Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy w Gdańsku XV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Weronika Klawonn

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Iwona Mrajska

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2015 roku na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko V. W., J. T. (1)

o zapłatę

I.  zasądza solidarnie od pozwanych V. W. i J. T. (1) na rzecz powódki A. S. kwotę 89.467 zł (osiemdziesiąt dziewięć tysięcy czterysta sześćdziesiąt siedem złotych zero groszy) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 września 2013 roku do dnia zapłaty,

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

III.  zasądza solidarnie od pozwanych V. W. i J. T. (1) na rzecz powódki A. S. kwotę 2.002,72 zł (dwa tysiące dwa złote siedemdziesiąt dwa grosze) tytułem zwrotu kosztów postępowania oraz kwotę 723,40 zł (siedemset dwadzieścia trzy złote czterdzieści groszy) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

IV.  nakazuje ściągnąć solidarnie od pozwanych V. W. i J. T. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 543,19 zł (pięćset czterdzieści trzy złote dziewiętnaście groszy) tytułem nieziszczonych wydatków.

UZASADNIENIE

1. Stanowiska stron

1.1. Stanowisko powódki A. S..

( pozew k.3 – 5)

1.1.1. Żądanie

Powódka A. S. wniosła pozew przeciwko V. W. (pozwanej ad. 1) oraz J. T. (1) (pozwanej ad. 2), w którym domagała się zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kwoty 150.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od daty doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty. Nadto powódka wniosła o zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

1.1.2. Podstawa faktyczna żądania

1.1.2.1. W dniu (...)roku zmarł E. M. (2). Do kręgu spadkobierców ustawowych po spadkodawcy należą: V. W. (żona zmarłego, pozwana ad. 1) oraz dwie córki: A. S. (powódka) oraz J. T. (3). W razie dziedziczenia ustawowego powódce przypadłby udział wynoszący 1/3 spadku. Zmarły pozostawił testament notarialny, w którym do całości spadku powołał tylko pozwane – każdą z nich w 1/2.

Powódce przysługuje zatem uprawnienie do uzyskania zachowku od pozwanych spadkobierczyń w wysokości 1/2 udziału jaki przypadłby jej, gdyby dziedziczyła z ustawy (1/6). Powódka nie została wydziedziczona, nie zrzekła się dziedziczenia, nie została uznana za niegodną, nie odrzuciła spadku. Powódka nie otrzymała również jakichkolwiek darowizn.

1.1.2.2. W skład spadku po jej ojcu wchodzi nieruchomość położona w K. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w W. (...) (...) prowadzi księgę wieczystą nr (...). Nieruchomość ma 570m2 powierzchni, położona jest w odległości ok. 100 metrów od morza i plaży. Wzniesione na niej zostały dwa budynki, które aktualnie wykorzystywane są pod wynajem dla letników. Wartość nieruchomości wynosi nie mniej niż 900.000 zł.

1.2. stanowisko pozwanej V. W. (ad.1.)

(odpowiedź na pozew k. 61 i nast)

1.2.1. W odpowiedzi na pozew pozwana ad 1 wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej ad. 1 kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

1.2.2. Pozwana podniosła zarzut nadużycia prawa poprzez wystąpienie z żądaniem zachowku. Stosunki rodzinne spadkodawcy z powódką w zasadzie nie istniały od lat. Powódka nigdy nie utrzymywała z ojcem żadnego kontaktu, nie wyrażała zainteresowania stanem zdrowia spadkodawcy mimo, że dożył on podeszłego wieku i na koniec życia chorował. Bezpośrednią opiekę sprawowała nad nim jedynie pozwana ad. 1. Zajęła się ona również pochówkiem, zorganizowała pogrzeb. Po raz pierwszy pozwana ad. 1 zobaczyła powódkę dopiero po pogrzebie swojego męża. Spadkodawca przeżywał postawę córki, jej obojętność. Żalił się, że powódka nie wyrażała woli utrzymywania kontaktów z ojcem, nie zapraszała go na żadne uroczystości rodzinne – nawet własne wesele.

1.2.3. Pozwana ad. 1 zakwestionowała wartość nieruchomości wskazaną przez powódkę. Wskazała przy tym, że starania o aktualny stan działki oraz zabudowań podjęła samodzielnie po śmierci męża. Przeprowadzono szereg remontów znacznie podwyższających wartość nieruchomości. Łączne nakłady pozwanej na nieruchomość od śmierci męża przekroczyły 190.000 zł.

1.2.4. Pozwana ad. 1 pokryła koszt pogrzebu małżonka z zasiłku ZUS. Dodatkowo poniosła koszt ceremonii kościelnej – 550 zł, stypy – 800 zł oraz pomnika dla spadkodawcy – 5.000 zł.

1.2.5. Pozwana ad. 1 zakwestionowała naliczanie odsetek od dnia wniesienia pozwu albo doręczenia jego odpisu pozwanej. Pozwana ad. 1 nie otrzymała przesądowego wezwania do zapłaty. Nie prowadzono żadnych rozmów w przedmiocie ugodowego rozwiązania sporu. Zgodnie z orzecznictwem odsetki powinny należeć się najszybciej od dnia zasądzenia roszczenia z tytułu zachowku. Wyrok ma charakter konstytutywny

1.3. Stanowisko pozwanej J. T. (1)

(odpowiedź na pozew k. 44 i nast.)

1.3.1. W odpowiedzi na pozew pozwana ad 2 wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej ad. 2 kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

1.3.2. Relacje łączące powódkę ze spadkobiercą nie były poprawne. Okoliczność tę potwierdza choćby testament z dnia 9 sierpnia 2008 roku. Stwierdził w nim, że wydziedzicza swoje córki, w tym powódkę. Dlatego też żądanie powódki jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego powinno być oddalone.

1.3.4. Ponadto pamiętać należy o zaliczeniu na zachowek poniesionych przez spadkodawcę kosztów wychowania oraz kształcenia ogólnego i zawodowego, które przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Koszty przekraczały przeciętną miarę, skoro spadkodawca przeznaczał na alimenty 40% swojej pensji lekarskiej.

1.3.5. Pozwana ad. 2 zakwestionowała również wartość składu masy spadkowej. W skład spadku wchodzi bowiem wspomniana w pozwie nieruchomość zabudowana dwoma budynkami oraz samochód osobowy S. (...) rok produkcji 1999. Naczelnik Urzędu Skarbowego oszacował wartość nabytych praw na kwotę 572.568 zł. Pozwana ad. 2 od wartości swojego spadku zobligowana była do zapłaty podatku od spadków i darowizn.

1.3.6. Ustalając wartość schedy spadkowej należy również uwzględnić, że zmarły pozostawał w związku małżeńskim. Niemal wszystko, co zmarły sfinansował z pieniędzy zarobionych w czasie trwania małżeństwa, weszło do majątku wspólnego.

1.3.7. Sytuacja finansowa pozwanej ad. 2 nie pozwala na jednorazową zapłatę zachowku i dlatego pozwana ad. 2 wniosła o zmniejszenie zachowku albo rozłożenie świadczenia na raty, których wysokość określona będzie w ugodzie sądowej. Takie oświadczenie nie stanowi jednakże uznania roszczenia.

1.4. Stanowisko powódki A. S.

( protokół rozprawy z dnia 4 października 2013 r. k. 80 i nast., pismo powódki z dnia 18 listopada 2013 r.)

1.4.1. Powódka zaprzeczyła, aby dokument załączony do akt, a zawierający oświadczenie spadkodawcy o wydziedziczeniu powódki był testamentem. Dokument ten nigdy nie zostal przedstawiony w oryginale,

1.4.2. Nie zostały spełnione przesłanki wydziedziczenia. To spadkodawca nie utrzymywał kontaktów z powódką. Powódka po osiągnięciu dorosłości podjęła próbę nawiązania kontaktów z ojcem.

1.4.3. Świadczenia alimentacyjne spadkodawcy na rzecz powódki nie przekraczały przeciętnej miary. Rodzice powodki rozstali się w 1971 r. Przez szereg lat powódka i jej matka nie wiedziały, gdzie E. M. (2) przebywa. Udało się to ustalić w 1979 r. i wówczas dopiero zapadł pierwszy wyrok zasądzający alimenty. Potem miały miejsce kolejne postępowania o podwyższenie alimentów. Uzyskiwane z nich środki były przeznaczane na korepetycje z matematyki.

2. Podstawa faktyczna wyroku

2.1. Powódka A. S. urodziła się w (...) r. Jest jedną z dwóch córek E. M. (2). Rodzice powódki rozstali się w 1970 r. Powódka zamieszkała z matką w P.. Początkowo matce powódki nie było znane miejsce pobytu E. M. (2). W tym samym roku Sąd Rejonowy w P. (...) zasądził od E. M. (2) na rzecz powódki alimenty w kwocie 1100 zł. W utrzymaniu powódki pomagał jej dziadek (ojciec matki), który był osobą dobrze sytuowaną i posiadał majątek sprzed wojny. Finansował częściowo wyjazdy wakacyjne powódki. Gdy powódka była w trzeciej klasie liceum sąd wyrokiem podwyższył świadczenie alimentacyjne. Powódka przed maturą korzystała z korepetycji. Matka powódki z przekazywanych alimentów odkładała po 200 zł. na konto córki. Z tych oszczędności zostało wyprawione wesele powódki. Powódka miała także książeczkę mieszkaniową. Gdy powódka studiowała na Politechnice (...) alimenty pokrywały kozty akademika.. Powódka musiała żyć oszczędnie, wypożyczać książki z biblioteki.

Poza alimentami zasądzonymi wyrokiem E. M. (2) nie przekazywał na rzecz powódki żadnych świadczeń pieniężnych ani rzeczowych. Alimenty były wypłacane do 1989 r. Stanowiły mniej więcej 1/5 - /16 zarobków E. M. (2).

Dowód: przesłuchanie powódki [2014.10.27 00:05:27] k. 182, przesłuchanie pozwanej ad. 1 [2014.10.27 00:24:03] k. 182v, przesłuchanie pozwanej ad. 2 [2014.10.27 00:55:08] k. 183v, przesłuchanie świadka J. D. [2014.07.07 00:11:01 i nast., przesłuchanie świadka B. M. (1) 2014.07.07. 00:31:56 i nast.]

2.2. E. M. (2) był z zawodu lekarzem. Miał wysokie uposażenie. Brał dużo dyżurów w szpitalu i w pogotowiu. W okresie związku małżeńskiego z B. M. (1) budował wspólnie z żoną dwa domy przy ul. (...). Dom przy ul. (...) został oddany do użytkowania w 1991 r. Pokoje w tych domach były wynajmowane letnikom.

[Dowód: zeznania świadka B. M. (2) 2014.07.07 00:40:37]

2.3. Nieruchomość budynkowa zlokalizowana w K. przy ul. (...) miała osiem łazienek i osiem pokoi gościnnych. W budynku gospodarczym obok domu znajdował się garaż. Na klatce schodowej były drewniane schody, niezabudowany taras. W domu było skromnie. Poza sezonem w pokojach było zimno. Dom ogrzewany był piecem kaflowym na węgiel. W kuchni nie było ogrzewania (kuchenka gazowa na butlę). W domu występował grzyb. Stan domu wymagał remontu.

Dowód: zeznania świadka B. M. (1) [2014.07.07 00:31:56] k. 176, zeznania świadka C. G. [2014.07.07 00:03:11] k. 175, zeznania świadka Z. B. [2014.07.04 00:45:30] k. 172v, zeznania świadka A. T. [2014.07.04 00:16:01] k. 171v, przesłuchanie powódki [2014.10.27 00:05:27] k. 182, przesłuchanie pozwanej ad. 1 [2014.10.27 00:24:03] k. 182v, przesłuchanie pozwanej ad. 2 [2014.10.27 00:55:08] k. 183v;

2.4. Pozwana J. T. (1) otrzymała od E. M. (2) kserokopię pisma z dnia 9 sierpnia 2008 roku, w którym wyrażał wolę zapisania swojego majątku po połowie pozwanym. Jednocześnie wskazał w jego treści, co następuje: „Płaciłem przez 20 lat alimenty – 40% mej pensji lekarskiej, za co moja córka zrobiła gimnazjum i studia wyższe. Zatem nic córce nie daruję. Zupełnie wydziedziczam, nic jej nie daruję, tym bardziej, że mnie nigdy nie zaprosiła na swój ślub, jak również na chrzest swojego syna (…) Zatem córka A., ponieważ płaciłem alimenty i dałem jej studia wyższe – 20 lat płacenia alimentów, jak również córka J., której zbudowałem dom dachowy i zapewniający byt całej rodzinie – nie mogą mieć do mnie pretensji(…)”.

Dowód: kopia pisma prywatnego k. 49-52;

Vide: oświadczenie pozwanej J. T. (1) złożone na rozprawie w dniu 4 października 2013 r. 00:49:38 i nast.

2.5. W postanowieniu z dnia 8 października 2010 roku Sąd Rejonowy w W. (sygn. akt I Ns 779/08) stwierdzono, że spadek po E. M. (2), zmarłym dnia (...) roku w P., ostatnio stale zamieszkałym w K. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 6 września 2005 roku, otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w W. w dniu 5 grudnia 2008 roku w sprawie I Ns 1697/08 nabyły pozwane – każda z nich w 1/2 części spadku wprost. Apelacja od powyższego postanowienia wniesiona przez V. W.-M. została oddalona. Tym samym postanowienie Sądu I instancji stało się prawomocne z dniem 20 marca 2012 roku.

Dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w W. w sprawie I Ns 779/08 k. 9,10;

2.6. W skład spadku po zmarłym E. M. (2) wchodziła:

- nieruchomość gruntowa zabudowana dwoma budynkami (mieszkalnym o pow. 227,20m2 oraz gospodarczym o pow. 45,30m2), położona w K. przy ul, (...), o powierzchni 570 m2, dla której Sąd Rejonowy w W. Wydział Ksiąg Wieczystych w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...) wartości szacunkowej łącznej ustalonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego na kwotę 571.768 zł;

- samochód osobowy S. (...) rok prod. 1999 wartości szacunkowej ustalonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego na kwotę 800 zł;

2.7. Ostatecznie w decyzji z dnia 25 października 2013 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego w P. ustalił zobowiązanie podatkowe w podatku od spadków i darowizn J. T. (4) w wysokości. 32.659 zł. Podstawą ustalenia takiego wymiaru podatku były wskazane powyżej wartości majątku spadkowego. Pozwana uiściła tak ustalony podatek na rachunek bankowy Urzędu Skarbowego.

2.8. W sprawie odnoszącej się do pozwanej ad. 1 Naczelnik Urzędu Skarbowego przyjął natomiast bezpośrednio kwoty wskazane przez pozwaną ad. 1 w deklaracji. Ustalił, że wartość nabytych praw wyniosła 360.115 zł.

Dowód: odpis KW oraz fotografie k. 11-30; decyzja Naczelnika Urzędu Skarbowego k. 57-59, wypis z rejestru gruntów k. 69, decyzja Naczelnika Urzędu Skarbowego k. 122-126, potwierdzenie przelewu k. 127, deklaracja podatkowa oraz fotografia k. 135-138;

2.7. Pozwana ad. 1 po śmierci swojego męża czyniła nakłady na odziedziczoną nieruchomość: w 2009 roku – 29.976 zł, w 2010 roku – 20.156 zł, w 2011 roku – 33.531 zł, w 2012 roku – 6.141 zł. Bezpośrednio po śmierci E. M. (2) wykonywany był generalny remont na przedmiotowej nieruchomości. Przed remontem w domu były stare meble, na podłogach linoleum, piece węglowe. Wykonano ogrodzenie, furtkę, wymieniono okna i drzwi, przebudowano klatkę schodową. W łazience pojawiła się glazura, armatura. Zamontowano centralne ogrzewanie. Budynek gospodarczy zostały otynkowany. Dokonano napraw komina oraz hydrauliki. Budynek dociepono. Wykonano kostkę wokół domu, wyremontowano taras, posiana jest trawa, jest schludnie. Remont trwał około trzech-czterech lat.

Dowód: rachunki oraz faktury VAT k. 70-77, zeznania świadka E. K. [2015.01.07 00:01:47], k. 196, zeznania świadka C. G. [2014.07.07 00:03:11] k. 175, zeznania świadka Z. B. [2014.07.04 00:45:30] k. 172v, zeznania świadka R. M. [2014.07.04 00:29:49] k. 172, zeznania świadka A. T. [2014.07.04 00:16:01] k. 171v, zeznania świadka J. T. (3) [2014.07.04 00:05:44] k. 171, przesłuchanie powódki [2014.10.27 00:05:27] k. 182, przesłuchanie pozwanej ad. 1 [2014.10.27 00:24:03] k. 182v, przesłuchanie pozwanej ad. 2 [2014.10.27 00:55:08] k. 183v;

2.8. Aktualna wartość rynkowa nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) według stanu na dzień 30 maja 2008 roku metodą korygowania ceny średniej (przy większej próbce reprezentatywnej niż w metodzie porównywania parami) wynosi 536.000 zł. Stan techniczny nieruchomości jest średnio zadowalający. Wycena odbywała się na podstawie transakcji już dokonanych. W samej miejscowości K. nie było odnotowanych transakcji dotyczących nieruchomości podobnej. Ostatecznie do porównania wybrano 13 transakcji. Przy sporządzaniu operatu kwestia posadowienia budynku na terenach podmokłych nie była bezpośrednio analizowana albowiem jest to bardziej związane z zakresem prac remontowych, które należało wykonać na nieruchomości.

Dowód: opinia biegłej sądowej sporządzona w formie operatu szacunkowego k. 222, ustna uzupełniająca opinia biegłej sądowej [2015.06.29 00:02:58] k. 321;

2.9. Dział spadku pomiędzy spadkobiercami testamentowymi nie został dokonany.

Okoliczność bezsporna.

2.10. Pozwana ad. 2 jest leczona od 2006 roku z powodu stwardnienia rozsianego. W okresie od 12 do 16 kwietnia 2013 roku była hospitalizowana w Oddziale Neurologii i Oddziale Udarowym (...) w G.. Przyczyną hospitalizacji była pogarszająca się sprawność ruchu.

Dowód: karta informacyjna leczenia szpitalnego k. 319;

3. Ocena dowodów

3.1. Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zaoferowanego przez strony niniejszego postępowania. Sąd ocenił wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału (art. 233 § 1 k.p.c.).

3.2. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. (art. 244 § 1 k.p.c.). Prawdziwość dołączonych dokumentów urzedowych nie była podważana przez żadną ze stron. W oparciu o: postanowienie Sądu Rejonowego w W. w sprawie I Ns 779/08, odpisu z księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości w K., decyzji organów skarbowych, wypisu z rejestru gruntów Sąd ustalił w szczególności krąg spadkobierców, a tym samym osób zobowiązanych do spełnienia roszczeń z tytułu zachowku, wartość masy spadkowej przyjętej za podstawę wymiaru podatku od spadku.

3.3. Pozwane powoływały się na wydziedziczenie powódki zawarte w testamencie z dnia 9 sierpnia 2008 r. Oryginał tego dokumentu nie został przedłożony do postępowania w sprawie stwierdzenia nabycia spadku, ani też w niniejszym postepowaniu. Pozwana J. T. (1) dysponuje jedynie kserokopią części tego dokumentu i to nie zawierającą podpisu E. M. (2) (vide k. 49-52).

Spadek został nabyty w oparciu o inny testament.

Jak wynika z dyspozycji art. 1008 k.c. wydziedziczenie może nastąpić jedynie w drodze oświadczenia woli zawartego w testamencie. Pozwane powoływały się na testament holograficzny (pisemny). Zgodnie z art. 949 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

Przedłożone pismo nie stanowi dokumentu testamentu holograficznego. Stanowi kserokopię innego dokumentu i nie jest opatrzony podpisem. Dlatego też Sąd uznał, że pozwane nie wykazały, aby doszło do skutecznego złożenia oświadczenia o wydziedziczeniu powódki.

Dlatego też na rozprawie w dniu 7 lutego 2014 roku Sąd oddalił wniosek o przesłuchanie świadków G. T., M. K., L. O., E. K., C. G., B. M. (1), J. S., J. D., J. T. (3) w zakresie dotyczącym relacji pomiędzy powódką a spadkodawcą, w kontekście przesłanek wydziedziczenia.

3.4. Sąd oddalił także wnioski dowodowe dotyczące relacji pomiędzy powódką a spadkodawcą jako podstawy uznania żądania powódki za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ta relacja dla oceny zarzutu pozostaje bez znaczenia (o czym w dalszej części uzasadnienia).

3.5. Postępowanie dowodowe koncentrowało się zatem na ustaleniu stanu masy spadkowej w dniu otwarcia spadku oraz jego wartości na chwilę obecną.

3.5.1. Sąd dopuścił i przeprowadził podczas rozprawy dowód z zeznań kilkorga świadków – G. T., B. M. (1), C. G., Z. B., A. T., E. K., R. M., J. T. (3). Świadkowie zeznawali na okoliczności związane ze stanem nieruchomości przed i po remoncie, alimentacją powódki przez E. M. (2). Ich zeznania uznać należy, w świetle pozostałych środków dowodowych, w zasadzie za spójne i autentyczne, złożone w sposób spontaniczny. Jakkolwiek jednak relacje pomiędzy powódką a spadkodawcą nie należały do nadzwyczaj silnych, to uznać należy, że nie było w nich wrogości czy nadmiernych antagonizmów. Nie wyszły z pewnością poza ramy zwyczajnych relacji jak w sytuacji po rozwodzie rodziców. Alimentacja w ocenie Sądu pozostawał na właściwym, niewygórowanym ani nie zaniżonym poziomie. W zakresie remontu domu w zasadzie bezspornym jest to, że taki remont, dość gruntowny, został przeprowadzony już po otwarciu spadku. Wiele informacji szczegółowych przekazanych przez świadków służyło biegłej do dokonania właściwej wyceny. Wiarygodność zeznań świadków w zasadzie nie wzbudzała wątpliwości, dlatego też ich twierdzenia w dużej części stanowiły podstawę faktyczną rozstrzygnięcia.

3.5.2. Biegła sądowa z zakresu wyceny nieruchomości G. K. w swojej opinii dostarczyła sądowi relewantnych dla rozpoznania sporu wiadomości specjalnych. (art. 278 k.p.c.). Jej opinię ocenić należy jako sporządzoną rzetelnie i profesjonalnie, z zachowaniem prawidłowej metodologii. Dopuszczony i przeprowadzony w toku niniejszego postępowania dowód ponad wszelką wątpliwość pozwala na przyjęcie, że wartość nieruchomości stanowiącej główny przedmiot spadkobrania według obecnych cen i stanu z dnia otwarcia spadku wyniosła 536.000 zł. Taka wartość zostanie przyjęta za podstawę obliczenia wartości zachowku. Biegła w sposób jasny i precyzyjny utrzymała swoją opinię prezentując ustną uzupełniającą opinię podczas rozprawy. W szczególności biegła przestawiła sytuację na rynku nieruchomości w Powiecie (...) oraz uzasadniła przyjęcie określonych nieruchomości do próby reprezentatywnej oraz uwzględnienie określonych współczynników korygujących.

3.5.3 Fotografie dołączone do akt należało ocenić zgodnie z regułami, o których mowa w art. 308 § 1 k.p.c. Miały one charakter dalece oglądowy, pomocniczy.

3.6. Dowód z przesłuchania stron dopuszczony i przeprowadzony w trybie art. 303,304 k.p.c. stanowił istotne uzupełnienie zebranego materiału dowodowego. Obie strony prezentowały swoją wizję przebiegu wypadków. Sąd przyjął twierdzenia stron w dużej części jako spójne ze zgromadzonym materiałem dowodowym.

4. Ocena prawna

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

4.1. Prawo do zachowku

W myśl art. 991 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). (§1) Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. (§2).

Powódka jest córką spadkodawcy E. M. (2), który pominął ją w testamencie notarialnym sporządzonym w 2005 roku. W kręgu spadkobierców testamentowych znalazły się pozwane, które nie wykazały w toku niniejszego postępowania, że dokonały działu spadku. Co do zasady więc powódce – w przypadku dziedziczenia z ustawy – należałaby się 1/3 spadku, więc zachowek powinien stanowić odpowiednio równowartość 1/6 spadku.

4.2. Brak wydziedziczenia.

Jak już wskazano brak dowodów na okoliczność wydziedziczenia powódki. Taka okoliczność musiałaby jednak być stwierdzona w ważnym testamencie. Dopiero w takim wypadku mogłaby podlegać weryfikacji w toku procesu sądowego. Taki wniosek wynika wprost z literalnego brzmienia art. 1009 k.c. (Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu). Skoro kserokopia pisma złożona do akt Ne jest dokumentem – testamentem holograficznym, brak podstaw do weryfikacji merytorycznych przesłanek wydziedziczenia.

4.3. Zarzut nadużycia prawa podmiotowego

W myśl art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Sąd nie podziela stanowczo stanowiska strony pozwanej co do sprzeczności roszczenia powódki z zasadami współżycia społecznego.

Prawo określonych osób do zachowku służy ochronie interesów majątkowych osób najbliższych spadkobiercy bez względu na konkretną sytuację i wolę spadkodawcy. Uprawnienie do zachowku przyznane przez ustawodawcę wedle kryteriów formalnych (poprzez wyznaczenie jedynie stopnia więzi ze spadkodawcą) nie podlega zatem ocenie z punktu widzenia zgodności z zasadami współżycia społecznego. Może się jednak zdarzyć, że w świetle konkretnych relacji spadkodawca – spadkobierca pozostawienie spadkodawcy prawa do zachowku nie daje się pogodzić z powszechnie przyjętą aksjologią. Usunięciu tej sprzeczności służą jednak inne instytucje – a to wydziedziczenie, a to uznanie za niegodnego dziedziczenia. Jeżeli zatem nie zachodzą przyczyny określone w art. 928 lub 1008 kc, należy przyjąć że zachowek (prawo do zachowku) nie jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. 1

W konkretnej sytuacji nie samo prawo do zachowku, lecz realizacja roszczenia o pokrycie zachowku (żądanie zapłaty skierowane przeciwko spadkobiercy) może zostać uznane za stanowiące nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kc. W tym przypadku jednak okoliczności, które mogą powodować, że żądanie zapłaty zachowku stanowi nadużycie prawa muszą układać się na linii spadkobierca – uprawniony do zachowku. Natomiast o wystąpieniu nadużycia prawa nie będą mogły decydować okoliczności na płaszczyźnie uprawniony do zachowku- spadkodawca. Okoliczności te uwzględnił już ustawodawca w instytucji wydziedziczenia oraz uznania za niegodnego dziedziczenia, a poza tym musiałyby prowadzić do skutku trwałego. Zaś ochrona przewidziana w art. 5 kc ma charakter przejściowy. 2

Sąd uznał zatem, że okoliczności dotyczące relacji pomiędzy spadkodawcą a powódką nie są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i nie dokonywał w tym zakresie ustaleń faktycznych, pomijając wnioski dowodowe stron.

Natomiast w kontekście relacji powódki z pozwanymi nie sposób uznać, aby realizacja roszczenia o pokrycie zachowku stanowiła nadużycie prawa podmiotowego.

Pozwane dzięki dziedziczeniu stały się współwłaścicielkami nieruchomości w miejscowości nadmorskiej. Budynek przeznaczany jest na wynajem letnikom i przynosi dochody. Pozwane nie odrzuciły spadku mając świadomość istnienia osób uprawnionych do zachowku. Realizacji roszczenia o zapłatę zachowku nie sprzeciwiają się inne wartości, które by pozostawały w konflikcie celem instytucji zachowku, jakim jest zapewnienie korzyści ze spadku osobom najbliższym spadkodawcy.

4.4. Zaliczenie kosztów wychowania i wykształcenia na zachowek.

Zgodnie z art. 997 k.c. jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

W ocenie Sądu przekazywane przez spadkodawcę na rzecz powódki świadczenia alimentacyjne nie podlegają zaliczeniu na należny zachowek.

Jak ustalono spadkodawca był zobowiązany do alimentacji względem powódki do czasu ukończenia przez nią studiów. Spadkodawca realizował swój obowiązek zgodnie z wyrokami sądu, choć zdarzały się okresy powstawania zaległości. Brakuje jednak jakichkolwiek przesłanek aby uznać, że alimenty przekraczały normy środowiskowe w tym zakresie. Nie mając informacji o wysokości poborów spadkodawcy, nie można ocenić, czy stanowiły one 40% pensji. Podkreślić jednak należy, że spadkodawca czerpał dochody nie tylko ze swojej pensji lekarskiej, ale także z wynagrodzenia dodatkowego za dyżury w innych placówkach medycznych. Czynił także nakłady na budowę domu, co dowodziło innych źródeł dochodu.

Godziwy stand życia powódki był zapewniony dzięki staraniom matki oraz pomocy dziadka. Powódka ukończyła studia w Polsce, w trakcie ich odbywania mieszkała w akademiku.

Nie można przyjąć, że alimenty przekraczały przeciętną miarę danym środowisku. Spadkodawca był lekarzem. Zatem zapewnienie córce utrzymania celem zdobycia wyższego wykształcenia odpowiada standardom przyjętym w jego środowisku.

4.5. Obliczenie wartości zachowku.

W judykaturze utrwalił się pogląd, że podstawą ustalenia substratu zachowku jest czysty stan spadku.3 tj. wartość aktywów pomniejszona o długi spadkowe (art. 922 k.c.).

Pozwana nie wykazała, w jakiej kwocie poniosła koszty pogrzebu i pomnika nagrobnego. Podkreślić jednak należy, że część tych kosztów została pokryta z zasiłku pogrzebowego i w tym zakresie nie stanowią one długów spadkowych w rozumieniu art. 922 § 3 k.c.

Na wartość czynną spadku składa się wartość nieruchomości według stanu na dzień otwarcia spadku i cen z chwili obecnej (ustalona przez biegłą sądową na kwotę 536.000 zł) oraz bezsporną pomiędzy stronami wartość samochodu osobowego pozostawionego przez spadkodawcę (800 zł). Sumę obu kwot (536.800 zł) należy podzielić przez sześć (1/6 wartości spadku). Taką uzyskaną kwotę (89.467 zł) należało zasądzić na rzecz powódki od pozwanych.

4.5. Odpowiedzialność solidarna.

W myśl art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.

Pozwane nie dokonały działu spadku. Zatem ich odpowiedzialność za pokrycie zachowku jest solidarna.

Zachowek ze swojej istoty jest długiem spadkowym obciążającym spadkobierców. Powódka będzie miała możliwość dochodzenia zaspokojenia z majątku obu pozwanych.

4.7. Odsetki

Powódka wniosła o zasądzenie odsetek od zasądzonego na jej rzecz roszczenia od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty.

Zachowek jest świadczeniem pieniężnym o charakterze bezterminowym. Stąd zastosowanie do niego będzie znajdował przepis art. 455 k.c., w myśl którego jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się. W zasadzie odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 marca 2007 roku, sygn. akt VI ACa 1285/06). Ten pogląd zasługuje w ocenie Sądu na aprobatę. Tym niemniej biorąc pod uwagę sytuację finansową dłużników z tytułu zachowku, należałoby dodać do oznaczenia terminu wymagalności, początku biegu terminu przedawnienia dwutygodniowy okres na zebranie określonej, dość znaczącej kwoty pieniężnej. Skoro więc odpis pozwu (w praktyce pierwsze wezwanie pozwanych do zapłaty) zostało im doręczone w dniu 19 sierpnia 2013 roku, to terminem wymagalności roszczenia o zachowek będzie 2 września 2013 roku. Tym samym odsetki ustawowe od powyższej kwoty należało liczyć od dnia 3 września 2013 roku.

W myśl art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Nie sposób podzielić stanowiska pozwanych jakoby zachowek był wymagalny dopiero w momencie ustalenia jego ostatecznej wysokości w wyroku sądowym. Pozwane już w trakcie procesu mogły podjąć polemikę z powódką co do wysokości zachowku, uznać jakąkolwiek część za bezsporną. Wyrok w niniejszej sprawie nie ma charakteru konstytutywnego – obowiązek zapłaty oznaczonej kwoty pieniężnej jako zachowku powstał już w chwili nabycia spadku z woli spadkodawcy, z pominięciem spadkobierczyni ustawowej.

Od dnia 3 września 2015 roku pozwane miały pełną świadomość istnienia zadłużenia, roszczenia powódki i mogły choćby w części spełnić żądanie.

Wobec powyższego, na podstawie art. 455 w zw. z art. 481 § 1 k.c. Sąd orzekł o odsetkach jak w punkcie I i II sentencji wyroku.

4.8. Rozłożenie świadczenia na raty

W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. (art. 320 k.p.c.). Jak trafnie zważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 19 grudnia 2014 roku, sygn. akt V ACa 235/14 ochrona jaką zapewnia pozwanemu dłużnikowi art. 320 k.p.c. nie może być stawiana ponad ochronę wierzyciela w procesie cywilnym i wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, w tym uzasadnionego interesu podmiotu inicjującego proces. Z tego punktu widzenia zdaniem Sądu pozwana nie wykazała tego rodzaju okoliczności, które przemawiałyby za rozłożeniem świadczenia na raty. Nie sposób zakwestionować tego, że doznaje określonych trudności zdrowotnych. Tym niemniej w drodze spadkobrania nabyła znaczny majątek, który w jakiś sposób jest zmuszona rozliczyć z osobami uprawnionymi do zachowku.

Sytuacja finansowa pozwanych jest dość stabilna, sama choroba jednej z pozwanych nie jest dla sądu wystarczającą przesłanką do zastosowania dobrodziejstwa wynikającego z zacytowanego przepisu.

Wobec powyższego, na podstawie art. 320 k.p.c. stosowanego a contrario Sąd orzekł o sposobie spełnienia świadczenia jak w punkcie I sentencji wyroku.

5. Koszty procesu

O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie III i IV sentencji wyroku biorąc pod uwagę art. 100 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. Dokonano stosunkowego rozdzielenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Pozwane przegrały sprawę w 60%, zaś powódka w 40%. Koszty zastępstwa procesowego należne powódce wyniosły 2.170,20 zł, zaś należne pozwanym 1.446,80 zł. Wobec powyższego z tytułu kosztów zastępstwa procesowego pozwane są obowiązane zwrócić powódce kwotę 723,40 zł. Jeśli zaś chodzi o koszty procesu, to wyniosły one łącznie 4.243,19 zł – pozwane powinny ponieść koszty procesu na rzecz powódki w wysokości 2.545,91 zł. Powódka uiściła już określone koszty do Sądu (opłatę stosunkową oraz zaliczkę na opinię biegłych). Po wzajemnym rozliczeniu poszczególnych kwot strona pozwana jest obowiązana zwrócić powódce kwotę 2.002,72 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd ustalił również w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2014 roku poz. 1025 ze zm.) kwotę 543,19 zł, którą pozwane są obowiązane zwrócić Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w Gdańsku tytułem wydatków poniesionych tymczasowo ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku. Na wskazaną kwotę złożyły się wynagrodzenia biegłych, pomniejszone o zaliczki uiszczone przez stronę powodową.

1 Obszerne omówienie kwestii nadużycia roszczenia o zachowek przedstawia P. Książek w: Zachowek w polskim prawie spadkowym, Lexis Nexis, Warszawa 2010, s. 353.

2 T. Justyński, glosa do wyroku SN IVCK215/03, PiP 2005, nr6, s.111 i nast.

3 P. Książek w: Zachowek w polskim prawie spadkowym, Lexis Nexis, Warszawa 2010, s. 230