Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2015 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi oddalił wniosek H. S. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. z domu W., córce E. i G., zmarłej w dniu 15 marca 2011 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałej w Ł.; oddalił wniosek E. S. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. z domu W., córce E. i G., zmarłej w dniu 15 marca 2011 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałej w Ł.; stwierdził, że spadek po M. J. z domu W., córce E. i G., zmarłej w dniu 15 marca 2011 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałej w Ł. na podstawie ustawy nabyła siostra matki spadkodawczyni H. S. z domu K. córka F. i T. w całości oraz orzekł o kosztach postępowania.

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł na ustaleniach, z których najistotniejsze przedstawiają się następująco:

M. J., córka G. i E., zmarła w dniu 15 marca 2011 roku w Ł., gdzie ostatnio przed śmiercią zamieszkiwała – w dzielnicy G.. Była rozwiedziona. Miała jednego syna P. J.. Innych dzieci, w tym przysposobionych bądź pozamałżeńskich, nie miała. Testamentu nie sporządziła. Nikt ze spadkobierców nie zrzekł się dziedziczenia, ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. O zgonie spadkodawczyni jej syn dowiedział się w dniu jej śmierci.

P. J. nie ma dzieci.

Rodzice spadkodawczyni nie dożyli otwarcia spadku. Spadkodawczyni nie miała rodzeństwa. Dziadkowie spadkodawczyni nie dożyli chwili otwarcia spadku.

P. J. odrzucił spadek po spadkodawczyni przed notariuszem A. S. w Ł. w dniu 1 sierpnia 2011 roku.

H. S. jest siostrą matki spadkodawczyni. H. S. ma dwoje dzieci E. S. i Z. S..

Na pogrzebie spadkodawczyni obecni byli P. J., H. S., E. S. i Z. S.. P. J. o odrzuceniu przez siebie spadku po M. J. poinformował uczestniczkę E. S. w przeciągu tygodnia od chwili dokonania czynności.

Zawiadomienie o złożeniu przez P. J. oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. zostało doręczone H. S. przez awizo w dniu 2 września 2011 roku. Przesyłka pocztowa została nadana na adres Ł., ulica (...).

Zawiadomienie o złożeniu przez P. J. oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. zostało odebrane i potwierdzone własnoręcznym podpisem przez E. S. w dniu 24 sierpnia 2011 roku. Przesyłka pocztowa została nadana na adres Ł., ulica (...).

Zawiadomienie o złożeniu przez P. J. oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. zostało doręczone Z. S. przez awizo w dniu 5 września 2011 roku. Przesyłka pocztowa została nadana na adres Ł., ulica (...).

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy zważył, że zawiadomienie o odrzuceniu spadku przez P. J. zostało nadane na właściwy adres, pod którym stale przebywała uczestniczka H. S.. Brak było również podstaw do uwzględnienia wniosku H. S. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J.. Uczestniczka postępowania nie powołała się na błąd, który stanowi podstawę do uchylenia się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie. Za błąd prawnie doniosły nie można bowiem uznać błędu dotyczącego przekonania, że nie dziedziczy się spadku przez sam brak woli jego dziedziczenia, gdyż jest to błąd co do prawa, wynikający z nieznajomości prawa, które dla braku dziedziczenia wymaga złożenia określonego oświadczenia, w określonej formie i terminie.

Wobec oddalenia wniosku H. S. o zatwierdzenie uchylenia się do skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J., wniosek E. S. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. należało oddalić jako bezprzedmiotowy i przedwczesny, wobec okoliczności, iż termin ustawowy 6 miesięcy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku dla E. S. w ogóle nie rozpoczął swego biegu.

Mając z kolei na uwadze, że uczestnik postępowania P. J. złożył w terminie ustawowym oświadczenie o odrzuceniu spadku, nie posiada on zstępnych, rodzice i dziadkowie spadkodawczyni zmarli przed nią, spadkobiercą ustawowym M. J. jest zatem siostra matki spadkodawczyni H. S., która dziedziczy spadek w całości.

Apelację od powyższego postanowienia złożyły uczestniczki postępowania E. S. i H. S. podnosząc następujące zarzuty:

- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1019 p a r.l. i 2 k.c. w zw. z art. 84 k.c. i art. 88 § 2 k.c. poprzez błędną na ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu przez Sąd, że H. S. nie spełniła przesłanek do skutecznego uchylenie się od niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłej M. J. oraz nieuwzględnieniu podeszłego wieku H. S. oraz przeciętnego, raczej niezbyt wysokiego poziomu świadomości prawnej społeczeństwa w zakresie stosunków spadkowo rodzinnych.

- naruszenie prawa procesowego, mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 kpc poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności | zeznań świadka R. S., którym Sąd odmówił wiarygodności oraz oświadczeń uczestniczki H. S..

W oparciu o powyższe zarzuty uczestniczki postępowania wniosły o zmianę zaskarżonego Postanowienia i zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J., z domu W., zmarłej 15 marca 2011 r. oraz oddalenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej M. B.

J. przez H. S. oraz zasądzenie kosztów według norm przepisanych, ewentualnie o jego uchylenie zaskarżonego Postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz pozostawienie temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Ustalenia faktyczne, jak również ocena prawna przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia przez Sąd Rejonowy, znajdują pełną akceptację Sądu Okręgowego.

Przystępując do rozważenia zarzutów apelacji, w pierwszej kolejności odnieść należało się do zakwestionowanej przez skarżących oceny Sądu Rejonowego, że zawiadomienie o złożeniu przez P. J. oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. zostało prawidłowo doręczone H. S. przez awizo w dniu 2 września 2011 roku. Uczestniczki postępowania usiłują bowiem wykazać, iż uczestniczka H. S. nie przybywała pod adresem przy ulicy (...) w Ł., na który skierowane zostało przedmiotowe zawiadomienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, stanowisko skarżących w tej kwestii nie znajduje dostatecznego potwierdzenia w materiale dowodowym sprawy. Jak wynika bowiem z protokołu rozprawy z dnia 2 lipca 2014 roku uczestniczka H. S. oświadczyła, że przy ulicy (...) w Ł. zamieszkuje od 2010 roku i nie miała żadnych problemów z doręczaniem jej przesyłek pocztowych. Jej oświadczenie było spontaniczną odpowiedzią na pytanie Przewodniczącego posiedzenia, nie budzi także wątpliwości co prawidłowości ani rozeznania uczestniczki w momencie jego złożenia. Dopiero w piśmie procesowym z dnia 14 lipca 2014 roku uczestniczka złożyła odmienne oświadczenie zasłaniając się demencją i brakiem pamięci. Jednak jak słusznie wywiódł Sąd Rejonowy skarżąca nie przedstawiła na okoliczność stanu złego stanu zdrowia przejawiającego się demencją i brakiem pamięci żadnych wiarygodnych dowodów, choćby w postaci dokumentacji lekarskiej, nie złożyła również wniosku o dopuszczenie biegłego celem ustalenia stanu jej świadomości. Sąd I instancji słusznie przy tym nie dał wiary zeznaniom świadka R. S. w zakresie w jakim twierdził, że uczestniczka w omawianym okresie mieszkała razem z nim w B., gdyż nie dało się ich pogodzić ze złożonym przez nią na posiedzeniu pierwotnym oświadczeniu co do swojego miejsca zamieszkania.

Z tych względów chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., który dla swej skuteczności wymaga od skarżących wykazania posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że doszło do rażącego naruszenia ustanowionych w tym przepisie zasad oceny wiarygodności i mocy dowodów. Niewystarczające jest dążenie jedynie do przeforsowania własnej oceny prawnej. Powołane w apelacji wywody mają wyłącznie charakter polemiczny i w żadnej mierze nie konkretyzują, jakim zasadom oceny dowodów Sąd I instancji uchybił. Wyrazić należy przy tym przekonanie, że nie stanowi naruszenia art. 233 k.p.c. odmienna od oczekiwań skarżącego ocena stanu faktycznego ustalonego w toku postępowania.

Nie można również przypisać Sądowi Rejonowemu naruszenia art. 1019 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 84 k.c. i art. 88 § 2 k.c. Skarżący słuszności powyższego zarzutu upatrują w podeszłym wieku H. S. i niezbyt wysokim ogólnym poziomie świadomości prawnej społeczeństwa, które to okoliczności ich zdaniem stanowią wystarczającą przesłankę skutecznego uchylenia się przez uczestniczkę H. S. od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Ustosunkowując się do tak sformułowanego zarzutu wyrazić należy przekonanie, że w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki decydujące o skuteczności oświadczenia o uchyleniu się przez uczestniczkę H. S. od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, wynikające z zastosowania przepisów o wadach oświadczeń woli do oceny zaniechania złożenia tego oświadczenia.

Zachodzi potrzeba wyjaśnienia, że pierwszą przesłanką prawnej doniosłości błędu jest to, aby był on błędem co do treści czynności prawnej. Błąd co do treści czynności prawnej może mieć postać błędu dotyczącego osoby spadkodawcy, tytułu powołania do dziedziczenia lub przedmiotu spadku. Zgodzić należy się również ze skarżącymi co do tego, że za błąd prawnie doniosły uznać można nie tylko błąd co do faktów, ale i błąd co do prawa, jeżeli dotyczy on treści czynności prawnej i jest istotny. Jednakże wskazane przez uczestniczkę postępowania okoliczności uzasadniające jej zdaniem uchylenie się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku nie można w ogóle zakwalifikować do kategorii błędu co do prawa. Przekonanie uczestniczki, że „nie chce żadnego spadku, zrzeka się dziedziczenia” wyrażają raczej jej stan świadomości i są przejawem wewnętrznego aktu woli, aniżeli wynikają z mylnego wyobrażenia o obowiązującym stanie prawnym. Ponadto przyjmuje się, że na gruncie obowiązującego prawa spadkobierca nie może uchylić się od przyjęcia spadku wprost po upływie ustawowego terminu do jego przyjęcia, jeżeli oparł się na własnych, subiektywnych odczuciach co do skutków takiej bierności. Sam brak wiedzy o skutkach wynikających z art. 1015 § 2 zd. 1 k.c. (nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe) nie może prowadzić do uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych fikcji prostego przyjęcia spadku. Wola przyjęcia spadku wprost wynika z ustawy, toteż brak świadomości co do wywołania skutków prawnych przez bierne zachowanie się spadkobiercy nie może mieć znaczenia prawnego. Przyjęcie odmiennej wykładni powodowałoby, że regulacja art. 1015 § 2 k.c., stałaby się fikcją. Takie rozwiązanie stanowi ponadto czynnik motywujący spadkobierców do uregulowania swojej sytuacji prawnej we względnie szybkim terminie.

Wobec braku podstaw do uwzględnienia wniosku H. S. o zatwierdzenie uchylenia się do skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J., Sąd I instancji słusznie uznał, iż wniosek E. S. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. J. należało oddalić jako bezprzedmiotowy i przedwczesny, gdyż ustawowy termin 6 miesięcy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku dla E. S. w ogóle nie rozpoczął swego biegu.

Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w postaci zapewnienia spadkowego złożonego przez syna spadkodawczyni wynika, że spadkodawczyni nie sporządziła testamentu. A zatem, dziedziczenie po M. J. nastąpiło według porządku określonego przez ustawę. Spadkodawczyni zmarła jako rozwiedziona, pozostawiła jednego syna P. J., który nie zrzekł się dziedziczenia ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Natomiast złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku w dniu 1 sierpnia 2011 roku. Skoro wiadomość o odrzuceniu spadku przez wyprzedzającego ją spadkobiercę, H. S. powzięła skutecznie w dniu 2 września 2011 roku, zatem od tego dnia bieg rozpoczął termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.

Mając na uwadze, że syn spadkodawczyni złożył w terminie ustawowym oświadczenie o odrzuceniu spadku, nie posiada zstępnych, rodzice spadkodawczyni zmarli przed nią, zstępnych nie posiadali, dziadkowie zmarli przed nią pozostawiając córkę H. S. uznać należało, że spadkobiercą ustawowym M. J. jest zatem siostra matki spadkodawczyni uczestniczka postępowania H. S., która dziedziczy spadek w całości.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy uznał, iż apelacja nie zawiera uzasadnionych zarzutów mogących podważyć stanowisko Sądu Rejonowego, a tym samym jako bezzasadna podlega oddaleniu na podstawie art. 385 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.