Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 3 grudnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Magdalena Balion - Hajduk (spr.)

Sędziowie: SO Krystyna Hadryś

SR (del.) Ewa Buczek - Fidyka

Protokolant Kamil Cieszkowski

po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 2015 r. na rozprawie sprawy

z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w K.

z udziałem P. S. i Skarbu Państwa - Starosty (...)

o zasiedzenie służebności gruntowej

na skutek apelacji uczestnika P. S.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Jastrzębiu – Zdroju

z dnia 26 marca 2015 r., sygn. akt I Ns 537/12

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  oddalić wnioski uczestników postępowania o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Ewa Buczek – Fidyka SSO Magdalena Balion - Hajduk SSO Krystyna Hadryś

Sygn. akt III Ca 955/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 12 marca 2015r. Sąd Rejonowy w Jastrzębiu-Zdroju stwierdził, że Skarb Państwa nabył z dniem 1 stycznia 1983 roku przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu, polegającą na posadowieniu i eksploatacji rurociągu o średnicy 900 mm na podporach betonowych oraz w nasypie przebiegającego przez nieruchomość stanowiącą działki o numerach geodezyjnych (...) położone w obrębie P., będące własnością P. S., dla której to nieruchomości prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w Jastrzębiu-Zdroju księga wieczysta o numerze (...), w przebiegu wykreślonym na mapie sporządzonej przez biegłego geodetę A. F., stanowiącej załącznik do opinii wydanej w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w Jastrzębiu-Zdroju pod sygn. akt I Ns 537/12, która to mapa stanowi integralną część niniejszego orzeczenia, nakazał pobrać od wnioskodawcy (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Jastrzębiu-Zdroju pozostałą część nieuiszczonej zaliczki na wydatki poniesione w sprawie, w kwocie 1715,32 zł. ,

Sąd Rejonowy rozpoznawał sprawę po raz drugi z uwagi na to, iż Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem dnia z dnia 4 kwietnia 2012r., sygn. akt III Ca 86/12, uchylił postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 12 października 2011r., sygn. akt I Ns 568/10, w którym oddalono wniosek, i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Jastrzębiu-Zdroju do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego. Sąd odwoławczy w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne przedstawione w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia i przyjął je za własne. Stwierdzono, iż Sąd Rejonowy zasadnie przyjął posiadanie służebności gruntowej przez wnioskodawcę w złej wierze, gdyż brak jest jakichkolwiek dokumentów np. decyzji administracyjnej, umowy z poprzednikami uczestników, oświadczeń uczestników lub ich poprzedników w formie aktu notarialnego co do uregulowania sposobu korzystania, początkowo do 1 lutego 1989r. przez Skarb Państwa, następnie do 19 października 2005r. przez przedsiębiorstwo państwowe, a od tego czasu przez wnioskodawcę z nieruchomości uczestników w sposób odpowiadający służebności gruntowej. Sąd drugiej instancji uznał również za prawidłową konstatację Sądu I instancji, że brak było podstaw do stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej na rzecz poprzenika wnioskodawcy, ale zasadnie podnosił wnioskodawca w apelacji, że okoliczności faktyczne sprawy wskazują na istnienie przesłanek do stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej na rzecz Skarbu Państwa, który jednakże nie był uczestnikiem postępowania.

Sąd drugiej instancji wskazał, że rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy wezwie zainteresowanego – Skarb Państwa Wojewodę (...) – do udziału w sprawie i mając na uwadze zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i ewentualnie inne dowody zaoferowane przez uczestników postępowania oceni przesłanki do stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej na rzecz wezwanego zainteresowanego, przy czym weźmie również pod uwagę dotychczasowe trafne ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu Rejonowego.

Sąd Rejonowy wezwał do udziału w sprawie zainteresowanego Skarb Państwa – Wojewodę (...) w K., na rozprawie w dniu 8 lutego 2013r. Sąd zmienił postanowienie w ten sposób, że jako jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa ( statio fisci) wskazał Starostę (...). Postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2013r., wydanym na rozprawie, Sąd zwolnił od dalszego udziału w sprawie uczestników postępowania A. S. i B. S. i wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania P. S., a to z uwagi na przeniesienie w toku postępowania własności nieruchomości obejmującej działki nr (...) na jego rzecz w drodze darowizny.

Sąd Rejonowy ustalił, że umową darowizny z dnia 2 stycznia 2013r. uczestnicy postępowania A. S. i B. S. darowali należącą do nich nieruchomość położoną w P., składającą się z działek o nr (...), opisaną w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Jastrzębiu-Zdroju o nr (...) swojemu synowi P. S.. Przez działki nr (...) równolegle do szosy krajowej przebiega rurociąg wodociągu o średnicy 900 mm, należący do (...) S.A. w K.. W części swego biegu od stronny północno-zachodniej, pomiędzy punktami 2r-3r rurociąg ułożony jest na podporach betonowych. W dalszym swym biegu, od punktu(...) do granicy z działką (...) poprzez punkt 1r, rurociąg biegnie podziemnie, pod wykonanym nasypem. Szerokość strefy ochronnej wynosi 1,50 m z każdej strony rurociągu, co wraz ze średnicą rurociągu daje łączną szerokość strefy 3,9 m. Łączna powierzchnia strefy ochronnej w działkach (...) wynosi 0,0296 ha. Pomiędzy strefą ochronną a szosą krajową, nieprzydatny do użytkowania przez właściciela nieruchomości o powierzchni 0,0102 ha. Łączna powierzchnia terenu związanego z rurociągiem z działek (...), wyłączonego z użytkowania przez właściciela nieruchomości, wynosi 0,0469 ha. Przedmiotowy rurociąg biegnący w ziemi pod nasypem pomiędzy punktami (...)jest przedłużeniem trasy (...) i biegnie w całości w działkach (...). Po drugiej stronie szosy znajduje się również rurociąg o średnicy 900 mm, który obecnie jest nieczynny.

Na podstawie zarządzenia Wojewody (...) nr(...) z dnia 11 lipca 1991r. z dniem 1 sierpnia 1991r. w związku z podziałem Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa (...) w K., utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą (...) Przedsiębiorstwo (...) z siedzibą w K..

Na podstawie zarządzenia Wojewody (...) nr (...) z dnia 18 marca 1992r. składniki majątkowe podzielonego Zarządzeniem Wojewody (...) nr (...) z dnia 4 lipca 1991r. Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa (...) w K. wraz z jego zobowiązaniami i wierzytelnościami przydzielono utworzonemu w wyniku podziału (...) Przedsiębiorstwu (...) w K..

Decyzją Wojewody (...) z dnia 31 października 2001r., (...), stwierdzono nabycie z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990r. przez (...) Przedsiębiorstwo (...) w K. prawa użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa będącego w dniu 5 grudnia 1990r. w zarządzie (...) Przedsiębiorstwa (...) w K. położonego w S., obejmującego działki nr (...), objęte księgą wieczystą Sądu Rejonowego w Cieszynie KW nr (...) oraz prawa własności wymienionych w tej decyzji budynków i budowli. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że na ww. gruncie pozostającym na dzień 5 grudnia 1990r. w zarządzie (...) Przedsiębiorstwa (...) w K. w latach 1952-1959 zostały wybudowane obiekty oddziału produkcji wody, które były finansowane z odpisu amortyzacji środków trwałych przedsiębiorstwa przekazywanych do organu założycielskiego n rachunek amortyzacji scentralizowanej przedsiębiorstw terenowych. Ustalono, że obiekty wybudowane zostały ze środków własnych przedsiębiorstwa.

Sąd Rejonowy, podzielając w pełni dotychczasową ocenę prawną dokonaną przez Sądy obu instancji, uznał wniosek za słuszny co do zasady, choć zgodnie z art. 610 k.p.c. w z art. 677 k.p.c. w zw. oraz art. art. 305 ⁴ k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c. w zw. z art.352 k.c. w zw. z art.336 k.c. Sąd stwierdził zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu nie na rzecz wnioskodawcy, lecz na rzecz Skarbu Państwa. Wnioskodawca, a wcześniej jego poprzednicy prawni, w tym przedsiębiorstwa państwowe, działające w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, faktycznie korzystali z trwałego i widocznego urządzenia przesyłowego (rurociągu wodociągu) na działkach nr (...), stanowiących obecnie własność uczestnika postępowania, a poprzednio jego rodziców, co najmniej od początku 1953 roku, skoro rurociąg ten został wybudowany przez Skarb Państwa w latach 1950-1952 jako zaopatrzenie w wodę mieszkańców P., J., Ż., W. ze stacji uzdatniania wody ze S.. Okoliczności tej uczestnicy postępowania nie kwestionowali, ponadto wnioskodawca okoliczność tę należycie udowodnił, potwierdzili to również świadkowie.

Sąd Rejonowy wskazał także, że skoro rurociąg był wybudowany w latach 1950-1952, to można uznać, że do wykonywania posiadania przez samoistnego posiadacza przystąpiono co najmniej od początku roku 1953, gdyż najwcześniej od tego momentu rurociąg mógł być eksploatowany. Na gruncie rozpoznawanej sprawy zostało przesądzone, że Skarb Państwa, a następnie przedsiębiorstwa działające na rzecz i w imieniu Skarbu Państwa, objęły posiadanie urządzenia przesyłowego na działce stanowiącej obecnie własność uczestnika postępowania, w złej wierze. Zgodnie z art. 172 k.c. o treści obowiązującej w dniu wejścia w życie Kodeksu cywilnego, to jest w dniu 1 stycznia 1965 roku, posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywał własność, jeżeli posiadał nieruchomość nieprzerwanie od lat dziesięciu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Po upływie lat dwudziestu posiadacz nieruchomości nabywał jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. Dopiero od dnia 1 października 1990 roku terminy określone w art. 172 k.c. uległy przedłużeniu do 20 lat w przypadku dobrej wiary i 30 lat w przypadku złej wiary posiadacza (art. 1 pkt 32 ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny – Dz. U. z 1990 roku, nr 55, poz. 321 ze zm.).

Ponieważ w rozpoznawanej sprawie początek biegu zasiedzenia rozpoczął się z początkiem roku 1953, bądź też co najmniej z końcem 1952 roku, a zatem w okresie obowiązywania dekretu – prawo rzeczowe z dnia 11 października 1946 roku (Dz.U. Nr. 57, poz. 319 ze zm.) termin zasiedzenia przy posiadaniu w złej wierze wynosił 30 lat. Kodeks cywilny , który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1965 roku, wprowadził w przepisie art. 172 k.c. termin zasiedzenia przy dobrej wierze – 10 lat, zaś przy złej wierze - 20 lat. Stosownie do dyspozycji art. XLI § 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U. Nr. 16,poz. 94 ze zm.) do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego , stosuje się od tej chwili przepisy tego kodeksu; dotyczy to w szczególności możności nabycia prawa przez zasiedzenie. Jeżeli termin zasiedzenia według kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg zasiedzenia rozpoczyna się z dniem wejścia kodeksu w życie; jeżeli jednak zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu określonego w przepisach dotychczasowych wcześniej, zasiedzenie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. W związku z tymi regulacjami prawnymi upływ terminu zasiedzenia na gruncie niniejszej sprawy, przy złej wierze nastąpiłby z dniem 1 stycznia 1985 roku, natomiast według przepisów dekretu – prawo rzeczowe nastąpił wcześniej, bo z dniem 1 stycznia 1983 roku. Z taką też datą Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebność przesyłu, zyskując tym samym tytuł prawny do posiadania nieruchomości uczestnika postępowania (a wcześniej jego rodziców) przy zastosowaniu art. XLI § 2 Przepisów wprowadzających kodeks cywilny w zw. z art. 50 prawa rzeczowego.

Apelację wniósł uczestnik postępowania P. S., zarzucając naruszenie prawa procesowego, to jest art. 233 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie istoty sprawy oraz dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału i brak wszechstronnej oceny tego materiału, przede wszystkim w zakresie samej treści posiadania przez Skarb Państwa spornego rurociągu oraz korzystania przez Skarb Państwa widocznego urządzenia, zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegające na przyjęciu iż Skarb Państwa posiadał sporny rurociąg w posiadaniu samoistnym od 1953 roku, podczas gdy takiemu posiadaniu, a zwłaszcza jego samoistności zaprzeczał sam uczestnik postępowania, oraz polegającym na przyjęciu, że Skarb Państwa korzystał z widocznego urządzenia przesyłowego, podczas gdy umiejscowienie większości rurociągu pod ziemią uniemożliwia takie przyjęcie.

Skarżący wniósł o zmianę postanowienia i oddalenie wniosku wnioskodawcy oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Wnioskodawca i uczestnik postępowania Skarb Państwa wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Przede wszystkim wskazać należy, iż Sąd rozpoznawał niniejszą sprawę po raz drugi po uchyleniu poprzedniego postanowienia przez Sąd Okręgowy. Zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c., ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, co nie dotyczy jedynie wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Umknęło skarżącemu, iż Sąd Okręgowy rozpoznając po raz pierwszy apelację w niniejszej sprawie wypowiedział się co do istnienia samoistnego posiadania w złej wierze i okresu posiadania. Te ustalenia są dla Sądu Okręgowego rozpoznającego obecnie sprawę wiążące i znajdują nadto oparcie w materiale dowodowym. Sąd Okręgowy, uchylając poprzednie postanowienie przesądził jednocześnie, iż w niniejszej sprawie mamy do czynienia z posiadaniem służebności gruntowej w złej wierze do 1 lutego 1989 roku przez Skarb Państwa i następnie do 19 października 2005 roku przez przedsiębiorstwo państwowe, a potem przez wnioskodawcę. Sąd Okręgowy stwierdził, że zachodzą przesłanki do stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej na rzecz Skarbu Państwa, który jednakże nie był wówczas w sprawie uczestnikiem, dlatego nakazał Sądowi Rejonowemu wezwanie Skarbu Państwa do udziału w sprawie.

Nowym zarzutem zawartym w apelacji jest kwestionowanie przez uczestnika postępowania korzystania przez Skarb Państwa, a potem wnioskodawcę z trwałego widocznego urządza. Zarzut ten nie jest uzasadniony. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego m.in. zawartym w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012 roku sygnatura II CSK 752/11 widoczność urządzenia musi być ujmowana szeroko i nie może stronić od specyficznej treści służebności, o którą w sprawie chodzi. Jeżeli z samej natury służebności wynika, że trwałe urządzenie z którego uprawniony korzysta, przebiega w całości lub w części pod powierzchnią ziemi, to uzależnienie dopuszczalności zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, od tego w jaki sposób na danym konkretnym odcinku urządzenie zostało posadowione, nie wytrzymałoby krytyki. Pojęcie trwałego widocznego urządzenia należy rozumieć jako wynik celowego działania ludzkiego uzewnętrzniony w trwałej postaci widocznych przedmiotów czy urządzeń wymagających do swego powstania pracy ludzkiej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego przykładowo podaje tutaj takie urządzenia jako rowy odwadniające, nasypy, studnie, groble, utwardzenia na gruncie szlaku drożnego, mosty. Widoczność musi być szeroko ujmowana w zależności od charakteru treści służebności tak, aby właściciel miał świadomość przebiegu urządzeń. Z istoty rzeczy linie przesyłowe są napowietrzne i podziemne. W niniejszej sprawie część linii jest posadowiona pod powierzchnią gruntu, przebiega pod wykonanym nasypem, tak zatem w tej sprawie także nasyp należy traktować jako widoczne i trwałe urządzenie. Podkreślić należy, że uczestnik postępowania - właściciel nieruchomości nie miał żadnych wątpliwości co do przebiegu rurociągu, takich wątpliwości nie mieli także jego rodzice, będący jego poprzednikami prawnymi.

Skarżący zarzucał także brak samoistności posiadania spornego rurociągu przez Skarb Państwa albowiem w toku postępowania Skarb Państwa wnosił o oddalenie wniosku. Zarzut ten nie zasługuje na uwzględnienie z uwagi na to, iż Skarb Państwa który przystąpił do do niniejszego postępowania pierwotnie wnosił o oddalenie wniosku, ponieważ w jego posiadaniu nie było żadnej dokumentacji dotyczącej rurociągu. W dalszym toku postępowania, w szczególności w odpowiedzi na w apelację Skarb Państwa swoje stanowisko zmienił, podkreślając iż prawidłowe jest postanowienie Sądu Rejonowego, w którym Skarb państwa nabył przez zasiedzenie służebność przesyłu i przypominając, iż wcześniej kwestionował wyłącznie zasadność stwierdzenia nabycia służebności przesyłu przez wnioskodawcę , zaś wszelkie przedstawione w toku postępowania działania przedsiębiorstwa państwowego świadczące o samoistności posiadania potwierdzają zasadność nabycia służebności przesyłu przez uczestnika.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na uwadze uznał apelację za nieuzasadnioną i na mocy art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania odwoławczego Sąd orzekł na mocy art. 520 § 1 k.p.c., uznając iż nie ma podstaw do odstąpienia od zasady obowiązującej w postępowaniu nieprocesowym, iż każdy z uczestników postępowania ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.