratach po 199 złotych płatnych w terminach określonych w harmonogramie spłaty, począwszy od 6 grudnia 2013 roku. Zgodnie z § 6 umowy w razie zwłoki Pożyczkobiorcy z zapłatą dwóch pełnych rat pożyczki w terminach, o których mowa w § 4 ust. 2 niniejszej umowy i wskazanych w Harmonogramie spłaty, (...) S.A. może wypowiedzieć umowę pożyczki z zachowaniem 30-dniowego terminu wypowiedzenia, po uprzednim bezskutecznym listownym wezwaniu Pożyczkobiorcy do zapłaty zaległych rat w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Po skutecznym upływie terminu wypowiedzenia, (...) S.A. ma prawo dochodzić od Pożyczkobiorcy całości niespłaconych należności, wynikających z niniejszej umowy oraz domagać się od Pożyczkobiorcy zapłaty odsetek karnych za opóźnienie w zapłacie wszelkich kwot należnych (...) S.A., zgodnie z Art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego. (...) S.A. ma prawo do naliczania odsetek karnych za opóźnienie w zapłacie wszelkich kwot należnych (...) S.A. po rozwiązaniu lub wygaśnięciu niniejszej umowy. Roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, tj. stopa odsetek karnych za opóźnienie, o których mowa w § 6 ust. 1 i 2 niniejszej umowy, jest stopą zmienną i równa się czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. W czasie trwania niniejszej umowy, (...) S.A. może naliczyć koszty działań windykacyjnych, o których mowa w § 6 ust. 5 w następującej wysokości: nie więcej niż 20 złotych łącznie za korespondencję wysyłaną listami poleconymi. Koszty te naliczane będą w następujący sposób: 10 złotych - w terminie wysyłki pierwszego wezwania do zapłaty kierowanego do Pożyczkobiorcy listem poleconym oraz 10 złotych - w terminie wysyłki ostatecznego przedsądowego wezwania do zapłaty kierowanego do Pożyczkobiorcy listem poleconym. Pismem z dnia 13 lutego 2014 roku pożyczkodawca wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 377 złotych tytułem zaległości wynikającej z umowy pożyczki oraz kwoty 10 złotych tytułem kosztów windykacyjnych. Następnie pismami nadanymi w dniu 13 marca 2014 roku pożyczkodawca wypowiedział umowę pożyczki z dnia 6 listopada 2013 roku oraz wezwał pozwaną do zapłaty należności wynikającej z umowy pożyczki w wysokości 596 złotych obejmującej kwotę 576 złotych kapitału i 20 złotych kosztów windykacji. Pismem z dnia 11 kwietnia 2014 roku pozwana zwróciła się do pożyczkodawcy z wnioskiem o restrukturyzacje zobowiązań z tytułu umowy pożyczki, wskazując, że jest w stanie spłacać 120 złotych miesięcznie. Pismem z dnia 15 lipca 2014 roku strona powodowa poinformowała pozwaną, iż jej całkowita zaległość wynikająca z umowy pożyczki z dnia 6 listopada 2013 roku wynosi 1142 złote. W dniu 7 maja 2015 roku pozwana wpłaciła na rzecz strony powodowej kwotę 1142 złote. Ponadto jako bezsporne Sąd Rejonowy przyjął, że strona powodowa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w G. jest następcą (...) Spółki Akcyjnej w G.. Pozwana w ramach spłaty swojego zadłużenia wpłaciła kwotę 470 złotych, która została zaliczona na poczet opłat windykacyjnych w wysokości 20 złotych oraz w pozostałej części na spłatę kapitału.

Sąd Rejonowy jako podstawę rozstrzygnięcia przywołał art. 354 § 1 k.c. wskazując, że zobowiązanie dłużnika wynika z treści zawartej przez niego umowy, w zakresie w jakim umowy tej nie modyfikują przepisy prawa, jest ona ważna oraz nie została zmodyfikowana przez strony w drodze złożenia stosownych oświadczeń woli. Odnośnie wysokości zastrzeżonej w umowie prowizji w wysokości 990 złotych Sąd Rejonowy uznał umowę pożyczki za częściowo nieważną. Sąd podkreślił, że pozwana poniosła koszt umowy pożyczki równy niemalże kwocie, jaką mogła na podstawie umowy dysponować. Sąd Rejonowy wskazuje, że do umowy pożyczki zawartej przez pozwaną zastosowanie znajdą art. 58 k.c. i art. 353 ¹ k.c., które pod sankcją nieważności ograniczają swobodę stron w kształtowaniu stosunków zobowiązaniowych, jeżeli wprowadzone przez strony postanowienia naruszyłyby właściwość stosunku, przepisy prawa lub zasady współżycia społecznego. Sąd Rejonowy uznał, że prowizja na rzecz strony powodowej pełni funkcję wynagrodzenia za korzystanie z kapitału strony powodowej. Biorąc to pod uwagę, określona wysokość prowizji narusza, będący jedną z zasad współżycia społecznego zakaz lichwy tj. zastrzegania rażąco wygórowanego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, przysparzającego nadmiernych w danych stosunkach i nieusprawiedliwionych zysków dla jednej ze stron, a prowadzących do niewypłacalności drugiej strony oraz pozbawienia jej możliwości aktywnego uczestniczenia w życiu gospodarczym kraju. Prowadzi ono bowiem do dysproporcji pomiędzy świadczeniem strony powodowej tj. udostępnieniem pozwanej kwoty pożyczki a wynagrodzeniem jakie za korzystanie z tej kwoty miałaby zapłacić pozwana. Jednocześnie zastrzeżona na rzecz strony powodowej prowizja znacznie przekracza poziom inflacji oraz normalny poziom zysku możliwy do osiągnięcia z kapitału w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, wynoszący obecnie około 5%.

W ocenie Sądu Rejonowego usprawiedliwione było zastrzeżenie wynagrodzenia na rzecz strony powodowej w postaci prowizji w wysokości 5% określonej w umowie kwoty pożyczki tj. w wysokości 100 złotych (w przybliżeniu 5% z 1990 złotych). Wysokość ta odpowiada normalnemu poziomowi zysku możliwemu do osiągnięcia z kapitału w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Nadto odpowiada wynikającemu z ustawy o kredycie konsumenckim obowiązującej do 2011 roku limitowi kosztów kredytu konsumenckiego określonemu jako 5% kwoty pożyczki, który choć zniesiony przez ustawodawcę, to może być pomocny przy określeniu społecznie akceptowalnego poziomu wynagrodzenia instytucji finansowych, udzielających kredytów konsumenckich.

Ponieważ zastrzeżenie prowizji na rzecz strony powodowej w wysokości 990 naruszało zasady współżycia społecznego w zakresie w jakim wysokość tej prowizji przekraczała 100 złotych, to zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c. i 58 § 2 i 3 k.c. było nieważne, wobec czego, zobowiązanie pozwanej z tytułu umowy pożyczki powinno zostać zmniejszone o 890 złotych (990-100). Tym samym zobowiązanie pozwanej na dzień wniesienia pozwu nie wynosiło 1609,53 złotych, lecz 719,53 złotych. Ponieważ w toku postępowania pozwana uiściła na rzecz strony powodowej kwotę wyższą, to jej zobowiązanie jako spełnione w całości wygasło w zakresie dochodzonej należności głównej. Powyższe prowadzi Sąd Rejonowy do wniosku o konieczności oddalenia powództwa w zakresie dochodzonej przez stronę powodową należności głównej.

Orzekając o zasądzonych odsetkach Sad Rejonowy oparł się na art. 481 § 1 k.c. przyjmując zasadność roszczenia w tym zakresie za okres od dnia wniesienia pozwu (zgodnie żądaniem pozwu) do dnia spłaty zadłużenia czyli ustania opóźnienia w spłacie tj. 7 maja 2015 roku.

Dalej Sąd Rejonowy wskazał, że na rozstrzygniecie nie miał żadnego wpływu zarzut pozwanej, iż zachowanie strony powodowej, polegające na nieudzieleniu odpowiedzi na wniosek pozwanej o restrukturyzacje zadłużenia stanowi nieuczciwą praktykę rynkową, polegająca na utrudnianiu konsumentowi dochodzenia przez niego praw w szczególności prawa do naprawy lub wymiany produktu na nowy albo prawa do obniżenia ceny lub do odstąpienia od umowy. Udzielenie odpowiedzi na taki wniosek nie było bowiem obowiązkiem strony powodowej, a jedynie jej prawem, z którego mogła nie skorzystać. Ponadto w żaden sposób nie utrudniło to pozwanej dochodzenia jej praw, a przynajmniej nic w tym zakresie nie zostało ustalone w toku postępowania.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na zasadzie art. 100 k.p.c. przyjmując, iż obie strony były stronami wygrywającymi mniej więcej w połowie.

Apelację od tego wyroku w punktach II i III wniosła strona powodowa domagając się zmiany wyroku i uwzględnienia powództwa w całości wraz z zasądzeniem kosztów postępowania ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W obu przypadkach strona powodowa domagała się zasądzenia kosztów postępowania odwoławczego. Apelujący zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 58 § 2 k.c. i 353 ¹ k.c. polegające na przyjęciu, że prowizja ponad kwotę 100 zł stanowi nieważną czynność prawną.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Sąd Rejonowy prawidłowo wskazał jako podstawę rozstrzygnięcia przepisy regulujące powinności dłużnika wynikające ze stosunków umownych. Słusznie także Sąd I instancji dokonywał analizy wiążącego strony stosunku prawnego z uwzględnieniem art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Należy podzielić intuicje Sądu Rejonowego dotyczące uznania kwoty prowizji odpowiadającej swoją wysokością blisko połowie kwoty pożyczki i skutkujące otrzymaniem przez pożyczkobiorcę niewiele ponad połowy formalnie pożyczanych pieniędzy za sprzeczne z ustawą lub zasadami współżycia społecznego. Na pierwszy rzut oka bowiem wydaje się, że prowizja tak określona jest znacząco wygórowana. Rzecz jednak w tym, że rozstrzygnięcie w tym przedmiocie winno być oparte na kompleksowej ocenie całego stosunku prawnego a nie jedynie na relacji kwoty pożyczki do kwoty prowizji. Ocena taka z kolei powinna być poprzedzona odpowiednimi ustaleniami faktycznymi. Tymczasem w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy oparł rozstrzygnięcie na założeniu, że usprawiedliwione było jedynie zastrzeżenie wynagrodzenia na rzecz strony powodowej w postaci prowizji w wysokości 5% określonej w umowie kwoty pożyczki. Sąd Rejonowy jednocześnie wskazał, że wysokość taka odpowiada normalnemu poziomowi zysku możliwemu do osiągnięcia z kapitału w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Sąd I instancji nie wskazał jednak na jakich podstawach przyjął takie założenie, a szczególności nie wskazał skąd czerpie dane odnośnie takiego a nie innego poziomu zysku z działalności gospodarczej. Jednocześnie w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wskazuje się, że przedmiotowa umowa narusza zakazy lichwy i wyzysku. Tymczasem przepisy przeciwko lichwie określają obecnie między innymi odsetki maksymalne na poziomie czterokrotności kredytu lombardowego NBP (art. 359§2 ¹ k.c.). Na przełomie 2013 i 2014 roku, to jest w czasie kiedy pożyczka miała być spłacana przez pozwaną wysokość odsetek maksymalnych utrzymywała się na poziomie 16% a następnie spadła do poziomu 12%. Trudno zaakceptować pogląd, że ewentualne wynagrodzenie za korzystanie z kapitału na poziomie nieprzekraczającym odsetek maksymalnych jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego, a do takiego wniosku musi prowadzić zestawienie wysokości odsetek maksymalnych z akceptowalnym przez Sąd Rejonowy poziomem zysku z działalności gospodarczej. Zakładając bowiem możliwość pobrania odsetek maksymalnych pożyczkodawca mógłby w okresie obowiązywania umowy osiągnąć z tego tytułu kwotę ponad 130 zł w zależności od sposobu zaliczania wpłat i to licząc od kwoty rzeczywiście wypłaconej pozwanej. Tymczasem Sąd I Instancji uznał dopuszczalny pułap wynagrodzenia na poziomie jedynie 100 zł sprowadzając jednocześnie do wspólnego mianownika zarówno wynagrodzenie za korzystanie z kapitału jak i zwrot poniesionych kosztów. Nie można wreszcie do oceny zgodności postanowień umowy z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego przyjmować kryteriów z art. 7a uchylonej ustawy o kredycie konsumenckim. Przedmiotowa umowa zawarta była bowiem już pod rządami nowej ustawy o kredycie konsumenckim, która limit opłat, prowizji i kosztów związanych z zawarciem umowy zniosła zastępując go rozbudowanymi obowiązkami informacyjnymi pożyczkodawcy. Ustalona w niniejszej sprawie dopuszczalna wysokość prowizji nosi cechy oceny arbitralnej, nieosadzonej w zgromadzonym materiale dowodowym. Z tych powodów zaskarżone orzeczenie nie mogło się ostać. Nie oznacza to jednak, że Sąd nie był uprawniony do badania zgodności umowy z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Miał bowiem do tego uprawnienie, a nawet obowiązek wypływający z konieczności stosowania przepisów prawa z urzędu, w tym art. 353 ¹ k.c. Dokonując jednak takiej oceny Sąd winien był ustalić fakty, na podstawie których mógłby takiej oceny dokonać. Powód (pożyczkodawca) ma bowiem prawo czerpać korzyści (wynagrodzenie) z pożyczonego kapitału, ale także ma prawo do pokrycia kosztów udzielanych pożyczek. W niniejszej sprawie ocena taka winna być poprzedzona wezwaniem powoda do wskazania w jaki sposób doszło do ustalenia wysokości prowizji w przypadku przedmiotowej umowy i jak ta prowizja została skalkulowana. Na tej podstawie Sąd miałby możliwość oceny w jakim stopniu prowizja obejmuje wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, w jakim pokrywa niezbędne wydatki pożyczkodawcy lub inne ponoszone przez niego koszty. Dopiero tak przeprowadzona analiza pozwala na merytoryczną ocenę czy wysokość prowizji narusza przepisy prawa stanowiąc np. obejście limitu odsetek maksymalnych lub narusza zasadę ekwiwalentności świadczeń lub niezgodnie z zasadami współżycia społecznego obciąża pożyczkobiorcę kosztami, którymi ten nie powinien być obciążony. Na tej też podstawie możliwa byłaby ewentualnie ocena w jakim stopniu (powyżej jakiej wysokości) prowizja jest wygórowana, co winno nastąpić także w kontekście wiedzy i oczekiwań stron związanych z zawarciem przedmiotowej umowy oraz z uwzględnieniem spełnienia obowiązków informacyjnych nałożonych na pożyczkodawcę obowiązującymi obecnie przepisami o kredycie konsumencki. Zasadą jest bowiem swoboda kształtowania stosunku prawnego także z udziałem konsumenta. Dlatego też ocena czy wysokość prowizji narusz prawo lub dobre obyczaje musi nastąpić z uwzględnieniem sytuacji konkretnego konsumenta, który mając należyte rozeznanie (co ma zapewnić rozbudowany obowiązek informacyjny) może godzić się w pewnych warunkach nawet na koszty prowizji wyższe niż zwykle przyjęte. Postępowanie w tym zakresie sąd może prowadzić z urzędu (art. 232 k.p.c.) jeżeli powziął wątpliwości co do zgodności z prawem lub zasadami współżycia społecznego uregulowań dotyczących prowizji. Bez przeprowadzenia takiego badania i dokonania powyższej oceny ustalanie czy i w jakim zakresie wysokość prowizji narusza prawo lub zasady współżycia społecznego jest przedwczesne. Mając powyższe na uwadze należy uznać, że Sąd Rejonowy opierając oddalenie powództwa na powierzchownej analizie postanowień umowy w zakresie prowizji nie rozpoznał istoty sprawy albowiem przedwcześnie uznał postanowienia umowy w zakresie prowizji za częściowo sprzeczne z prawem. Zgromadzone dowody nie dają przy tym wystarczających podstaw do zmiany wyroku. Zaskarżony wyrok musiał zatem zostać uchylony a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 k.p.c i art. 505 ¹² § 1 k.p.c.). Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien wezwać stronę powodową do wskazania sposobu obliczenia prowizji oraz przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe co najmniej w zakresie przesłuchania stron celem oceny czy w przypadku tej konkretnej umowy konsument działał z należytym rozeznaniem i w tym kontekście, czy sposób ustalenia prowizji może prowadzić do wniosku, iż zastrzeżona prowizja jest wygórowana ewentualnie w jakiej wysokości.

SSO Zbigniew Zgud