Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 września 2015 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko R. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 5 grudnia 2014 r. sygn. akt I C 23/14

I.  umarza postępowanie apelacyjne w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej w postępowaniu przed sądem I instancji;

II.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że w miejsce kwoty 7.217 złotych zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 3.617 (trzy tysiące sześćset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  oddala apelację w pozostałej części;

IV.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 3.035,99 (trzy tysiące trzydzieści pięć 99/100) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

V.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w B. na rzecz adwokata H. K. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych, powiększoną o stawkę należnego podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy

V ACa 195/15

UZASADNIENIE

Powód M. K. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej R. K. (obecnie M.) kwoty 188 750 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz zwrotu kosztów procesu.

Z uzasadnienia pozwu wynikało, że powód domaga się określonej wyżej kwoty jako odszkodowania za niewywiązanie się przez pozwaną z umowy, jaką strony zawarły w dniu 3 czerwca 2005r. W § 2 tej umowy pozwana zobowiązała się przenieść na powoda, po spełnieniu przez niego warunków określonych w umowie, własność lokalu mieszkalno-biurowego, położonego w B. przy ul. (...). Przeniesienie własności miało nastąpić najpóźniej do grudnia 2006r., lecz pozwana nie wykonała swojego zobowiązania, a co więcej, lokal ten sprzedała. Powód wywodził, że po odliczeniu od hipotetycznej ceny sprzedaży lokalu ceny jego zakupu, kosztów kredytu i kosztów notarialnych, został on pozbawiony utraconych korzyści w kwocie dochodzonej pozwem.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda zwrotu kosztów procesu. Wskazała, że umowa stron z dnia 3 czerwca 2005r. w § 6 przewidywała możliwość jej rozwiązania przez każdą ze stron zaś w § 7 umowy strony zastrzegły, na wypadek jej rozwiązania przez pozwaną, że zapłaci ona, na rzecz powoda karę umowną. Po rozwiązaniu umowy przez pozwaną powód wystąpił o zapłatę stosownej kary umownej do Sądu Okręgowego w B. i po przeprowadzeniu postępowania została na jego rzecz zasądzona od pozwanej kwota 24 505,19 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia 2007r. Zgodnie z art. 484 § 1 zd 2 k.c. żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, przy czym strony mogą inaczej postanowić w tym przedmiocie, co jednak w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Nadto według pozwanej powód nie udowodnił wysokości szkody, gdyż nie przedstawił żadnych dowodów na to, iż w razie przeniesienia na niego własności lokalu znalazłby nabywcę lokalu za cenę określoną w pozwie.

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 5 grudnia 2014r. oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 7 217zł tytułem zwrotu kosztów procesu, czyniąc następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

W dniu 3 czerwca 2005r. strony zawarły, na czas nieokreślony, umowę użyczenia lokalu mieszkalno-biurowego, położonego w B. przy ul. (...). Zapis zawarty w § 2 umowy sugerował, że w tej części umowę zawarto na czas określony. Wykonanie tego zapisu mogło nastąpić jedynie dobrowolnie, gdyż nie ma prawnej możliwości zmuszenia strony zobowiązującej się do przeniesienia prawa własności, do przymusowego wykonania zapisu.

W dniu 28 września 2006r. powód wystosował do pozwanej pismo z prośbą o wyznaczenie w terminie dwóch tygodni dogodnego terminu do zawarcia umowy notarialnej przeniesienia własności lokalu. Do zawarcia takiej umowy nie doszło.

Umowa z dnia 3 czerwca 2005r. przewidywała możliwość jej wypowiedzenia przez każdą ze stron, za miesięcznym okresem wypowiedzenia (§ 6 umowy) i pozwana skorzystała z uprawnienia do wypowiedzenia umowy pismem z dnia 2 lutego 2007r.

W dniu 16 lipca 2007r. został sporządzony protokół zdania lokalu,

Sąd Okręgowy uznał, że pomimo niezrealizowania przez pozwaną zobowiązania wynikającego z § 2, nastąpiło skuteczne rozwiązanie umowy. Wskazał, że skoro strony dopuściły możliwość jej wypowiedzenia (rozwiązania), to powód powinien był mieć świadomość, że pozwana może nie przenieść na niego własności lokalu.

Wypowiedzenie umowy spowodowało po stronie pozwanej powstanie obowiązku zwrotu powodowi sumy spłaconych w okresie jej obowiązywania rat kredytu oraz kosztów modernizacji lokalu, istotnie podnoszących jego wartość lub walory użytkowe, o którym stanowił § 7 umowy. Powód wystąpił przeciwko pozwanej o zapłatę tych należności na drogę sądową i uzyskał korzystny dla siebie wyrok.

W ocenie Sądu Okręgowego uregulowanie zawarte w § 7 umowy spełniały kryteria kary umownej. Zgodnie z treścią art. 484 zd 2 k.c. żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Skoro strony w umowie żadnego innego uregulowania nie zawarły, roszczenie powoda jest nieuzasadnione. Nadto Sąd Okręgowy zauważył, że powód nie wykazał zaistnienia szkody jako takiej, jej wysokości ani związku przyczynowego pomiędzy niewykonaniem zobowiązania przez pozwaną a szkodą. Wskazana przez powoda kwota odszkodowania z tytułu utraconych korzyści ma charakter orientacyjny, a nie realny.

Wniosek dowodowy powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w dziedzinie (...), jakie one generują, na okoliczność w jakiej wysokości powód utracił korzyść na skutek niewywiązania się przez pozwaną z umowy został oddalony, wobec braku istnienia związku przyczynowego pomiędzy powołanymi przez powoda utraconymi korzyściami a zachowaniem pozwanej.

W związku z powyższym Sąd I-instancji powództwo oddalił, nie znajdując podstaw do zastosowania w sprawie art. 471 k.c..

Powód złożył apelację od powyższego wyroku, skierowaną przeciwko całości rozstrzygnięcia, zarzucając:

1.  naruszenie art. 484 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że zapisy zawarte w umowie stron spełniają kryteria kary umownej;

2.  naruszenie art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie;

oraz z ostrożności procesowej:

3.  naruszenie art. 277 k.p.c. przez oddalenie wniosków dowodowych mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

4.  naruszenie art. 278 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego o zasięgnięcie opinii biegłego w sytuacji wymagającej wiadomości specjalnych;

5.  błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść wyroku, poprzez przyjęcie, że powód nie udowodnił ziszczenia się przesłanek obowiązku odszkodowawczego;

6.  błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść wyroku, poprzez przyjęcie, iż pozwana skutecznie wypowiedziała umowę łączącą strony;

7.  niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmiany tego wyroku przez uwzględnienie powództwa.

Reprezentujący powoda adwokat z urzędu wniósł o zasądzenie kosztów niepłaconej pomocy prawnej za I i II instancję, przy czym na rozprawie apelacyjnej cofnął apelację w zakresie żądania zasądzenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej za I instancję.

Skarżący wywodził, że pomiędzy niewykonaniem umowy przez pozwaną a powstaniem jego szkody występuje adekwatny związek przyczynowy. Wypowiedzenie przez pozwaną umowy było nieskuteczne albowiem zostało dokonane już po okresie, w którym umowa miała zostać zawarta i po wezwaniu przez powoda do jej zawarcia. Co prawda § 6 umowy dopuszczał wypowiedzenie umowy przez każdą ze stron, jednak przeniesienie własności, zgodnie z § 2 powinno nastąpić najpóźniej do grudnia 2006r. Wskazał także skarżący, że jego żądanie jest słuszne w świetle art. 5 k.c., gdyż pozwana, jego była żona, nie wywiązuje się wobec niego z zawartych porozumień finansowych i uniemożliwia mu egzekucję posiadanych wobec niej wierzytelności.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja w przeważającej części nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż zgłoszone w niej zarzuty nie były zasadne.

Trafnie zakwalifikował Sąd Okręgowy umowę zawartą przez strony w dniu 3 czerwca 2005r. jako umowę użyczenia lokalu mieszkalno-biurowego.

Właścicielką tego lokalu była powódka i lokal nie był przedmiotem małżeńskiej wspólności majątkowej, co wynikało wprost z treści § 1 umowy. Nadto z treści § 1 umowy wynikało również, że umowa została zawarta na czas nieokreślony.

W § 3 umowy powód zobowiązał się do spłaty rat kredytu obciążającego hipotekę ustanowioną na lokalu, opłacanie podatków należnych z tytułu najmu lokalu osobom trzecim, opłacenia czynszu, funduszu remontowego i bieżących kosztów utrzymania lokalu. Nie ustanowiono, jako obowiązku powoda, uiszczania czynszu najmu dla pozwanej, jako wynajmującego a zatem umowa nie miała charakteru umowy najmu w rozumieniu art. 659 § 1 i nast. K.c..

Spłacenie rat kredytu nie miało charakteru czynszu, gdyż w razie wypowiedzenia umowy przez pozwaną, zgodnie z § 7 umowy, zobowiązana ona była do zwrotu powodowi rat czynszu oraz kosztów modernizacji lokalu.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut apelującego, wskazujący na błędne ustalenie przez Sąd I instancji, że dokonane przez pozwaną wypowiedzenie umowy było nieskuteczne, gdyż miało miejsce po grudniu 2006r. i po wezwaniu powoda do zawarcia umowy przenoszącej własność lokalu.

Nie ulegało wątpliwości, że umowa stron, uprawniająca powoda do „wyłącznego użytkowania i pobierania pożytków lokalu mieszkalno-biurowego”, została zawarta na czas nieokreślony (§ 1 umowy) i że mogła zostać wypowiedziana przez każdą ze stron, jak też rozwiązana w każdym momencie za porozumieniem stron ( § 6 umowy). Uprawnienie do wypowiedzenia tej umowy nie zostało zatem, wbrew twierdzeniom skarżącego ograniczone do terminu wynikającego z § 2 ust. 3 umowy.

Zawarte w § 2 zobowiązanie pozwanej do przeniesienia na powoda własności lokalu, będące integralną częścią umowy, wobec jej skutecznego wypowiedzenia, przestało obowiązywać. Wcześniejsze jego niewykonanie nie zrodziło zatem po stronie powodowej żadnego roszczenia odszkodowawczego, gdyż zgodnie z § 7 umowy wypowiedzenie umowy przez pozwaną zobowiązywało ją jedynie do zwrotu powodowi sumy spłaconych w okresie obowiązywania umowy rat kredytu oraz kosztów modernizacji lokalu, istotnie podnoszących jego wartość lub walory użytkowe.

Zapis § 7 umowy, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie miał charakteru kary umownej (art. 484 § 1 k.c.) lecz był zastrzeżeniem odpowiadającym w swej treści regulacji art. 395 § 2 k.c., w zakresie obowiązku zwrotu wzajemnych świadczeń przez strony, w sytuacji odstąpienia od umowy.

Świadczeń przysługujących na podstawie § 7 umowy powód dochodził na drodze sądowej i uzyskał korzystny dla siebie wyrok zasądzający.

Zarzut naruszenia art. 484 k.c., jakkolwiek słuszny, nie miał znaczenia dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się nadto naruszenia art. 5 k.c., zwłaszcza gdy zważy się, że przedmiotem umowy stron był lokal stanowiący własność pozwanej i nie objęty małżeńską wspólnością majątkową stron, zaś przeniesienie własności tego lokalu na powoda obwarowane zostało w § 2 umowy przejęciem przez niego obciążenia hipotecznego tego lokalu, z tytułu zaciągniętego kredytu. Powód powołując się na niewykonanie przez pozwaną zobowiązania do przeniesienia na niego własności lokalu nie przedstawił żadnych dowodów wskazujących na podjęcie przez niego działań zmierzających do zawarcia umów przewidzianych w art. 519 § 2 k.c., zaś wystąpienie o zapłatę uiszczonych w czasie trwania umowy rat kredytu wskazuje jednoznacznie, że swojego zobowiązania do przejęcia długu, określonego w § 2 umowy, nie wykonał.

W tym stanie rzeczy trafnie Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe strony powodowej, w tym wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w zakresie (...), jak i zwrócenia się do Sądu Rejonowego w B. X Wydziału Ksiąg Wieczystych o nadesłanie akt KW (...) i przeprowadzenie dowodu z umowy sprzedaży lokalu na okoliczność ustalenia ceny, za jaką pozwana sprzedała lokal, wobec rozwiązania węzła obligacyjnego na skutek realizacji przez pozwaną przewidzianego w umowie prawa wypowiedzenia umowy.

Zasadny okazał się jedynie zarzut odnoszący się do zawartego w zaskarżonym wyroku rozstrzygnięcia o kosztach procesu, gdyż Sąd I instancji zasądził od powoda na rzecz pozwanej koszty zastępstwa procesowego w oparciu o § 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (…), podczas gdy wartość przedmiotu sporu w rozpoznawanej sprawie uzasadniała zastosowanie stawki określonej w § 6 pkt. 6 tego rozporządzenia.

W związku z powyższym Sąd Apelacyjny w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że w miejsce kwoty 7 217zł zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 3 617zł tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalając apelację w pozostałej części, na podstawie art. 385 k.p.c..

Na skutek częściowego cofnięcia apelacji, w zakresie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej za I instancję, umorzono w tej części postępowanie apelacyjne, na mocy art. 391 § 2 k.p.c..

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto po myśli art. 98 i 99 k.p.c., zaś o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, w oparciu o § 2 i § 6 pkt. 6 cyt. wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r.