Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Okręg. del. Pawła Zuberta

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2015 r. sprawy

wnioskodawcy S. W.

w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne skazanie

na skutek apelacji prokuratora

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 29 maja 2015 roku, sygn. akt XXI Ko 44/14

uchyla wyrok w zaskarżonej części i w tym zakresie sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania.

SSA Grzegorz Wątroba SSA Małgorzata Niementowska SSA Piotr Mirek

Sygn. akt II AKa 318/15

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Katowicach, wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2015 r., sygn. akt XXI Ko 44/14, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz S. W.zadośćuczynienie w kwocie 50 000 zł za doznaną krzywdę oraz odszkodowanie w kwocie 9500 zł za poniesioną szkodę z tytułu wykonania wobec wnioskodawcy kary 10 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w B.z dnia 12 marca 2010 r. w sprawie (...)

W pozostałym zakresie roszczenie oddalił.

Powyższy wyrok zaskarżony został przez prokuratora na niekorzyść wnioskodawcy w części dotyczącej zasądzenia na jego rzecz odszkodowania.

Zarzucając skarżonemu wyrokowi obrazę przepisu art. 552 § 1 k.p.k., polegającą na bezpodstawnym, dowolnym przyjęciu, że w związku z wykonaniem wobec wnioskodawcy kary winna być mu zasądzona tytułem odszkodowania kwota 9 500 zł, podczas gdy przepis ten przewiduje możliwość zasądzenia odszkodowania jedynie za szkodę powstałą w mieniu samego wnioskodawcy na skutek odbycia kary pozbawienia wolności w wyniku niesłusznego skazania, a nie w mieniu innych osób, apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie wniosku w zakresie żądania odszkodowania.

Na rozprawie apelacyjnej, prokurator, popierając apelację i powołując się na przepis art. 440 k.p.k., wskazał na obrazę przepisu art. 366 § 1 k.p.k., która powinna skutkować orzeczeniem kasatoryjnym.

Sąd Apelacyjny stwierdził, co następuje.

Apelacja prokuratora jest o tyle zasadna, że jej wniesienie musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Oceniając trafność skarżonego wyroku w kontekście zarzutów podniesionych w apelacji oraz tych okoliczności, które Sąd powinien uwzględnić z urzędu, aby nie dopuścić do utrzymania orzeczenia rażąco niesprawiedliwego, stwierdzić trzeba, że w realiach niniejszej sprawy udzielić należy odpowiedzi na dwa pytania. Po pierwsze, czy pomoc rzeczowa i finansowa udzielana wnioskodawcy w trakcie odbywania kary przez inne osoby może wyznaczać wysokość należnego mu odszkodowania? Po drugie, czy okoliczności, które stanowiły podstawę obliczenia zasądzonego odszkodowania, zostały udowodnione?

Udzielając odpowiedzi na pierwsze z tych pytań stwierdzić trzeba, że rozstrzygnięcie, czy otrzymywane przez oskarżonego paczki i środki pieniężne mogą stanowić element należnego mu odszkodowania z tytułu niesłusznego pozbawienia wolności wymaga każdorazowej oceny zasadności żądania, prowadzonej na tle realiów konkretnej sprawy i z uwzględnieniem reguł rządzących zasądzaniem odszkodowania w trybie art. 552 § 1 k.p.k. Uznanie żądania zwrotu wydatków poniesionych przez inne osoby na paczki i środki przekazywanie oskarżonemu nie może prowadzić do naruszenia zasady, że odszkodowanie przysługuje wyłącznie oskarżonemu, a nie innym osobom i stanowi różnicę między stanem majątkowym oskarżonego, jaki by istniał, gdyby nie został pozbawiony wolności, a stanem rzeczywistym po jej odzyskaniu.

Jest oczywistym, że w sytuacji, gdy realizacja takich potrzeb wnioskodawcy, które nie wynikają z uciążliwości wykonania kary pozbawienia wolności, rekompensowanych w ramach zadośćuczynienia, wymagała przekazywania mu paczek zawierających np. odzież, lekarstwa, produkty dietetyczne, to zasadnym jest ich uwzględnienie w wysokości zasadzonego odszkodowania. Nie tylko wtedy, gdy środki na przygotowywane przez małżonka paczki pochodzą z majątku wspólnego i bezwątpienia pomniejszają stan posiadania wnioskodawcy, ale także wówczas, gdy takiej pomocy udzielą wnioskodawcy inne osoby, a on zwraca im poniesione koszty.

Zupełnie inaczej trzeba ocenić przekazywanie pozbawionemu wolności oskarżonemu prezentów przez członków rodziny i znajomych, nawet jeżeli było motywowane szczególną sytuacją życiową, w której się znalazł. Przyznawanie wnioskodawcy dodatkowego odszkodowania stanowiącego równowartość otrzymanego prezentu jest pozbawione jakichkolwiek podstaw prawnych.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że Sąd pierwszej instancji nie ustalił, czy zasądzone odszkodowanie jest co do zasady słuszne.

Również odpowiedź na drugie z postawionych wcześniej pytań musi być negatywna.

Zestawienie treści uzasadnienia skarżonego wyroku z materiałem dowodowym, który załączono do akt sprawy zdaje się wskazywać, iż Sąd pierwszej instancji nie zwrócił wystarczającej uwagi na konieczność wykazania przez wnioskodawcę poniesionej szkody oraz ciążący na Sądzie obowiązek weryfikacji prawdziwości twierdzeń wnioskodawcy, tak aby nie dopuścić do wydania orzeczenia rażąco niesprawiedliwego.

Zasądzając odszkodowanie i ustalając jego wysokość, Sąd Okręgowy oparł się na zeznaniach wnioskodawcy. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie to, że w zderzeniu z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, a przede wszystkim aktach osobowych z zakładu karnego, wiarygodność relacji wnioskodawcy wydaje się być co najmniej wątpliwa. Świadczy o tym szereg okoliczności, których Sąd pierwszej instancji nie dostrzega.

Ze wskazanych poniżej powodów, trudno zgodzić się z ustaleniem, że wnioskodawca, odbywając karę w okresach od 23 października 2010 r. do 14 lutego 2011 r. i od 6 marca 2012 r. do 14 września 2012 r. otrzymał od siostry 10 paczek (jedną paczkę w każdym miesiącu) i od konkubiny – obecnie żony B. W. 30 „e-paczek”(3 w miesiącu)

Sąd Okręgowy nie wyjaśnia, czym kierował się zasądzając odszkodowanie w maksymalnie korzystnej dla wnioskodawcy wysokości. Zauważyć trzeba, że decydując się na zasądzenie szacunkowego odszkodowania w kwocie 2000 zł z tytułu 10 paczek o wartości 150 – 200 zł otrzymywanych od siostry, nic nie stało na przeszkodzie, aby określić tę kwotę precyzyjnie, ustalając, jaką to kwotę wnioskodawca zwrócił swojej siostrze. Przecież to właśnie ta kwota mogła stanowić szkodę wnioskodawcy.

Pomija również, iż znajdujące się w aktach sprawy dokumenty wskazują, że wnioskodawca instrumentalnie traktuje przedstawiane przez siebie fakty; inaczej przedstawiał swoją sytuację osobistą na potrzeby postępowania rozwodowego, inaczej starając się uzyskać przerwę w odbywaniu kary, a jeszcze inaczej domagając się odszkodowania za szkodę poniesioną w następstwie niesłusznego wykonania kary.

Zupełnie niezrozumiałym jest przyjęcie, że konkubina wnioskodawcy przekazywała mu przez cały okres odbywania kary, już od 23 października 2010 r., kwotę 750 złotych miesięcznie, skoro:

-

wnioskodawca przesłuchiwany w sprawie rozwodowej, w dniu 29 kwietnia 2011 r. stwierdził, że nie jest związany z inną kobietą (protokół przesłuchania w sprawie (...), k. 78),

-

pismem z dnia 4 maja 2012 r. kurator zwrócił się do Dyrektora Zakładu Karnego w P. o umożliwienie wnioskodawcy wykonywania pracy zarobkowej, gdyż według informacji, które przekazał kuratorowi „przebywa w nieformalnym związku z kobietą niepracującą, spodziewającą się dziecka”,

-

z karty widzeń wynika, że mająca przekazywać wnioskodawcy aż 30 razy środki pieniężne konkubina B. K. (obecnie W.) odwiedziła go zaledwie 8 razy, a pierwszy raz miało to miejsce dopiero w dniu 1 marca 2011 r.,

-

akta osobowe wnioskodawcy nie potwierdzają tego, aby wnioskodawca w trakcie odbywania kary pozostawał w konkubinacie z B. K.. W pismach kierowanych do Dyrektora Zakładu Karnego w P. – z dnia 6 marca 2012 r. i do Dyrektora Aresztu Śledczego w K. – z dnia 16 lipca 2012 r., wnioskodawca zwracał się bowiem z prośbą o zgodę na widzenie z inną osobą, która wskazywał jako konkubinę, a to z M. S.,

-

lektura akt osobowych wnioskodawcy nie potwierdza, aby otrzymywał środki pieniężne określane przez siebie „e – paczkami”. Co więcej, z opinii wychowawcy z dnia 13 grudnia 2010 r. oraz pisma Dyrektora Zakładu Karnego w T. – M. z dnia 14 grudnia 2010 r. wynika, że przebywający tam od 10 listopada 2010 r. S. W. nie był odwiedzany, nie miał żadnych wpływów pieniężnych, a stan jego konta wynosił 163, 40 zł, w tym do jego dyspozycji pozostawało 0,10 zł.

Te ostatnie informacje stawiają też pod znakiem zapytania ustalony przez Sąd Okręgowy fakt otrzymywania w każdym miesiącu paczki od siostry. Wątpliwości w tym zakresie są tym większe, że obowiązujące do 30 czerwca 2015 r. przepisy kodeksu karnego wykonawczego dawały skazanemu prawo do otrzymywania paczki żywnościowej tylko raz na kwartał (art. 113a § 3 k.k.w.). Przepisy przewidywały wprawdzie możliwość zezwolenia skazanemu na otrzymanie dodatkowej paczki żywnościowej lub dokonanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz przedmiotów dopuszczonych do sprzedaży w zakładzie karnym, ale następowało to w drodze przyznania nagrody, co sprawia, że powinno znaleźć odzwierciedlenie w dokumentacji zgromadzonej w aktach osobowych wnioskodawcy.

Z tych wszystkich powodów Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowego w zaskarżonej części.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd pierwszej instancji przeprowadzi postępowanie dowodowe w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla wyjaśnienia wskazanych wyżej wątpliwości.

Zgromadzone dowody podda należytej analizie, co pozwoli mu na dokonanie właściwych ustaleń faktycznych i prawidłowej oceny zasadności odszkodowania.